Lesbók Morgunblaðsins - 11.12.1966, Blaðsíða 10

AÐ FAGNAÐI
Framhald af bls. 1.
á einn bóndabæ og lentum í þreifandi
myrkri í skóginum á heimleiðinni.
Hugsa sér kolsvarta myrkur um pásk-
ana!
í sólskini sátum við uppi á hæðinni
„Vettan“ og horfðum yfir rauð og ljós-
máluð bændabýli, sindrandi hvíta
kirkjuna, sléttur, sem líktust bylgjandi,
fagurgrænu flosi, ása klædda dökkum
skógi. Rómantískar sveitalýsingar Björn
stjerne Björnsson voru mér ríkar í
minni, er ég leit yfir þessa frjósömu
og fögru byggð.
egar rökkvaði settumst við í
kringum arineldinn og röbbuðum sam-
an. Stofan var þægilega útbúin með
legubekkjum og mjúkum stólum. Undir
einhverri stólsetunni var alltaf gervi-
mús, sem tísti ámátlega þegar sezt
■var á sessuna, sem hún var falin undir.
Hyggelia. Alfhildur
A borðunum voru þverröndóttir dreglar
og skrítnir vasar með hvítum blómum
(hvítveis), sem við tíndum í skóginum
og settum í rakan mosa.
Bjálkahúsið hét Hyggelia, eigandi
þess var föðursystir Ryggsystkinanna,
kennslukona við hússtjórnarskóla í
Osló. Hún dvaldi í Hyggelia lengst af í
sumarleyfum sínum, og þangað hafði
hún flutt ýmsa ættargripi og skapað
sér þarna mjög vistlegt heimili með
hlýjum persónulegum blæ. Já, það var
sannarlega „hyggeligt“ í Hyggelia.
Það vildi til að við Álfhildur pexuð-
um dálítið um stjórnarfarið í Þýzka-
landi. Þýzk stúika, pennavinur Álf-
hildar, skrifaði henni langar lofgerðar-
rollur um foringjann og allt það mikils-
verða skipulagningarstarf, sem hann
hefði afkastað landi sínu og þjóð til
heilla. Álfhildur var að vísu ekki blind-
ur nazismadýrkandi, en lofgerð þýzku
stúlkunnar hafði þó haft talsverð áhrif
é hana. Ég komst fljótlega að því, að
í Horten var einhver slæðingur af ungl-
ingum, sem voru að leika sér að því að
þykjast nazistar.
Ég fór nokkrum sinnum með Álfhildi
á ritstjórnarskrifstofu „Horten Blad“.
Þar var vinstúlka hennar, sem kölluð
var gælunafninu Annechen, Annekén,
var það víst borið fram í Horten en úr
þýzku þar það komið. Hún var með ó-
laglegustu ungu stúlkum sem ég hef séð,
og mjög hirðulaus um klæðaburð sinn,
en leiftrandi af greind, áhuga og kæti og
var mjög vinsæl meðal unga fólksins
í Horten, sem ekki mun hafa haft
meira en tíu til ellefu þúsund íbúa þá.
Þegar Annechen var á gangi um göt-
ur bæjarins hafði hún varla við að
heilsa með uppréttum armi og köllin:
Heil og sæl! Heil og sæl! hljómuðu
þvert yfir götur og torg. Þessari fornu
kveðju var hroðalega misþyrmt af
þeim, sem ég Jieyrði nota hana í Noregi,
því að orðin voru borin fram hæl og
sel.
Ég tók nazistakveðjurnar í Horten
fyrir ungæðishátt og gamansemi, því
að yfirleitt fór lítið fyrir þeim stjórn-
málaflokki í Noregi, þegar ég þekkti
þar til. Eitt sinn lenti ég á útifundi á
Bragernestorgi í Drammen 1935. Þegar
ég innti eftir því hverskonar mannsöfn-
uður þetta væri var mér svarað því,
að þetta væri bara Nasjónal samlingen
Af orðanna hljóðan og raddblæ mátti
heyra að þetta þætti svo sem engin
merkissamkunda. Enda munu engir
aðrir en meðlimir N. S. og ef til vill
aðeins nokkur hluti þeirra hafa trúað
því að þeir ættu eftir að verða valda-
miklir í Noregi. Eða öllu heldur settir
aí hærra valdi til að verða húsbændur,
dómarar og böðlar landa sinna.
og frænka hennar.
Nú víkur sögunni aftur að okkur
Ingiríði, þar sem við sátum við kaffi-
drykkju í hérberginu mínu í Skille-
bekk. Ég var fátæk námsstúlka í Osló
og vann að nokkru leyti af mér húsa-
leiguna með stigaþvotti. Ingiríður var
í vist hjá háttsettum foringja í hern-
um. Hún hafði lokið námi í húsmæðra-
skóla, en varð að geía fært sönnur á
að hún hefði stundað heimilisstörf á
eigin ábyrgð tilskilinn tíma til þess að
fá inngöngu í Statens lærerinneskole í
husstell á Stabekk.
