Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1966, Blaðsíða 1

Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1966, Blaðsíða 1
Ritunartími íslendingasagna Rök og rannsóknaraðferð Snemma á þessu ári kom út hjá Hinu íslenzka bók- menntafélagi rit eftir prófessor Ein- ar Ól. Sveinsson, sem heitir Ritunar- tími íslendingasagna, rök og rann- sóknaraðferð. Er hér um að ræða endurunnið og aukið verk prófess- orsins, Dating the Icelandic Sagas, eem kom út í London 1958. Eins og höfundur tekur fram í formála hef- ur enska bókin verið lítt þekkt hér á landi, og því þótti Hinu íslenzka bókmenntafélagi ástæða til að kynna verkið íslenzkum lesendum. Er ekki efamál, að þetta grundvall- arrit íslenzkra fræða hlýtur að verða aufúsugestur öllum þeim, er áhuga hafa á fornum fróðleik og láta sig íslendingasögur einhverju varða. Lesbók Morgunblaðsins hefur feng- ið leyfi höfundar til að birta hér nokkra kafla úr þessari nýju bók. Eldri rannsóknir Fyrsti katli bókarinnar fjallar um eldri rannsóknir á ritunartima íslend- ingasagna. Eru þar fyrst raktar rann- eóknir 19. aldar og síðan áfram til Finns Jónssonar og Bjarnar M. Ólsen. Síðan segir: I beinu framlhaldi af þessu verfki Bjarnair M. Ólsens tel ég þá kappsam- iegu viðleitni, sem viðhöfð hefur verið í ritsafninu íslenzkum fomritum (1933 o.áfr.) eða þá af hinum sömu fræði- mönnum í öðruim ritum þeirra. Hygg ég varla leiki á tveimur tungum, að þar hafi verið stigið stórt skref fram á leið til nánari vitneskju um þessi efni. En hins er ekki að vænta, að í einu verði ráðið fxam úr s vo vandasömu máli, og efa ég ekki, að sumt í þessum freeð- um kunni að þurfa endurskoðunar við. f annan stað er þeiss að gæta, að hvergi 'hafa rök oig aðferðir þessara tilrauna verfð . téknar til gaumgæfilegrar könn- unar, en þess hygg ég muni þó mjög þörf. Þiörtf er nánari athugunar á þeim grundvelli, sem tímasetningin verður að byggja á, þ.e. textanum, og nánari at- hugunair á eðli og gildi hinna einstöku aldursmerkja. Sú var skoðun mín, þeg- ar ég fór í fyrsta sdnn yfir þetta efni í heild í fyrirlestrum í Háskóla íslands árin 1947—48. Enn tók ég það til athug- unar í erindi, sem ég flutti um þetta á fundi norrænna málfræðinga í Helsing- fors árið 1950, og má það kallast kjarni þessarar ritgerðar. Síðan hefur kornið út VIII. bindi, B- deild, af ritsafninu Nordisk Kultur, með hinni merkilegu grein SigiUrðar Nordals Sagailitteraturen. Þegar þess er gætt, að ritgerðin öll, sem fjailar um þetta mikla efni, er akki nema 94 blaðsíður, er þess ekki að vænta, að vandlega sé unnt að ræða aðferðir og rök tímasetningar ís- lendingasagna, og hef ég því ekki talið slíkri tilraun sem þessari með öllu of- aukið. Þess vegna haf ég tekið til nýnrar og rækilegri athugunar öll þau vanda- mál, sem ég fjallaði um í skömmu máli í fyrirlestrinum 1950. Bókfestukenningin og sagnfestukenningin í öðrum kafla, sem ber yfirskriftina Fræðiorð og fræðikenningar, eru raiktar tvær helztu kenningar, sem uppi hafa verið um tilurð íslendingasagna, bók- festukenningin og sagnfestukenningin. Um sagnfestukenninguna segir m.a.: s am'kvæmt kenningum sagnfestu- kenningarinnar haifa siögurnar verið sett- ax saman snemma, á munnlegu stigi, væntanlega eftir samtíðarfráisögnum (þó gerir Heusler