Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1966, Blaðsíða 6

krates harðstjóri í Samos er talinn hafa
safnað bókum. Peisistratos harðstjóri í
Aþenu 560-527 er talinn til fyrstu safn-
ara í Aþenu. Þetta safn hans og sona
hans komst síðar í eigu borgarinnar og
þegar Xerxes tekur Aþenu, er sagt að
hann hafi látið flytja það til Persíu,
en að það hafi svo verið flutt aftur
til borgarinnar að tvö hundruð árum
liðnum.
Á 5. öld er getið safnara í Aþenu og
þá er talið að bóksala hefjist þar í borg
og þá virðist sú skoðun ríkjandi, að
igott bókasafn sé prýði hvers húss.
Evrípídesar er getið sem bókasafnara
og í einu leikrita sinna gerir Aristóf-
anes gys að kollega sínum fyrir bóka-
brjálaeði hans. Evþýdemos sófisti safn-
aði bókum af svo miklum áhuga, að
Sókratesi þótti nóg um, og segir hon-
um, að það sé þroskavænlegra að um-
gangast vitra menn heldur en að liggja
í bókum. Evþýdemos virðist ekki hafa
látið sér segjast. Platon safnaði bókum
og átti bæði einkasafn heimspekirita
og eldri og yngri höfunda og skálda og
skóli hans átti einnig gott safn rita
varðandi náttúruvísindi og sögu; þetta
safn stóð nemendum hans opið; sagt er
að Platón hafi oft keypt bækur háu
verði og hús hans var oft nefnt „hús
lesarans“.
Strabó getur þess að Aristóteles hafi
verið fyrstur bókasafnara til að safna
bókum skipulagsbundið. Hann sankaði
að sér bókum hvaðanæva enda bækur
mjög svo nauðsynlegar við rannsóknar-
störf hans og athuganir á allri mann-
legri viðleitni og fyrirbrigðum náttúr-
unnar. Þetta safn varð frægt á sinni
tíð og menn vita nokkuð um örlög þess
næstu hundrað árin. Vinur Aristótelesar,
Þeófrastos, sem var forstöðumaður
skólans, eftir að Aristóteles hverfur frá
Aþenu, erfir safnið og eykur það að
nokkru. Síðan eignast Neleus það og
flytur það til Skepsis. Þar kemst safn-
ið í vanhirðu, erfingjar hans hirða
ekkert um það, og geyma það í rökum
kjallara, þar til Apellikon frá Teos,
sem var mikill safnari, kaupir það og
flytur til Aþenu og lætur skrifa þær
bækur upp, sem verst voru farnar,
nokkur misbrestur var talinn á ná-
kvæmni uppskriftanna. Síðar kemst
safnið í hendur Súllu sem flytur það
með sér til Rómar. Súlla var mikill að-
dáandi grískrar menningar og var vel
að sér í grískum bókmenntum, hann
flytur safnið til Rómar 84 f. Kr., lætur
flokka það og skrá og hafði til þess
gríska fræðimenn. Andronikos frá Ród-
os fær afrit af verkum Aristótelesar í
íþessu safni, en flestar útgáfur Arist-
elesar eru byggðar á niðurskipan og
uppskriftum Andronikosar.
Alexandría — Bókasöfn Ptólemeanna.
Alexander mikli lét skrá sögu
herferða sinna. Hann lét einnig safna
saman öllum þeim fróðleik, sem var
fræðimönnum þeirra tíma tiltækur. Á
herferðum sínum hafði hann með sér
sagníræðinga, heimspekinga, lækna og
landfræðinga. Hann ætlaði að gera höf-
uðborg sína að höfuðbóli grískra mennta
og menningar, en til þess entist honum
ekki aldur. Eftirmenn hans urðu til
þess. Engu að síður er það hans verk
að leggja drögin að því allsherjar safni
í grískum fræðum, sem varð stærsta
bókasafn veraldar og háskóli vestur-
lenzkrar menningar í nokkur hundruð
ár. Upphaf þessa safns var, að Ptólem-
eos Soter (323-280) kallar skáldið File-
tas, málfræðinginn Zenodótos og Strat-
on til hirðar sinnar til að uppfræða son
sinn, ríkiserfingjann.
