Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1966, Blaðsíða 10

Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1966, Blaðsíða 10
I Framfarir á sviði veðurfræði jörðu, höfðu verið reistar mót- tökustöðvar í tólf löndum til að taka á móti skýjafarsljósmynd- um frá hnettinum. í stöðvum þessum er lítið loftnet, móttak- ari og myndriti — líkur þeim, sem notaðir eru til að taka á móti símsendum myndum — sem framkallar skýjafarsmynd- irnar. Hin sjálfvirku ljósmyndasendi- tæki (Automatic Picture Trans- mission, APT) gervihnattarins senda myndirnar til jarðar, en þau eru einn þriggja þátta í ljós- myndatækniútbúnaði gervihnatt arins. Höfuðkostur APT-tækjanna er sá, að unnt er að taka á móti myndum frá þeim í sérhverju því landi, sem kaupir e'ða reisir móttökustöð. Stöðv- ar þessar eru tiltölulega ódýrar og brezkir visindamenn hafa unnið að því að gera þær enn ódýrari. Þeir hafa t.d. komizt að þeirri niðurstöðu, að til móttöku hljóðmerkja frá gervi- hnettinum nægi venjulegur lofskeyta móttakari, sem kostar 100 pund. Einnig telja brezku vísindamennirnir sér fært að framleiða loftnet og myndrita, sem kosta innan við 2000 pund. Af þessum sökum mun verð APT-stöðvanna lækka verulega, en slík stöð, sem Bandaríkjaher rekur i Bretlandi, kostar 10.000 pund. Þegar Nimbusi var skotið á loft í fyrra voru reknar u.þ.b. 60 APT- stöðvar í heiminum, þar af 16 utan Bandaríkj anna. Með ljósmyndatækjum Nimbusar voru teknar fyrstu myndirnar, sem sýndu jörðina allan sólarhringinn, og jafnframt fyrstu myndirnar, sem sýndu hinn náttmyrkváða helming jarðarinnar. Hinn 23. september hættu tæki Nimbusar að starfa vegna orkuskorts, þar sem tæki þau er unnu orku úr sólarljósinu biluðu. Stafsmenn NASA, bandarísku geimferðastofnunarinnar, sögðu þó, að árangurinn af ferð Nimbusar væri vonum framar. En alls voru teknar yfir 27.000 skýjafarsmyndir þá 23 daga, sem myndavélarnar störfuðu. Á 380 hringferðum umhverfis jörðu voru teknar myndir af fjórum felli- byljum yfir Atlantshafinu og tveim- ur fellibyljum yfir Kyrrahafinu. Nimbus hefði líklega sent myndir til jarðar í sex mánuði, ef allt hefði gengið samkvæmt áætlun. Auk APT-ljósmyndatækjanna, sem taka myndir er ná yfir 1000 mílna svæði, er Nimbus búinn tvqnnskonar ljósmyndatækniútbún- áði: AVCS (advanced vidicon camera system) og HRIR (high-resolution infra-red camera), sem sendir til jarðar myndir teknar að næturlagi. Tæki gervihnáttarins starfa á eftir- farandi hátt: Infra-rauðu myndirnar eru teknar í svarta myrkri, þegar gervihnöttur- inn svífur yfir hinum myrkvaða hluta jarðar. Rafeinda-skynjari (radiometer) stjórnar næturmynda- tökunum, en hann skynjar annars- vegar hita (infra-red radiation) jarðar og hinsvegar hita skýja. Mynd irnar koma fyrst fram sem rafmagns hljóðmerki, sem breytast síðan stig af stigi í tíðnilágan sjónvarpsgeisla og er honum beint til jaröar. Hin heita jörð kemur fram sem svartur eða dökkur flötur á infra- rauðri myndinni, en hin köldu ský koma fram sem gráir eða ljósgráir fletir og eru þau ljósari eftir því sem þau eru hærra í himinhvolfinu. Infra-rauða ljósmyndavélin greinir milli 100 blæbrigða gráa litarins, en þau koma ekki öll fram á ljósmynd- inni. iXVCS-kerfið er byggt upp af myndavélum af sömu gerð og vél- arnar í Ranger VII gervihnettinum, sem tók myndirnar af tunglinu í fyrra. Kerfið er gert til áð taka myndir yfir úthöfunum — en þaa þekja tys hluta alls yfirborðs jarðar — og til að fylgjast með fellibyljum og hvirfilvindum. AVCS-tækin safna myndum alla hringferðina, sem tekur 98 mínútur, og senda þær síðan til tveggja móttökustöðva á jörðu niðri — önnur þeirra er í Alaska en hin í Norður-Karólinu. Frá þessum stöðv- um eru myndirnar síðan sendar til höfuðstöðva bandarísku veðurstof- unnar í Washington, sem dreifir þeim til annarra stöðva í Bandaríkjunnum og utan þeirra. Tækin geta sent yfir 1000 myndir til móttökustöðvanna