Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1966, Blaðsíða 6

fnípel féll I hendur Tyrkjum. Meðal
þeirra, sem dvöldu í Flórenz á vegum
Lorenzos, var A. J. Laskaris, af býzönsku
keisaraættinni. Hann flutti um 200 hand-
rit með sér til Flórenz. Lorenzo sparaði
ekki fé, þegar dýrmæt handrit voru á
boðstólum, og reyndi á allan hátt að
hlynna að listum og bókmenntum. Hann
safnaði um sig listamönnum hvaðan-
æva að, og það var ekki aðeins von um
ríkuleg laun, sem teygðu þá til borgar-
innar, heldur einnig hárfínn smekkur
hans sjálfs og skilningur á starfi þeirra.
Hann jók 'bókasafn sitt gífurlega og
veitti fræðimönnum greiðan aðgang að
því.
Það var víðar en á Ítalíu, sem menn
söfnuðu handritum. Einn frægasti safn-
ari Evrópu var Matthías Corvinus, kon-
ungur á Ungverjalandi (1458-1400).
Hann lagði aðaláherzlu á söfnun hand-
Bók
frá Aldusi Manútíusi.
Feneyjum 1521.

IMAGO- ERASMMÍOTERODÁ j
A\ I • AR ! A LBF-RTO - DVRERO-A&!
v’lN'AAV' EFFIGIEM* UEUNÍATAH
j HTh N • KPElTTíl *TA • SYFrPAA\,
AVATA’ AflSEI
D XX V 1
í' \

