Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1966, Blaðsíða 8

Af gömlum blöðum
Eftir Hannes Jónsson
Fyrsti draumurinn
að var á útmánuðum á Syðri-
Þverá að mig dreymdi fyrsta draum-
inn, sem ég man. Ég þóttist standa á
háu fjalli og horfa í vestur og var þver-
hnípt niður í vatn sem ég sá ekki yfir,
en við sjónarrönd var mistur eða þoka.
Ég hafði þá ekki séð sjó eða skip nema
Húnaflóa úr hjásetunni. Veður var bjart,
létt og hlýtt loft, en svalandi andvari
frá vatninu eða sjónum.
Langt úti sá ég afarstórt skip með
fimm háum möstrum og með fullum
seglum. Eldblossar komu út úr skips-
hliðunum og stórir reykjarmekkir fylgdu
á eftir hverjum blossa. Löngu seinna
sá ég kort af Gíbraltarhöfða, og í enskri
bók myndir af stórum herskipum, línu-
skipunum svokölluðu. Ég þekkti hvor-
tveggja aftur. Líklega hefi ég séð sjó-
orustu eins og hún var þá. Eftir svona
200 ár hefur glampinn af orustunni
verið búinn að fara hringinn, og þá
lent hjá mér í draumnum,
í sálarháska
Eg var lítill og léttur og klifraði
eins og köttur í klettunum í Þverár-
fjallinu. Einu sinni ætlaði ég á eftir
rollunum fjárgötuna yfir skriðuna í
Efri-Nautahjallanum, en þó lappirnar á
mér væru litlar, voru þær öðruvísi en
kindafætur og skriðan fór af stað með
mig. Ég kastaðist aldrei, en rann; ýmist
var höfuðið á undan eða fæturnir, trey-
jan var í hnút uppi á hálsi, en buxurnar
niður um hné. Ég hágrét, var allur risp-
aður, og það rann úr mér blóðið, er ég
stöðvaðist neðst í skriðunni. Ég þorði
aldrei að segja frá þessu, því þá hefði
ég verið skammaður eða hýddur fyrir
glannaskapinn. Það er anzi sárt að vera
hýddur með hrísvendi, ég reyndi það og
átti hýðinguna skilið.
Og svo var Hundahillan. Hún var í
Þverárgilinu framan í Snoppu, klett-
inum þar sem mætast Illagilið og Þver-
árgilið. Þetta var hengiflug, sem enginn
hafði farið. Ofar í Illagilinu var sneið-
ingurinn í klettunum, sem ekkert var
varið í að fara; í Snoppunöfinni voru
stallar eins og tröppur alla leið upp,
en skelfing væri gaman að fara yfir
Hundahillu. Og svo lagði ég af stað einn
daginn austur úr. Það gekk lengi vel,
ég gat komið mínum litlu fótum fyrir
á hillunni, en svo kom smáskarð sem
var hrunið úr og ég hafði ekki séð. Ég
gat akki snúið við, því þá ætlaði ég að
steypast fram af hillunni, og ég þorði
ekki að ganga afturábak, en bara stökk
yfir skarðið hugsunarlaust og gat tyllt
fætinum þar, og þá var stutt út úr klett-
inum. Ég var ekki hræddur í klettinum,
en er ég leit til baka trylltist ég af
hræðslu, kastaði mér niður í harða brekk
una og öskraði. Síðan hef ég verið svo
lofthræddur, að mig svimar ef ég horfi
niður úr annarri hæð í húsi.
Og lengi á eftir dreymdi mig ýmist
rautt naut eða andskotann, sem eltu
mig, og alltaf steyptist ég fram af Snoppu
og vaknaði skjálfandi af hræðslu í rúm-
inu, rennandi af svita.
E ftir þetta dreymdi mig óvininn
stöðugt í 50 ár, þar til ég varð 62 ára
þá var hann orðinn vonlaus um mig.
Við vorum orðnir hálfgerðir kunningjar,
en alltaf var hann að reyna að fá mig
til að gera það, sem ég mátti ekki, og
alltaf jafn elskulegur, þó ég væri rudda-
legur við hann. Það er persóna, sem
kann pólitíkina. Alltaf var hann bros-
andi, en grimmd og slægð skein úr svipn
um, alltaf sama útlitið, smástiklar upp
úr höfðinu upp af augunum, hófur á
öðrum fæti, en kló á hinum, en aldrei
sá ég rófuna, sem sagt er að hann hafi.
