Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1966, Blaðsíða 9
( sig kandís, rúsínur og annað gntt. Svo
voru keyptar kornvörur, kaffi og sykur
og annað, sem með þurfti fyrir veturinn
eða sumarið, því að sennilega hafa iþess-
ir kaupmenn komið bæði vor og haust.
E
iíiishúsið, elzta húsið í Hólmavík
í endurminningum sínum, að hann hafi
verið í heimsókn hjá þeim merka klerki
séra Arnóri Árnasyni á Felli í Kolla-
f;rði seinni part sumars 1'892. Þeir riðu
þá til kirkju að Tröllatungu, sem var
annexía frá Felli. Getur hann þess, að
Iþegar þeir komu yfir á Gálma- eða
Gálmarströnd, hafi iþeir látið hestana
spretta úr spori inn eyrarnar. Hvað orð-
ið „Gálmar“ þýðir, er mér ókunnugt um.
Annars er fjöibreytt leið, það sem
eftir er til Hólmavíkur, stundum fer
maður alla leið niður í fjöru og yfir
ársprænur, og reisuleg býli eru alla leið
inn að Víðidalsá. Nú sjást ekki torfbæir,
heldur myndarleg ílbúðarhús úr steini
sem og útihús, stór og rennislétt tún,
svo útli't er fyrir almenna velmegun
þarna. Bændur lifa þarna aðallega á
kvikfjárrækt, svo að það er ekkert
„smjörfjall“ í Hólmavík, enda engin
mjólkurvinnsla þar. Fjallgarðurinn á
vinstri hönd er hár, og skerast langir
og djúpir dalir inn í hann, sem eru
grösugir og gróðursælir, en nú eru að-
eins tveir í byggð. Fjöllin á milli þessara
dala eru kallaðar heiðar, og hefur hver
heiði sitt nafn eins og Heiðarbæjarheiði,
Tunguheiði, Bæjardalsheiði og innar
Laxárdalsheiði og Kollabúðaheiði, sem
dregur nafn af Kollabúðum í Þorska-
firði í Reykhólasveit, en þar var til
forna þingstaður og sjást þess enn
merki. Bæjardalsheiði dregur nafn af
höfuðbólinu Bæ í Reykhólasveit, þar
sem héraðshöfðinginn Magnús Ingi-
mundarson bjó, en þar naut ég gestrisni
og hvíldar hjá honum í mörg sumur,
eða þangað til Magnús hætti búskap og
'iét jörðina í hendur sonum sínum þrem-
ur. Þar er því þríbýli nú, og mun þar
vera eitt staðarlegasta og myndarlegasta
býli hér á landi með þremur íbúðarhús-
um og miklum túnum.
Innsti bærinn, áður en komið er til
Hólmavíkur, er Víðidalsá. Þangað er
Staðarlegt heim að líta og þar bjuggu
til skamms tíma Páll Gíslason og kona
hans Þorsteinsína. Páll dó fyrir nokkr-
um árum, og búa nú synir hans þar.
Páll byggði myndarlegt þriggja hæða
eteinhús á jörð sinni 1926, og öll eru
útihúsin steinsteypt. Hefur það verið
mikið þrekvirki að byggja svo veglegt
íieinhús, áður en Hólmavík komst í
vegarsamband, en þetta sýnir dugnað
og stórhug Páls. Þau hjón, Páll og
Þorsteinsina, voru með afbrigðum
gestrisin, og var Páll sérlega skemmti-
legur maður, sem ávallt var gaman að
$ækja heim, því að hann hafði frá mörgu
eð segja og hafði líka yndi af heim-
sóknum. Mér er nú Ijúft og skylit
®Ö nxinnast þessara vina minna,
þar sem við hjónin áttum svo oft
ánægjulegar stundir; börnum þeirra vil
ég líka þakka góða vináttu, sérstaklega
Stefáni og Ragnheiði, sem ég kynntist
mest. Þaðan liggur leiðin svo yfir Víði-
dalsá, yfir góða og breiða brú, inn fyrir
Skeljavík og niður í Hólmavík.