— Hvað finnst þér að við eigum að
gera? spurði ég. — Þó að gaman sé
að spjalla saman iheld ég, að við unum
því varla, að sitja allt liðlangt kvöldið
með hendur í skauti í þessari herberg-
iskyrtu.
— Mér finnst reglulega skemmtilegt,
að fara á farfuglafundi, sagði Ingi-
ríður. — En það er áreiðanlega enginn
íarfuglafundur í kvöld.
— Ég skrepp yfir til frú Ohlsen og
fæ að sjá „Aftenposten“.
— Það er skemmtifundur hjá Lands-
ungdomslaget, sagði ég þegar ég kom
aftur.
Við könnuðumst ekki við nafnið, en
töldum öllu óhætt að fara og sjá, hvað
þarna væri að gerast.
Ég hafði gleymt að gæta þess í blað-
inu, hvar ætti að halda fundinn, en
Ingiríður taldi víst, að það mundi vera
í Bondeheimen, en þegar þangað kom
var þar venjulegt kaffihúskvöld og lát-
laust aðstreymi af fólki.
— Það er „dueslípp“ sagði dyravörð-
urinn brosandi, þegar ég spurði hvers
vegna svo margt væri þar um mann-
inn og áberandi mikið af ungum stúlk-
um.
„Dueslipp" er gæluorð, sem haft er
um vinnukonufrídag.
í Bondeheimen var okkur vísað á
eitthvert sveitamannamötuneyti, sem
hafði samkomusal. Eftir töluverða
snúninga, fundum við í kjallarasal ein-
um fólk það sem við vorum að leita
lags við. Þá leyndi sér ekki, hvar við
vorum í flokki staddar. Á veggnum bak
við ræðustólinn var strengdur fáni
Ólafs helga, gulur kross á rauðum
grunni. Þetta var fáninn, sem Nasjónal
samlingen, N.S., beitti sér fyrir að tek-
inn yrði upp sem þjóðfáni Norð-
manna.
Fólkið sem þarna var samankomið
var yfirleitt ungt, gerðarlegt og látlaust.
Salurinn var viðhafnarlaus, en nýlega
málaður og þokkalegur.
Ungur, ljóshærður piltur í grárri
peysu var að halda ræðu. Hann hvatti
til harðrar sóknar, því að engu væri að
tapa, en allt að vinna.
„Köstum þrælsokinu af herðum vor-
um! Vér viljum alþýðuaðal en ekki
öreigalýð . . . Hugsum ekki um vesalan
Vinning einstaklingsins, heldur sam-
einumst í baráttunni fyrir sterkri, sam-
huga, frjálsri, norskri þjóð! Stöndum
einhuga saman gegn marxismanum!
Burt með útlendar stefnur og alþjóða-
ríki! Vinnum þjóð vorri allt, sem orkan
leyfir!“
í ræðum og söngvum hljómuðu þessi
orð, eða önnur svipaðrar merkingar:
„Fram N. S. ungherjar! Berjizt gegn
rauðliðunum! Berjizt fyrir hinn nýja
Noreg, framtíðarríkið! Takmarkið er:
skipulag, réttlæti og friður . . . Heill
þér, foringi, þú hefur lyft merkinu og
vér munum fylgja þér unz markinu er
náð!“
„Fram, allir norskir menn og norskar
konur! Undir merki Ólafs helga heyj-
um vér baráttu vora fyrir skipulagi,
réttlæti og friði!“
Meðan ræður voru fluttar og baráttu-
söngvar kyrjaðir var ekki laust við, að
smáskríkjur heyrðust í Ingiríði minni.
Henni fannst það hálffyndið, að við
skyldum hafa hafnað á þessari áróðurs-
samkomu, svona alveg grandalausar.
Seinna um kveldið hitti Ingiríður kunn-
ingja frá Horten og skemmti sér alveg
prýðilega.
Formaður N. S. ungherja var hrókur
alls fagnaðar. í fyrstu fannst mér hann
ekki líkt því eins herskár og pilturinn
í gráu peysunni. Hann bauð mér í dans
og komst þá að því að ég væri frá ís-
landi.
— Eru nokkrir kommúnistar þar?
spurði hann. Ég játti því.
— Það er Ijótur flekkur á heiðri sögu-
þjóðarinnar, sagði hann og hélt að vík-
ingarnir gömlu hefðu ekki verið lengi
að kála nokkrum kommúnistakvikind-
um.
Ég hugsaði um eitthvað til að bauna
á hann fyrir þessi orð:
— Það er ljótt að heyra, hvernig
þið misþyrmið hinni fornu, fögru
kveðju: Heil og sæl, (eða sæll), og vildi
fá hann til að kenna félögum sínum ís-
lenzkan framburð, sem ég taldi upp-
runalegri.
Hann hét öllu góðu um það, en með
sjálfri mér var ég sannfærð um að
kveðjunni Hæl og sel mundi ekki verða
breytt.