Stundum var hann sallafínn eins og frí-
múrari, sem er að fara á stúkufund, en
stundum bara rétt þokkalega klæddur,
svona eins og þeir, sem klæða sig uppá
til að fara á fyllirí. En oft þegar ég gerði
vitleysur heyrði ég hæðnishláturinn í
honum. Það var óhugnanlegt.
Ég hefi stundum sagt vinum mínum,
framsóknarmönnum og kommúnistum,
að ég þekkti þá alltaf hvar sem ég sæi
þá, af því mig hefði dreymt andskotann
í 50 ár. En þeir verða bara öskuvondir.
Ei fisdrykkjjan
ICristín amma mín fæddist 22. sept-
ember 1822, og var nú orðin 77 ára, las-
burða og gigtveik, en þó hress og kát.
Síðari hluta vetrar árið 1900 kom vin-
kona hennar í heimsókn, og amma gekk
með henni niður á túnið. Þar datt amma
á svellglotta, sem snjóföl var á; henni
var hjálpað heim, en hún steig ekki í
fæturna meir, hefur líklega brákazt í
mjöðm. Heilsu hennar hrakaði því meir,
sem frá leið, og seinast í ágúst dó hún.
Ég saknaði ömmu mikið, hún var mér
svo undurgóð. Ég vissi að hún var komin
til Guðs, þó hún lægi á fjölum frammi
í Skálanum. Svo kom maður og smíðaði
kistu utan um ömmu og málaði kistuna
svarta með kimroki. Allir voru hljóðir
í bænum, og okkur börnunum var bann-
að að vera með hávaða inni.
Svo var maður sendur vestur á Borð-
eyri til að sækja brennivín, rauðvín og
önnur veizluföng í erfisdrykkjuna. Hann
kom líka með kúmenkringlur. Og það
var sóttur veturgamall hrútur upp í
Nónfell og slátrað. Hann var vankaður,
og það átti að skera hann hvort sem
var. Fjölda manns var boðið til erfis-
drykkjunnar.
Útfarardagurinn var kominn. Glugg-
inn var tekinn úr skálanum og kista
ömmu tekin þar út. Það voru sungnir
sálmar þegar amma var látin í kistuna,
og svo var lokið neglt á.
Séra Hálfdán hélt húskveðju við kist-
una úti á hlaðinu. Hann var alltaf virðu-
legur og elskaður af söfnuðinum; eng-
inn efaðist um það, að hann væri sann-
ur Guðs þjónn. Jafnvel pabbi, sem þótt-
ist vera trúlaus, bar virðingu fyrir hon-
um og áreitti hann aldrei. Margar kon-
urnar grétu og sumir karlmennirnir líka.
Það þótti mér skrítið. Svo var kistan
sett á kviktré, sem tveir hestar báru, og
líkfylgdin lagði af stað fram að Breiða-
bólsstað.
Við Imba á Efri-Þverá vorum eftir.
Hún var sex ára. Steina mamma hennar
var að undirbúa erfisdrykkjuna, steikja
kjötið af hrútnum í stórum potti á hlóð-
unum í eldhúsinu, og líka að sjóða rauð-
grautinn. Við Imba skildum ekkert í af
hverju fólkið var að gráta, sérstaklega
karlmennirnir, það var svo skrítið. Karl-
menn gráta aldrei.
S vo kom fólkið til baka frá kirkj-
unni. öll baðstofan var full af fólki, og
allir fengu kaffi og bakkelsi, en ekki
vín. Svo var steikin borin inn og annar
matur. Allir voru svangir og borðuðu
vel, en voru enrr sorgmæddir á svip,
töluðu guðsorð og sögðu að amma hefði
verið góð og guðhrædd kona, og nú væri
hún komin til Guðs. Það vissi ég vel.