á sólarhring. Á myndunum má greina fleti á yfirborði jarðar, sem eru ekki meira en Vz míla á stærð. Ljósmynda- vélar Tirosar, fyrsta gervihnattarins til veðurathugana, greindu ekki fleti, sem voru minni en 5 mílur. Nimbus nær myndum af stærri hluta jarðar en Tiros, þar sem hann er settur þannig á braut, að hinar öflugu ljósmyndavélar hans snúa ávallt að jörðu. Nimbusi er hinsvegar skotið á loft í tilraunaskyni sem forveri annarra fullkomnari gervihnatta, er eiga að vera á lofti í 3 ár. Jafnframt hyggst bandaríska veðurstofan notfæra sér niðurstöður Nimbus-tilraunarinnar við gerð nýrra Tiros-hnatta. B andaríska geimferðastofnun- in og bandaríska veðurstofan íhuga nú af alvöru skilyrði fyrir alþóðlegri ve’ðurþjónustu. Forsendur hennar eru náin alþjóðleg samvinna og aukin notkun rafreikna vi'ð veðurspár. Með ferð Nimbusar aukast mjög líkurnar á því, að unnt verði að segja fyrir um eyðandi storma og óveður með öruggri vissu og talsverðum fyrirvara. En þrátt fyrir ágætar næturmyndir frá tækjum Nimbusar geta þau ekki ákvarðað loftþrýsting, vindhraða eða vindátt, hita- eða rakastig lofthjúps járðar, sem eru undirstöðuatriði við veðurathuganir. Veðurathugunar- stöðvar á jörðu niðri safna þessum upplýsingum. , Bandaríska veðurstofan færir allar upplýsingar frá gervihnöttunum inn á veðurkort, sem sent er um heim allan. Veðurfræðingar hafa kort þessi til hliðsjónar við veðurspár. T JL vær tillögur hafa komið fram í Bandaríkjunum varðandi notkun gervihnatta við veðurathuganir. For- stöðumenn bandarísku geimferða- stofnunarinnar setja fram aðra, en bandaríska veðurstofan hina. Dr. Morris Tepper, forstjóri véður- fræðideildar NASA, leggur eftirfar- andi til málanna: Nokkur hundruð sjálfvirkar veður- baujur staðsettar á úthöfunum safni upplýsingum um veðurfarið. Gervi- hnettir í háloftunum taki á móti þess- um upplýsingum, en Ijósmyndatæki þeirra taki skýjafarsmyndir allan sólarhringinn. Rafreiknir í gervi- hnettinum vinni síðan bæði úr mynd- unum og upplýsingum veðurbauj- anna, gexú veðurspá og sendi til jarð- ar, og hefðu öll ríki sama rétt til að notfæra sér hana. Bandaríska veðurstofan hallast frekar að samræmdum aðgerðum venjulegra veðurstöðva á jörðu niðri (með sama sniði og nú tíðkast) og gervihnatta, er tækju háloftamyndir. Upplýsingar þær, sem þannig fengj- ust, yrðu síðan sendar til aðalstöðva búnum rafreiknum, sem gerðu veður- spá samstundis. Unnt væri að láta aðalstöðvar þessar starfa undir yfir- stjórn Alþjóðaveðurfræðistofnunar Sameinuðu þjóðanna. Höfuðstöðvar veðurþjónustu í heiminum nú eru í Washington, Moskvu, Paris og Lon- don. 1 'j ! ur verið rætt stuttlega um hér að fram- an. Væri kærkomið, ef menn vildu senda Handritastofnun íslands upplýs- ingar um kvæða- og sagnamenn og aðra fræðaþuli, og vel verða þegnar vísbend- ingar um aldur þeirra og kunnáttu. Allt þess konar yrði til þess, að safn- andinn þyrfti ekki að eyða tíma í leit að mönnum, en hún er einkar erfið hér í þéttbýlinu. Ekki spillir heldur að vera ekki allc ófróður um þá, sem við á að tala, og getur það komið í veg fyrir margs konar misskilning. Það er ekkert áhlaupaverk að grafa fróð- leik stundum úr hálfgerðri gleymsku og ekki veitir af að gefa gaum að hverju smáatriði, sem getur létt undir við það. Með söfnun íslenzkra þjóðsagna og þjóðlaga er ekki einungis verið að bjarga frá glötun menningarverðmæt- um og leggja grundvöll að frekari þjóð- fræðilegri rannsókn þeirra. Jafnframt er verið að safna heimildum um mál- far manna alls staðar á landinu, að vísu ákveðinna aldursflokka, en von- andi verður þessi heimildasöfnun að einhverju liði við rannsóknir á mæltu máli. Hér bíða því mörg verkefni úr- lausnar, en hún er undir því komin, að söfnunin verði árangursrík. Hallfreður Örn Eiríksson. 10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - 4. desember 196®

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.