ráð fyrir, að fjörkippur hafi hlaupið í hinar munnlegu söguir laust eftir 1100, ef til vili fyrir írsk áhrif). Siðan hafi þær heildir varðveitzt, þættir, ef þættir voru, langar sögur, ef langar voru, þannig að sagnamenn sögðu þær og nam einn af öðrum. Gert er ráð fyrir, að ekki hafi efnið eitt varðveitzt í þassum munnlegu sögum, heldur sögu- heildirnar og jafnvel orðfæri. Síðan hafi sögurnar verið skráðar, og hafi það ver- ið skrásetningin einber, þ.e. sagnamað- urinn sagði, og söguritarinn skrifaði orðrétt eftir honum. Þannig á skrifaða sagan samkvœ-mt þessari kenningu sér enga séristöðu, hún er aðeins eitt tiibrigði sögunnar. Frá einu og öðr.u eru gerðar undan- tekningar, t.d. er það vi'ðurkennt, að skrifarinn kunni að hafa breytt hér og þar, en þær breytingar muni ekki hafa verið meiri en hvaða sagnamaður sem var kann að hafa gert. Enn fremur eru hinar lengstu íslendingasögur undan- skildar; í þeim komi fram meiri áhrif frá bókum en í hinum. Enn má geta þess, að margir fræðimenn sem aðhyll- ast þessa stefnu greina ekki nægilega sumdur ritið, það sem tU er, og þá munn- legu sögu, sem þeir gera ráð fyrir, og er þá stundum torvelt að vita, hvað við er átt. Kenning þessi er gömul. Norski fræði- maðurinn Rudolf Keyser kvað svo að orði forðum daga: „Nedskriveren brugte i Regelen blot Pennen, Tanker og Ord tilhþrte Traditionen“. Hver sem rætt hefur við skandinavískan blaða- manm mun kannast við orðið „ned- skrive"; stundum er líka viðhaft orðið „bevare“ um lisitsköpun íslendingasagna. Af öðrum fræ'ðimönnum, sem að nokkru eða öllu hafa aðhyllzt sagnfestukenning- una, má t.d. nefna Guðbrand Vigfiússon (að minnsta kosti að nokkru leyti), Rudolf Meissner, Andreas Heusler og Knut Liestöl. Taka má fram hér, að Finnur Jónsson hafði á marga lund sjálfstæðar skoöanir. Hann bafði tröUaitrú á sannindum ís* lenzkxa arfsagna — og miklu meiri en Heusiler, — en hann virðist hafa hugsað sér, að söguritararnir hafi sjaldnast átt koist á að skrifa upp söguheildir; aftur og aftur talar hann hins vegar um, að þeir hafi safnað efninu, safnað arfsög- unum. Regluvandir saignfestumenn varu því aldrei vel ánægðir með skoðanir hans. Um þókfestukenninguna segir m.a.: H in skýringarstefnan á afstöðu fslendingasagna til heimilda þeirra er oft nefnd á íslenzku bókfestukenningin (Buchprosaleihre o.s.frv.), og fer hún allt aðra leið. Þar er byrjað á þvú, sem nú er til. Leitað er frá hinu kunna tii hins ókunna, þangað til unnt er að öðl- ast almennar niðurstöður. Orðið keirn- ing, Lehre, er því hæpið um þessa vinmu- aðferð. Texti sögunnar er tiL, kunnur; heimildir hans eru ókunnar, og verður því að leita þeirra. Tilvist söguritarans er staðreynd, hann (eða þá síðari skrif- ari) ber ábyrgð á þeirri söguheild sem varðveitt er; en sagnamaðurinn sem á að hafa sagt söguna sem heild áður fyrr, er tilgáta. Þeir sem aðhyllast þessa stefnu, gieta eí til vi'll talið Árna Magnússon for- göngumann sinn. Annars mætti telja tíl hennar þýzka fræðimanninn Konrad Maurer, þann mann sem flestum löndum Framhald á bls. 12. Dr. Einar ÓI. Sveinsson. £*■■*■*■....................................................................... I Kaflar úr bók eftir prófessor Einar Ól. Sveinsson

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.