Ragnhildur amma mín var líka í erfis-
drykkjunni. Hún var orðin 68 ára gömul,
tannlaus og hrörleg. Henni þótti ketið
gott, og einn bitinn stóð í henni. Tvær
konurnar drógu hana fram í bæjar-
göngin og börðu hana í bakið; ég var
reiður yfir hvað þær voru vondar við
ömmu, en bitinn hrökk upp úr kokinu
og amma fór inn til að borða meira.
Á eftir steikinni og rauðgrautnum
var gefið kaffi og brennivín út í. Karl-
mennirnir drukku marga bolla, fyrst
hægt en svo ákafar. Þá var hætt að tala
guðsorð og sorgarsvipurinn hvarf, menn
urðu háværari. Svo fór fólkið að syngja.
Jakob á Neðri-Þverá byrjaði og söng:
„Hvað er svo glatt sem góðra vina fund-
ur?“ Hann hafði fallega rödd og söng
ljómandi vel. Og svo var haldið áfram
að drekka kaffi með brennivíni og
syngja; sumir karlmennirnir voru orðnir
íullir.
Það voru líka sagðar fréttir, meðal
annars að rauðu hundarnir væru farnir
að ganga. Ég hafði aldrei séð rauðan
hund, hélt að þetta væru grimm villi-
dýr. Það var komið svartamyrkur, þegar
ég var sendur eftir kúnum niður í hólm-
ann við réttina. Ég horfði í allar áttir,
hvort ég sæi ekki rauðu hundana koma.
Brúökaupsveizla
Það var í maí 1905, sem ég kom fyrst
í brúðkaupsveizlu, og var þá 13 ára,
smali á Síðu. Þetta var systkinabrúð-
kaup, Guðmundur á Mýri giftist Laugu
frænku minni, og Bogga systir hans
giftist Jóa á Vatnsenda. Lauga var
systir Dísu á Síðu, húsmóður minni, og
þar voru þá foreldrar þeirra, Guð-
mundur Snorrason og Soffía gamla, svo
öllu fólkinu þar var boðið og mér með.
Boðsgestir voru margir og allir komu,
nema Árni á Mýri. Hann var reiður,
því að Björn á Vatnsenda hafði sigrað
hann. Það var ekki svo, að Árni teldi
Jóa ekki boðlegan og gott mannsefni
handa uppáhaldsdótturinni, heldur að
bíða lægri hlut fyrir nágranna. Gudda
á Mýri og Rósa og Björn á Vatnsenda
voru í veizlunni, öll innilega ánægð.
Björn lék við hvern fingur, hann hafði
sigrað.
Veizlan var í Klömbrum, þar voru
reisulegust hús þá og rúmbezt í stóra
steinhúsinu, sem Júlíus læknir byggði.
Klambrar voru þá í eyði, Júlíus læknir
flutti út á Blönduós eftir að Móritz son-
ur hans dó, og Guðmundur Björnsson
var nú orðinn sýslumaður. Hann var
tengdasonur Júlíusar og tók við jörð-
inni af honum.
Veizlugestir söfnuðust saman í
Klömbrum, og þaðan var haldið fram
að Breiðabólsstað. Brúðhjónin voru gef-
in saman í kirkjunni af séra Hálfdáni,
Þorlákur organisti spilaði á orgelið og
fólkið söng. Svo var haldið aftur út að
Klömbrum, en þar hafði Steina á
Harastöðum, sem áður var á Efri-Þverá,
undirbúið veizluna.
Þetta var stórfengleg veizla í mat og
drykk. Allir voru kátir og innilega góð-
ir. Það þekktist ekki í Vesturhópinu að
veizluspjöll og illindi væri framin, er
mannfagnaður var, hvað fullir sem menn
voru. Fólkið dansaði, söng og kvað af
hjartans lyst, voru sannarlega elskuleg
guðsbörn. Ég man sérstaklega eftir Jóni
á Grund. Hann sat á rúmi og kvað
rímur, andlitið var eitt sólskinsbros.
Ingi á Harastöðum var ári eldri en ég,
við sníktum og stálum áfengi og vor-
um orðnir blindfullir. Það var sérstak-
lega púnsið, sem okkur þótti gott, en
bjórinn vildum við ekki, hann var súr.
Svo voru brúðhjónin kvödd undir morg
un með heillaóskum, og hver hélt heim
til sín.
