Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1966, Blaðsíða 11

FÉLAGI Mao (þ.e. Mao forma'ður) ætlar aS útrýma borgara-
legum hugsunarhætti í landi sínu og hefir í því skyni magnað
rauðu varðliðana. Með ýmsu móti má slíkri útrýmingu til veg-
ar koma, líkt og útrýmingu lúsar, höfuðverkjar og sumra ann-
arra óþæginda: 1. Taka má höfuðin af borgurunum, og hugsa
peir pa litt í þennan heim, en meira í annan. 2. Taka má af
borgurunum það, sem borgaralegum hugsunabhætti veldur, t.d.
eignir þeirra, húsgögn, bækur, börn, eldhúsáhöld, matvæli, ör-
yggi, réttindi og annað þess háttar. 3. Flytja má borgara úr
borgum í vinnubúðir HINS NÝJA LÍFS og láta þá jafna sig
þar í svo sem tvo áratugi. Nota má fleiri aðferðir. Auðvitað
þarf fnaður rauðan her, gulan eða brúnan, til að koma þessu
í kring, og hann er nú að spíra í raúðu varðliðunum, líkt og
útsæði á vordegi
En hvað er þá boígaralegur hugsunarháttur?. Svar við
þeirri spurningu yrði alllöng hugsjónasaga (idehistorie) og hér
á landi er ekki til fé til að gefa út bækur í þeim flokki. Verður
því aðeins reynt að benda í áttina, segja til vegar „án þess að
fara veginn". f stuttu máli má segja að sú hugsun, sem ein-
kennir frjálsan mann eða frjálst mannfélag í borg, sé borgara-
legur hugsunarháttur. Má hér fyrst frægan telja Sókrates,
borgara í Aþenu. Lærisveinn hans, Platón, og í annan lið,
Aristóteles, eru báðir fuUtrúar borgamlegs hugsunarháttar,
sem leitast við að endurnýja sig. Grísk menning var fyrst og
fremst menning lítilla borgríkja. Aristóteles safnaði stjórnar-
skrám borgríkjanna, hagnýtti safnið við samningu bókar sinn-
ar POLITIKE, sem er svar hans við því hvaða stjórnarfar sé
það bezta er hugsazt getur. Og þáð er eitt einkenni borgara-
legs hugsunarháttar að leggja meiri áherzlu á góða stjórn-
skipan en góðan stjórnanda.
Borgríki stofnuðu menn víða í veröldinni. Mikið af hugr
rænni menningu mannkynsins, grískrL hebreskrL sýrlenzkri,
kínverskri og indverskri hefir orðið til í borgum, og allmikið
af verkmenningu sömuleiðis. Mörg borgríki voru byggð kring-
um fræga helgidóma (hof, musteri) eða hafnir, en múrar voru
lengi fram eftir öldum eitt aðaleinkenni borga. Leifar finnast
í Evrópu, en víða heilir múrar enn í Kína. Borgara þótti miklu
vænna um borg sína en land. Öldum saman hugsaði borgarinn
líti'ð um landið og þjóðina, en var reiðubúinn til að fórna öllu
fyrir borg sína, einkum af því að hún veitti honum og heimili
hans það eina öryggi, sem hann þekkti til.
Herforingjar, hermenn, þrælar, prestar, hirðingjar, flakk-
arar, konungar, bændur og aðalsmenn höfðu önnur sjónarmið
en borgarar og hugsuðu á aðra lund — og leituðu oft á borg-
irnar til rána, svo sem frægt er orðið af rannsóknum fornfræð-
inga á rústum borga. Löstur grisku borganna, látlaust rifrildi
og óhæfni til samstöðu, .varð þeim að fótakeflL og einræði
Alexanders sigraði þær. En Rómaborg gerðist heimsvaldasinnuð
og varö miðstöð heimsveldis. Stóuspekingar tóku að hugsa
heimsborgaralega. KOSMOPOLITANISMUS þeirra ber í heiti
sínu að KOSMOS, heimurinn, sé Polis, það er borg fyrir alla
menn. Eru hér upptök einnar gerðar mannúðarstefnu og frið-
samlegrar sambúðar. Má hér af renna grun í fjölbreytileik
borgaralegrar hugsunar; henni nægir ekki liugsun og Ijóð eins
manns. Borgarinn vill réttindi, getur jafnvel gert byltingu til
að ná þeim úr hendi einvaldsins. Öðrum borgurum ann hann
réttar, en skilur lítt kjör þræla, veiðimanna og bænda, þarf
lítið landrými til borgaralegrar iðju, sem er verzlun, iðnaður,
vísindi, listir, húsasmíði o. fl. En til að hafa mat, verður hann
að ná samkomulagi við bændur, og vi'ð hermenn til að verja
sig. Borgarinn þjálfast í að „plata sveitamanninn'1, bæði í of-
fullum sveitum Asíu og oftæmdum sveitum íslands. En félagi
Mao er sveitamaður, sem kann að plata borgara. Þegar Sjang
lét einn foringja sinn taka Jenan, liöfuðborg Maos, árið 1947,
héldu vestrænir borgarar að nú hefði Mao og söfnuður hans
sungið sitt síðasta vers. En sigrararnir fundu tóma kofa, og
Mao sýndi veröldinni að fyrir menn, sem kunna byltingatækni
í Asíu, skiptir ein höfuðborg engu máli. En lítil þjóð, sem
hugsar líkt og ’börn í leikgrind, má ekki missa sína höfuðborg,
því þar eru öll nýju leikföngin.