Ptólemeos Filadelfos H (280-247)
lætur safna öllum grískum bókurn, sem
náð varð til. Sendimenn hans fóru um
allan hinn. gríska heim, og keyptu og
keyptu. Fræðimenn flykktust til Alex-
andríu til þess að vinna að rannsókn-
um handrita og gefa út rit klassíker-
anna, þeir nutu styrks úr ríkissjóði og
þurftu engar áhyggjur að hafa af af-
komu sinni. Safnið óx svo á þessum
árum, að reisa þurfti nýjar byggingar
til þess að hýsa safnið.
Þriðji Ptólemeinn, Ptólemeos Ev-
ergetes (247-221) var ákafastur safnari
þeirra frænda. Ef skip með bækur inn-
anborðs komu til Alexandríu, voru þau
kyrrsett, ef treglega gekk að fá eig-
andann til þess að láta bækurnar af
hendi og síðan fékk hann afrit og þýddi
ekkert að mögla. Evergetes fékk rit
Sófóklesar, Eskýlosar og Evrípídesar
lánuð, sem Aþenuborg átti, í skiptum
fyrir matvæli, ásamt 15 talenta trygg-
ingu fyrir góðum skilum. Aþenubúar
fengu aldrei aftur frumritin, urðu að
sætta sig við eftirrit og tryggingu.
Filadelfos II lét reisa safninu veg-
legar byggingar í Brukeion-hverfinu,
skammt frá konungshöllinni og Muse-
ion-stofnuninni, en undir því nafni geng-
ur bókasafnið, skólinn og fræðastiftun-
in. Hann lét líka gera annað safnhús
í egypzka hluta borgarinnar, skammt
frá Serapis-hofinu, sem var nefnt dótt-
ursafn Brukeion-safnsins. Það safn hef-
ur líklega verið ætlað þeim Egyptum,
sem vildu kynna sér grísk fræði. Þetta
safn var of stórt og fjölbreytt til þess
að vera eingöngu ætlað prestum hofs-
ins, en Ptólemeos Soter lét reisa þetta
hof hinum nýja ríkisguði, Serapis.
Um fjölda bóka í söfnunum er
ekkert vitað með vissu. í Museion er
talið að verið hafi 200—700 þúsund
bækur og í Serapeion 40—50 þúsund.
Nokkuð er vitað um skipulag Musseion-
afnsins. Kállímakos frá Kýrenu gerði
á 3ju öld skrá yfir skáld og rithöfunda,
síðan var þeim skipað í flokka eftir
efnl hóka þelrra og höfundum raðað 1
stafrófsröð innan hvers efnisflokks.
Hverjum höfundi fylgir æviágrip og
listi yfir rit hans. Auk þessa voru auka-
eintök skráð, og ferill bókanna rakinn,
ef þekktist. Fyrsti yfirbókavörðurinn var
Zenodótos. Um eftirmenn hans var
ekkert vitað fyrr en 1914, þegar listi
fannst með nöfnum þeirra nokkurra.
Þeir voru allir merkir fræðimenn og vís-
indamenn.
Þýðing Museion-safnsins fyrir fornöld
ina var jafnmikil og væri London eða
París eina borgin í heiminum nú á dög-
um, sem ætti svo til öll frumrit og beztu
eftirrit frægustu höfunda lífs og liðinna.
Museion-safnið var einnig útgáfufyrir-
tæki, þar voru gefnar út fyrstu vísinda-
legu útgáfurnar. Handrit voru borin
saman og þau elztu og áreiðanlegustu
afskrifuð í fjölda eintaka og sett á
'markaðinn. Þaðan höfum við rit góð-
skálda Grikkja og heimspekirit Aristó-
telesar. Þar voru gefin út rit í öllum
vísindagreinum, og auk þess þýtt úr
persnesku, hebresku, babýlónsku og
egypzku og síðar úr latínu á grísku.
Furstar annarstaðar í heiminum fóru
.að dæmi Ptólemeanna og hófu bókasöfn-
un, bókmenntaáhugi óx og kröfur um
áreiðanlegar útgáfur.
Örlög Museion-safnsins urðu þau að
það brann að einhverju leyti 47 f. Kr.,
þegar Sesar lét kveikja í hafnarhverfi
AJexandríu. 272 lætur Aurelíus keisari
brenna Brukeion-hverfið í Alexandríu,
og þá gereyðileggst safnið. Eftir það er
Serapeion-safnið aðalsafn Alexandríu,
þar til ofsatrúarmaðurinn Þeófílos
patríarki sigar kristnum skríl á Serapis-
hofið 391 samkvæmt þeirri skipun
Þeódósíosar keisara að breyta heiðn-
um hofum í kirkjur.