Það var komið fram á nótt, þegar
við Ingiríður leiddumst í veg fyrir
strætisvagn, sem okkur hentaði.
— Heldurðu að nazistarnir nái
nokkurntíma undirtökum í Noregi, og
takist að skapa það framtíðarríki, sem
þeir eru sífellt með á vörunum? spurði
ég Ingiríði, en fannst um leið að spurn-
ingin væri frámunalega fjarstæðu-
kennd.
— Ne-ei, svaraði Ingiríður. — En fán-
inn þeirra er fallegur.
E kki þykir mér sennilegt að
lngiriöi hafi oft orðið hugsað til hins
stutta ævintýris okkar með N. S. ung-
herjum, og þess hve bágt hún átti með
að halda niðri í sér hlátrinum yfir hin-
um vígalegu tilburðum þeirra og hátt
stemmdu slagorðum. En það liðu ekki
mörg árin áður en hláturinn fór af
og Norðmenn urðu skelfingu lostnir yfir
athæfi þeirra, sem þeir höfðu áður talið
meinlaus grey, en nú gerðust böðlar
landa sinna og sviku þá með öllu móti.
Ingiríður hóf nám við Statens lærer-
inneskole í husstell á Stabekk. Friður
ríkti í landinu meðan hún lærði og lauk
prófi, en uggurinn við það, sem var að
gerast úti í heimi, fór sívaxandi. Og svo
rann upp 9. apríl 1940, þegar Þjóðverjar
óðu inn í Noreg gráir fyrir járnum.
Þeim var greidd leiðin af nazistum, sem
voru kenndir við foringja sinn og kall-
aðir Quislingar.
Svo sem mörgum mun enn í minni,
svo hræðilegt var það, flutti Vidkun
Quisling ræðu í norska útvarpið inn-
rásardaginn. Hann tilkynnti með makt
Qg miklu veldi, að ríkisstjórninni hefði
verið vikið frá, en hann tekið við öllum
völdum. (Herra til sjós og lands 1 upp-
hafi!) Ef her Norðmanna hreyfði sig
til varnar þýddi það dauðarefsingu ....
--------En það var Stabekk, skólinn
hennar Ingiríðar (og þó nokkurra ís-
lenzkra stúlkna), sem ég ætlaði að
minnast á að lokum. Því að þar mátti
með sanni segja, að „Herrfolket" sæti
að fagnaði með fimmtu herdeild.
Skólinn var ekki tekinn hernámi fyrr
en langt var liðið á stríðið, líklega um
það bil tveimur árum fyrir stríðslok.
Þá var þetta öndvegis menntasetur gert
að einskonar „Slaraffenlandi“ fyrir
„Wehrmakten", en það var orlofs-hvíld
ar- og hressingarhæli, réttasta nafnið
hefði verið letigarður í orðsins fyllstu
merkingu ,slík óhirða og letingjabragur,
sem þarna ríkti í einu og öllu!
•Þeir, sem sáu Stabekk eftir stríðslok,
en þó enn í höndum Þjóðverja sögðu
að það hefði verið sem hin ægilegasta
martröð að sjá þá hræðilegu meðferð,
sem staðurinn hafði sætt. Það var að
sjálfsögðu blaðafólk, sem þarna gekk
um garða, að fengnu leyfi húsameistara
ríkisins, og undir leiðsögn fólks, sem
hann valdi til fararinnar. Einhverjum
varð að orði við komuna: „Það þarf
sjálfsagt ekki minna en tíu þúsund til
að bæta upp skemmdirnar hér“.
(Norskar krónur 1945).
— Hverjar tíu þúsund krónur eru
eins og dropi í hafið, svaraði fulltrúi
húsameistara. Og við skoðunina reynd-
ust skemmdirnar svo yfirgengilegar, og
sumar óbætanlegar, að engar tölur náðu
yfir.
Á Stabekk lifðu nazistar svo sannar-
lega í „rús og dús“.
Hlunnindi og þægindi öll fóru að
sjálfsögðu eftir metorðum í hernum,
þeir sem hærri voru að tign voru vitan-
lega betur settir með kvennafar sitt eða
kynvillu.en undirmennirnir, þó að þeim
yrði vitaskuld til hjálpar að „tysker-
tösene“ voru ekki vandar að bóli, nó
sökuðust um, þó að „elskhuginn" „elsk-
aði“ þær í námunda við aðra dáta.
Ástin sigrást á öllu!
Ég ætla nú að minnast á nokkur
atriði með Sta'bekk, sem hafa festst mér
í minni, ég hef ekki tiltæk bréf né held-
ur prentað mál um þetta, þó að ég eigl
bæði sendibréf og nokkurt úrklippusafa
úr blöðum eftir stríðslok, þegar betur
kom í ljós, hvað raunverulega hafði
gerzt í Noregi hin hræðilegu hernáma
ár.
Framhald á bls. 13.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐ SINS
11. desember 1966