Fórnfýsi sumra útlendra borgara fyrir borg sína er aðdáan-
ieg: Dýrmætar stofnanir, skólar, söfn, elliheimili, kirkjur o. fl.
bera nöfn mikilla borgara, sem áður lifðu og byggðu sína borg.
Eigingirni sumra annarra fer einnig oft úr hóf fram. Hugsun
þeirra rotnar og spillist. Þeir sökkva sér og borgum sínum
niður í hégóma, letL lúxus, óhóf, úrkynjun og ólifnað og rang-
læti, og gera þær líkar Sódómu og Babýlon. Enginn vill fórna
sér fyrir borg sína, þegar hún þarf á að halda, og enginn hjálp-
ar borginnL þegar hún kveinar. Þess vegna hrynja borgir og
menn fagna hruni þeirra, svo sem kunnugt er úr bókmenntum.
En kostir borga eru svo miklir að menn byggja nýjar borgir á
rústum hinna gömlu. Það er eðlilegt að útrýming vestrænna
áhrifa og borgaralegrar hugsunar fari fram í Kína. Vestræn
menning án þeirrar sömu hugsunar er alls ekki til, og hefir
aldrei kunnað að byggja tilveru sína á hugsun og ljóðum eins
manns, — sem ekki þarf á neinni borg að halda.
En „borgarinn í Evrópu á sér enga framtíð nema í sam-
stöðu með öðrum mönnum" eins og kunnur guðfræðingur hefir
nýlega sagt. Þvi heimurinn stefnir áð því að verða líkur einni
stórri borg, þótt hann verði ekki nein ný eða himnesk Jerú-
salem.
og kímni alls staðar 1 gegn.
Friel, George: The boy who
wanted peace. London 1964. 231 s.
Söguhetjan er piltungur úr Cá-
tækrahverfum Glasgows, og hon-
um fylgjum við á þyrnigöngu
hans allt fram að furðulegum
endalokum. Bók þessi er nýtízku-
leg dæmisaga, glettin og samúð-
arrík, en á bak við er þung og
djúp alvara.
Giæver, John: Fra Little Norway
tll Karasjok. Oslo 1964. 180 s.
Bókin er endurminningar frá
stríðsárunum, en þá var höfund-
ur víða á ferli, eihs og aðrir
landflótta Norðmenn. Bókin er
vel skrifuð og hressileg.
Leithauser, Joachim G.: Opdag-
elsernes eventyr. Lotte Eskelund
þýddi á dönsku. Kbh. 1965. 327 s.
Vel skrifuð og efnisrík bók um
rannsóknarleiðangra, allt frá dög-
um hinna fyrstu landkönnuða til
geimferða vorra tíma.
Pine, L. G.: Heirs of the Con-
queror. London 1965. 204 s., m.
Höfundur segir í fáum orðum
EÖgu Englands frá innrás Cæsars
árið 55 f. Kr. til vorra daga.
Þungamiðja ritsins er þó orustan
við Hastings, sigur Vilhjálms
bastarðar og þau áhrif, sem þeir
atburðir höfðu á stjórnskipun
landsins og ensku þjóðina. Höf-
undur. er lítið vinveittur hinum
sigursæla Vilhjálmi, en allt um
það er bókin athyglisverð og
skemmtileg aflestrar.
Schildt, Göran: Det gyllene
skinnet. Sth. 1964. 234 s., m.
Höfundur siglir á skútunni
Daphne á svipuðum slóðum og
Jason fór, er hann leitaði forð-
um að hinu gullna reyfi. Leiðin
liggur um sunnanvert Miðjarðar-
haf og um Sæviðarsund í Svarta-
haf. Heillandi ferðabók með
ívafi fornra goðsagna.
A erlendum bókamarkadi
EIRÍKUR Hreinn Finnboga-
son, cand. mag., borgarbóka-
vörður, mun annað veifið
rita í Lesbók Morgunblaðs-
ins stutta lýsingu á nokkr-
um nýjum, erlendum bók-
um, sem Borgarbókasafni
Reykjavíkur hafa borizt. —
Fyrsti þátturinn fer hér á
eftir:
Ekelöf, Gunnar: Diwan över
Fursten av Emgión. Sth. 1965.
106 s.
Siðasta ljóðabók skáldsins, en
fyrir hana hlaut það bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs.
Faludy, Georges: Mine lykkelige
dage í helvede. Lotte Eskelund
þýddi á dönsku. Kbh. 1964. 392 s.
Sjálfsævisaga ungversks rithöf
undar, sem fluttist til Frakk-
lands. Þegar Frakkland gafst
upp flúði hann til Norður-Afríku
og þaðan til Ameríku. Eftir stríð-
ið sneri hann heim til Ungverja-
lands, en lenti fljótlega í and-
stöðu við stjórn landsins og var
settur í fangabúðir, sem hann
sat i til 1953. Þrátt fyrir nokkurn
biturleik, skín fyndni höfundar
E. H. F.