Erasmus Roterodamus (frá Rotterda ín). Koparstunga eftir Albrecht Díjr
er frá 1526.
síðan. Konungur lét vanda mjög band
ust hæpnar fyrir daga húmanismans,
rita, fúlsaði við prentuðum bókum, en
hirti þó, ef handbragð var gott. Hann
safnaði einkum ítölskum handritum.
Konungur varði miklu fé til handrita-
kaupa, um 23 þúsund gyllinum árlega.
Safn þetta hefur talið milli 1000 og 1500
handrit og bækur, og örlög þess urðu
iþau, að meginhluti þess féll í hendur
Tyrkjum, og hefur ekki frétzt af því
Hagalagðar
Hvað er að?
Hversvegna er það unga fólk, sem
veit ekki hvernig það er að ganga út í
‘bleytuna á nældum sikóm, ekki ánægt
með lífið? Hvað kemur til, að fólk,
sem hefur ekki hugmynd um hvað
er að fá þrimla á fætur af vosbúð,
kuldabólgu á hendur, hefur tæplega
kynnzt eða tekið þótt í lífsbaráttu
manna, sem eru á mörkum harðrétt-
is, ekki sátt með sinn hlut? Hví er
sú unga kynslóð, sem lifir í alls-
nægtum og munaði, ef miðað er við
i kjör flestra feðra þeirra og mæðra í
uppvextinum, ekki lífsglöð að sama
skapi? Hversvegna er hún ekki þakk-
lát þeirri kynslóð, sem hefur gefið
henni vegina, hafnirnar, skipin, skól-
ana, félagsheiimiilin — og ofan á þetta
sífellt ítrekuð loforð um batnandi
lífskjör? Af hverju er hún ekki bjart-
sýn út á þetta allt?
! (Sigurbj. Ein.: Hirðisbréf).
bóka sinna, eins og sjá má af þeim fáu
eintökum, sem til eru úr safni hans í Vín
og Búdapest.
M aðurinn er mælikvarði allra
hluta, og manninum er ekkert mannlegt
óviðkomandi, eru fullyrðingar, sem töld-
Hjúaleysi og hrossamergð.
Á þessu vori brugðu nokkrir menn
búi, en mörgum lá nærri fyrir því að
hvergi fengust hjú, þó gáfu þeir ei
betri kosti en aðrir er bjugigu, því að
halda vildu þeir peningi sínum. Var
vor kalt og síðgróið og ei mikill gras-
vöxtur á túnum eða þurrengi og á
votlendi góður og varð hin bezta nýt-
ing og ár gott var að spyrja um land
allt með þurrviðrum, en allsstaðar
voru hin sömu vandræði með hjúa-
leysi, og lausingjafjöld og hrossa-
mergð. i
(Espólín)
SUMIR KENNDU HART
Báru þá allir að sjá rnikla lotn-
ingu fyrir guðdómshátigninni. Þá
var trúað barnsXega og voru menn
mjög fastir á trú sinni, sóttu tíðlega
kirkjur og voru til altaris og sömdu
sig sem kristið fólk. Kom það þá 1
oft fyrir, að prestar viiknuðu, þá
þeir héldu ræður sínar, ekki sízt er
þeir fermdu börn, og hugsast mér að
það hafi verið af hjartaviðkvæmni
en ekki hræsni. >á héldu prestar
fast við guðspjöllin og kenndu sum-
þegar völd kirkjunnar yfir hugum
manna voru svo til algjör. Endurreisnar-
hreyfingin og húmanisminn er undan-
fari siðaskiptanna í Norður-Evrópu.
Þegar þessi ítalska stefna berst norður
yfir Alpa, breytist hún fyrir áhrif iþeirra
aðstæðna, sem þar ríkja. Aðdáun á verk-
um klassíkeranna, listsköpun og fagurlífi
blandast nytsemdar- og siðferðiskröfum
þjóða, sem byggja hrjóstugri og fátæk-
ari lönd.
Húmanisminn blandast á þessum slóð-
um og frjóvgar nýjar kenningar í trú-
málum; svipmót hans verður trúarlegt;
á Ítalíu var það heiðið. Þjóðfélagslegar
breytingar verða örari við landafundina
og Vestur-Evrópa hremmir þann auð,
Cosimo de’ Medici.
ír ha>rt.
(Venjur o.fl. um miðja 19 öld)?
sem áður streymdi til Italiu með verzl-
unarviðskiptum við Austur-lönd. Latína
lætur undan sókn þjóðtungnanna, sem
eflast einmitt fyrir áhrif trúarlegs húm-
anisma.
Prentlistin verður til þess að breiða
út þessar nýju kenningar. Með prent-
listinni lækkar verð bóka, nýjar kenn-
ir.gar breiðast út með bókum og þær
verða mikil lyftistöng fyrir útgáfustarf-
semi og prentverk. Fyrst í stað litu
vandlátir safnarar prentuð rit horn-
auga, — þau þóttu á allan hátt ómerki-
legri en skreytt og flúruð handrit, og
fyrstu bækurnar voru stæling á hand-
ritum.
E rasmus frá Rotterdam (1465-
1526) er nátengdur sögu prentlistar og
útgáfustarfsemi, ekki aðeins sem mikil-
virkur höfundur, heldur og sem ráð-
gjafi frægra prentara og útgefenda sinn-
ar tíðar, Aldusar Manutíusar og Jó-
hanns Frobens. Erasmus tók kenningum
Lúthers fyrst í stað vel, en þegar deil-
ur hörðnuðu og siðskiptamenn urðu
kreddufyllri en pápistar, að dómi
Erasmusar, hvarf honum öll aðdáun á
hinum nýju kenningum. Hann var alltaf
efagjarn og andsnúinn hvers konar
ofstæki. Erasmus átti mikið bókasafn,
sem er að nokkru ennþá varðveitt í
Basel í Sviss, þar sem hann bjó.
Johann Jakob v. Fugger (1516-1575)
var af einni auðugustu kaupmannaætt
Þýzkalands. Hann kom sér upp vönduðu
safni, sem síðar rann inn í hirð- og ríkis-
bókasafn konunganna í Bayern.
Einn merkasti safnari á Þýzkalandi I
upphafi 16. aldar var Maximilian I.
(1459-1519). Hann verður keisari 1508
og var mikill safnari og áhugamaður
um alla bókarmennt. Hann stóð að út-
gáfustarfsemi, sem hann ætlaðist til að
yrði sú vandaðasta og mesta í Evrópu,
Matthías Corvinus Ungverjalands-
konungur. Tréskurðarmynd frá 1584.
og lét prenta nokkur öndvegisrit, sem
nú eru talin til mestu dýrgripa prent-
listarinnar. Bænabókin frá 1513 er
myndskreytt af Dúrer og Cranach. Keis-
arinn átti ágætt bókasafn, sem var hluti
hirðbókasafnsins í Vín og síðar lands-
bókasafnsins þar.
Með siðaskiptunum er tekið að stofna
opinber bókasöfn á Þýzkalandi. Tilgang-
urinn var uppeldislegur, þetta var einn
þáttur þess að ala fólk upp í þeim rétta,
prótestantíska anda. Landstjómarmenn
stofnuðu til þessara safna eða opnuðu
almenningi söfn sín. Söfn voru einnig
efld við skóla og háskóla. Fjöldi slíkra
safna er stofnaður á 16. öld. Siðskipta-
menn notuðu bókina óspart sem áróðurs-
tæki. Hérlendis er bezta dæmi þess út-
gáfustarfsemi Guðbrands biskups.
Q LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. ágúst 1966