I g hef komizt að Því, að elzta
.húsið í Hólmavík er Riishúsið, og var
það byggt 1896 af Richard Pétri Riis,
kaupmanni. Hann byggði einnig verzl-
unarhús á eyrinni, sem nú eru horfin.
Riis verzlaði einnig á Borðeyri og
Hvammstanga. Annað hús, sem enn
stendur í Hólmavík og sómir sér vel, er
gamla læknishúsið. Það mun vera 'byggt
1896 eða 1897, því að 1897 kemur Guð-
mundur Scheving Bjarnason til Hólma-
víkur, og var hann fyrsti læknirinn, sem
settist þar að, og var þar til 1909.
Næstur eftir hann er Magnús Péturs-
son frá 1910—1922. Næstur á eftir hon-
um kemur svo Karl G. Magnússon, sem
var héraðslæ'knir í Hólmavík 1922—1941.
Eftir hann kemur Valtýr H. Valtýsson
og er héraðslæknir þar til 1947. Meðan
hann var héraðslæknir í Hólmavík,
hafði ég bækistöð í sjúkraskýlinu, og
tók hans góða kona, Steinunn Jóhann-
esdóttir, hjúkrunarkona, með glöðu geði
okkur hjónin í fæði, þegar við vorum
þar á sumrin. Þá var þar ekkert gistihús
' eða matsölustaður. Ég á sérstaklega
ánægjulegar minningar frá 'þessu tíma-
bili. Við Valtýr urðum vinir góðir, enda
mjög líkt skapi farnir, að ég held. Hjá
þessum góðu hjónum áttum við griða-
stað í sex sumur, fjórar til fimm vikur
í senn. Valtýr vaxð fyrir því áfalli, sem
ég vil kalla annan skæðasta sjúkdóm
hérlendis, er nú á undanförnum árum
Bryggjan í Hólmavík
Steingrímsfjörður er lengsti fjörður á
Ströndum, víður yzt, en verður svona
nokkuð jafnbreiður inn í Hólmavík, þar
sem borgirnar ofan við Hólmavík ganga
út í fjörðinn; þar snarmjókkar fjörður-
inn um allan helming og breytir jafn-
framt um stefnu til norðvesturs, meira
en áður, alla leið inn í fjarðárbotn.
I mynni fjarðarins eru miklar grynn-
ingar og misdýpi, og er því siglingaleið
þar varhugaverð fyrir ókunnuga. Sér-
staklega var hún það, áður en vitar
komu í Grímsey og Hólmavík. Geta má
Iþess, að mesta dýpi fjarðarins er milli
Hólmavíkur og Selstrandar. Áður en
nokkur byggð varð í Hólmavík, komu
kaupskip, aðallega skip lausakaup-
manna, inn í Skeljavík, sem er falleg
vík rétt utan við Hólmavík, og lögðu
þar fleytum sínum. Fólkið kom svo af
þæjunum með afurðir sínar og gerði
kaup sín við kaupmennina, og var þá
víst oft glatt á hjalla, því að vafalaust
hafa þeir ekki sparað mjöðinn til að fá
sveitafólkið til að kaupa sem mest;
bændur fengu sér á kútinn og konur og
uingmeyjar fengu sér skrau’tlega höfuð-
kiúta og svuntur, m. a. Börn fengu upp
hefur gætt í æ ríkari mæli (coronary
thramibosis). Læknar hér voru iþá ekki
aknennilega farnir að átta sig á þessum
skæða sjúkdómi, en nú hafa verið tekn-
a,r upp árangursrikari mótaðgerðir, sem
örugglega hafa bjargað mörgum mann-
inum, og hefur verið stofnað félag
(Hjartavemd) i þeim tilgangi að hamla
á móti þessum vágesti, og vonandi á
það eftir að bera mikinn árangur. Valtýr
læknir fékk svo Kleppjárnsreyki í Borg-
arfirði, eftir að hann gat tekið til starfa
á ný, og þjónaði því héraði í tvö ár, oft
sárþjáður, en Vaitýr var karlmenni
mikið og var ekki fyrir að hlífa sér. Mér
þótti hann vera nokkuð kaldur á köflum
að fara í langar ferðir í ófærð að vetri
til, og þurfti hann þá oft að grípa til
skóflunnar til að brjótast gegnum snjó-
skafla. Val'týr andaðist haustið 1949.