Búðarloka
á Hvammstanga
Vorið 1906 flutti svo mamma með
okkur Pétur bróður vestur á Hvamms-
tanga. Gunnar bróðir og systur mínar
voru þá í dvöl annars staðar. Magnús í
Vatnshól flutti okkur, það voru trússir
á tveim hestum og ein kýr. Við feng-
um leigða sjóbúðina hans Stefáns á
Ánastöðum, ósköp lítinn torfkofa, eitt
herbergi, alveg niður við sjóinn út með
bökkunum.
Pabbi verzlaði í Þorsteinshúsinu, sem
Þorsteinn Hjálmarsson byggði. Það var
þá tiltölulega stórt hús og bjó Þorsteinn
uppi í risinu, en sölubúðin var niðri
á hæðinni. Ég var þar í snúningum,
verzlun var töluverð enda stóð þá kaup-
tíðin yfir. Ull var fremur lítil eftir hart
vor, og skuldir mynduðust. Enginn pen-
ingur sást dögum saman, aðeins vöru-
skipti og skuldarúttekt, og millifærsla í
reikningum, innskriftir. öll viðskipti
voru færð í langar og mjóar bækur,
kladda, og svo úr þeim í höfuðbókina.
En konurnar urðu að fá kramið, álna
vöruna, það seldust mörg hundruð pund
af stumpasirtsi, allavega litu. Fólkið var
feimið og hlédrægt, hrætt við að gera
vitleysur. Margir ráðguðust við mig,
konur og menn, bæði var ég ungur og
svo hefir enginn nokkurntíma verið
feiminn við mig, ég hefi alltaf verið
talinn „einn af oss“, jafningi smælingj-
anna. Og vitanlega leiðbeindi ég og geri
enn ef ég get og hefi vit á. Ég var
ótrúlega minnugur þegar ég var ungur,
og vakti það eftirtekt. Er karlarnir foru
að rífast út úr afreikningunum eftir
áramótin var oft kallað á mig. Ef eg
mundi eftir að hafa verið við afgreiðsl-
una vorið áður var umsögn mín látin
gilda. En það var aðallega þetta ditto
í reikningunum, sem karlafnir and-
mæltu, sögðust alls ekkert ditto hafa
tekið út. „Er þetta ekki bölvað bríarí í
honum pabba þínum, Hanni, með þetta
ditto, ég skil ekkert í manninum en
svona eru kaupmennirnir", sagði einn
viðskiptavinur við mig. En er ég svo
sagði honum hvað orðið þýddi truði
hann mér, þó hann rengdi hina.
Innanbúðarmenn eru alltaf dálítið á
lofti, þykjast hærri en sauðsvartur ai-
múginn. Virðingu stéttarinnar varð að
halda uppi og ýmsum brögðum, sem
fólkið ber virðingu fyrir. Ég var ein-
stakur klaufi og gat aldrei verið fyrir-
mannlegur. Aldrei gat ég látið blýant-
inn tjjlla bak við eyrað, er ég lauk
við að skrifa úttekt viðskiptavinar í
kladdann. En hann Sophus Blöndal inn-
anbúðarmaðurinn hjá Riisverzlun lek
það með glans, svo blýantsoddurinn
hallaðist á ská upp með gagnauganu.
Sophus var fallegur og glæsilegur, ein-
stakt lipurmenni, sem allir ungir menn
reyndu að líkjast.
Og svo lærði ég um veturinn hjá
Stefáni Sveinssyni, mínum prúða og
góða kennara, ásamt Magnúsi Magnús-
syni síðar rithöfundi og ritstjóra Storms.
Hann vissi allt um málfræði og sögu,
en ég sneri á hann í reikningi. Við vor-
um jafnaldrar og pabbi lét hann læra
með mér. Magnús launaði það vel er
pabbi var orðinn gamall og hrumur.
Enginn sonur hefði reynzt betur.
HAGALAGÐAR
Sr. Jón Vestmann var prestur í Sel-
vogi árin 1811-1843. Þaðan fór hann
að Móum á Kjalarnesi. Þegar hann
hafði verið þar nokkur úr kvað
hann vísu þessa:
Sakna ég úr Selvogi
sauðagöngu og ánna
silungsafla, selveiði,
en sárast allra trjánna.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
30. október 1966