SVIPMYND
Framhald af bls. 2
að í Ameríku höfðu Gyðingar sömu
réttindi og aðrir menn. Abraham Sarn-
off varð fyrstur tengdasona Shmuels
Pribins til þess að fara vestur, en Leah
fluttist heim til foreldra sinna með
David og tvo yngri syni þeirra. David
var óvenju bráðþroska, og þegar aðr-
ir drengir voru að byrja að læra að
stafa, kunni hann utanbókar langa
kafla úr helgiritunum. Amma hans sá,
að hér var fjölskyldunni að bætast enn
einn „lamdun“, þ.e. lærður maður, og
sendi hann til bróður síns, sem var
rabbí í Korme, nálægt Borisov. David
var þá fimm ára gamall. Hann ólst nú
upp hjá ömmubróður sínum innan um
elntómt fullorðið fólk og var látinn Isem
frá sólarupprás til sólseturs.
Abraham Sarnoff vann við mál-
un og veggfóðrun í New York, en vegna
heilsuleysis varð hann stundum að
liggja í rúminu mánuðum saman. Það
tók hann því fjögur ár að nurla saman
fyrir farinu vestur 'handa konu sinni og
þremur sonum. Um vorið árið 1900 fór
David frá Korme heim til sín í Uzlian,
og þaðan var lagt af stað í ferðina
miklu vestur um haf. Leah fyllti stóra
tágakörfu af þurrkuðum brauðhleifum,
reyktum fiski og soðnu keti. Hún sagði
sonum sínum, að þetta yrði að duga
þeim öllum, unz þau hittu föður þeirra.
Fyrsti áfanginn var leiðin til Libau
(Liepaja) í Lettlandi, hafnarborgar
miðja vegu milli Ventspils og Memels.
Þar var stigið á skipsfjöl og haldið til
Liverpool. Rússnesku Gyðingarnir
störðu undrandi á allt, sem þeir sáu.
Allt var nýtt fyrir þeim; ekkert stóð
eftir af hinum gamla miðaldaheimi
þeirra, sem hafði virzt óhagganlegur.
David kallar þessa ferð fyrri endur-
fæðingu sína. Níu ára gamall varð hann
að endurskoða allt, sem hann hafði áð-
ur lært um lífið. Heimurinn var stærri
og flóknari en sá, sem hann hafði
kynnzt í Uzlian og Korme.
Jl Liverpool voru þau flutt yfir
í annað skip, sem þau sigldu með yfir
Atlantshafið og til Montreal í Kanada.
Skömmu áður en blásið var til brott-
farar frá Liverpool, sá David, þar sem
hann sat ihugsi á þilfarinu, að stóra
tágakarfan með nestinu sveif niður í
lest. Hann fylltist skelfingu, og án þess
að hugsa sig um henti hann sér á eftir
henni. Þetta var fimmtán metra fall, en
til allrar hamingju lenti hann á hrúgu
af mjúkum fatapinklum. Steinhissa sjó-
maður, sem dró ririglaðan og grindhor-
aðan drenginn upp úr leppahrúgunni,
sagði: „Drengur minn, þér hlýtur að
ganga vel í henni Ameríku". Nærstadd-
ur Gyðingur þýddi þetta yfir á jiddísku
fyrir David, sem lagði þessi orð á minn-
ið og tók þau fyrir góðan spádóm. Hann
segist heldur aldrei geta gleymt eymd-
inni um borð á leiðinni vestur. Mál-
lausu og tötrum klæddu fólkinu var
stíað saman, eins og í gripalest, og lykt-
in af skítugum líkömum og spýju hinna
sjóveiku ætlaði allt að kæfa. Alla leið-
ina gekk ekki á öðru en stunum og
formælingum, æluhljóðum og sálma-
söng.
F rá Montreal fór fjölskyldan með
Framhald á bls. 14
Davíð Sarnoff, fimm ára gamall, ásamt Leu, móður sinni. Myndin er tekin í
Hvíta-Rússlandi árið 1896.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
5. júní 1966