Píann var afbragðs læknir og traustur
persónuleiki; þótti Hólmvíkingum mikill
mannskaði að missa hann, svo mikið
traust báru þeir til hans.
Nú er komið nýt-t og veglegt læknis-
hús í Hólmavík, 'byggt um 1950; það er
eitt stærsta og fullkomnasta læknishús
á landinu með sjúkrastofum niðri og
röntgentækjum, svo og lækningastofum
og apóteki, auk húsnæðis fyrir hjúkrun-
arkonu; og á efri hæðinni er svo læknis-
íbúðin með fallegu útsýni yfir fjörðinn
og sveitirnar í kring. Nú á seinni áruim
hafa Hólmvíkingar átt í mesta stríði með
að hafa lækni um langan tíma í einu.
Margir ágætir kandidatar og læknar
hafa verið þarna síðustu 15 árin, einn
kemur þá annar fer, og eru þessi eilífu
læknaskipti mikill „höfuðverkur" fyrir
Strandamenn; þó hefði ég haldið, að
þetta væri eitt af tekjuhærri læknis-
héruðum á íslandi. Síðastliðið haust fór
þaðan ágætur læknir, ísleifur Halldórs-
son, sem var búinn að vera þar um
kyrrt í nokkur ár. Fólkið vax farið að
kynnast honum og bar til hans ótvírætt
traust, en svo fór hann, þar sem hann
fékk betra hérað nær höfuðstaðnum.
Þetta er afleitt fyrir íbúana á Ströndum,
og stundum hafa þeir verið læknislausir
vikum saman og hafa iþá orðið að treysta
á lækninn á Reykhólum, en þá er yfir
heiðar að fara og gæti orðið torsótt og
afdrifaríkt að vetri til, hæði fyrir
sjúkling og lœfcni, því að alvarleg slys
getur borið að höndum á Ströndum
norður eins og annars staðar, og getur
:þá oft oltið á fáum klukkustundum, eða
jafnvel mínútum, að sjúklingurinn kom-
ist undir læknishendur, ef hann á að
halda lífi.
Mr egar ég kom fyrst til Hólmavíkur,
var þetta frekar óskipulegt þorp á eyr-
inni neðan við Borgirnar, húsin voru
timburhús, nema 6 eða 7 steinhús. Þar
var gamall barnaskóli frá aldamótum,
þar sem ég hafði fyrstu þækistöð mína.
Þetta steinhús þjónar nú því hlutverki
að vera slökkvistöð þorpsins. Á nokkrum
húsum eru kassar með gleri fyrir, sem í
eru brunalúðrar, og eru þeir þeyttir, ef
elds verður vart. Nú hafa bætzt við mörg
steinbyggð hús, og bærinn hefur byggzt
upp í Borgirnar og út með víkinni. Þar
er yzt sýslumannshúsið, sem var byggt
fyrir um 25 árum, og var mikið af við-
um þess fengið úr Kálfanessbænum, sem
hefur verið í eyði síðan, þó að Hólim-
víkingar hafi heyjað þar fram á þennan
dag og ræktað .mýrarflákann milli Kálfa
ness og fellsins fyrir ofan. í Kálfanesi
er eitt rómantískasta bæjarstæði, sem
Gistihúsið og kaupl'élagið i Hólmavík
5. júní 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9