Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1968, Blaðsíða 5

Antun Soljan
G erðu svo vel, hér hefurðu
flugmiða til íslands, sagði sendi-
herra Júgóslavíu við landa sinn,
Anton Soljan, rithöfund.
Þetta gerðist í sendiráði Júgóslavíu
í Oslo, en sendiherrann þar er
einnig sendiherra lands síns á íslandi.
Þá var Soljan búinn að flytja fyrir-
lestra um júgóslavneskar bókmennt-
ir bæði í háskólanum í Oslo og hjá
menningarsamtökum þar £ borg.
— Milli rithöfundasamtaka Noregs
og Júgóslavíu eru sérstakir samning-
ar sem gera rá'ð fyrir skiptum á fyr-
irlesurum, segir Soljan, árlega fer
einn júgóslavneskur rithöfundur til
Noregs og einn norskur til Júgóslavíu.
Hér munu samnorrænir aðilar ekki
standa að baki, svo að mér kom á
óvart að ég skyldi komast til Islands
í þessari ferð, en þegar manni er
fenginn í hendur farmiði til íslands,
allsendis óvænt, nú, þá fer maður
auðvitað til íslands. Ég er hér á veg-
um menntamálaráðuneytisins, en það
er ekki ætlunin að flytja neina fyrir-
lestra, hér hvíla ekki á mér neinar
skyldur aðrar en þær að skemmta
mér!
En nú er engan veginn nægileg
skilgreining á manni að segja að hann
sé Júgóslavi, svo að ég bið Soljan
að segja á sér nánari deili.
— Ég er Króati og bý í Zagreb.
Helztu þjóðarbrot sem byggja Júgó-
slavíu eru fjögur, Króatar, Serbar,
Slóvenar og Makedóníumenn, önnur
þjóðarbrot eru minni. Tungumál
Serba og Króata er hið sama, —
munurinn á þessu tungumáli
og hinum tungunum í landinu
er svipaður og munurinn á
norrænum tungumálum innbyrð-
is. Við getum kynnt okkur bók-
menntir hvers annars án þess að
leggja á okkur allt of mikla fyrir-
höfn. Öll eiga þessi þjóðarbrot ólík-
ar menningarerfðir, og eigin bók-
menntahefíí, jafnvel þótt Króatar og
Serbar tali sama tungumálið, eiga
þeir eigin aðgreindar bókmenntir.
Serbar, eins og Makedóniumenn, voru
lengi undir yfirráðum Tyrkja, og það
hefur sett sín spor, þeir eru aust-
rænni í hugsunarhætti og mörgum
líl^venjum. Hjá Serbum voru tunga
og bókmenntir nátengd trúarbrögðun
um; til þess að halda við tungu
sinni, urðu þeir einnig að halda fast
í trúarbrögð sín. Þeir tilheyra gömlu
kaþólsku kirkjunni — hún er að
ýmsu leyti ólík bæði rómversk-ka-
þólsku kirkjunni og þeirri grísk-
kaþólsku, hún viðurkennir til dæmis
ekki óskeikulleik páfa og hún leyfir
hjónaband klerka. Upphaf serb-
neskra bókmennta má rekja til 18.
aldar. Eiginlegar bókmenntir okkar
Króata má rekja aftur til 13. og 14.
aldar, það voru trúarljóð e'ða kirkju-
leg rit, en þíð allra elzta sem til er
ritað á tungu okkar, eru ristur í
tveimur litlum steinkirkjum í Min
og Punat, þessar kirkjur eru mjög
fornar og standa enn með sömu um-
merkjum og var. Menn telja sig
nokkuð örugglega geta tímasett
þessar ristur um árið 800. En á 15.
öld kemur fram fyrsta stórskáldið
okkar, skáld sem skipar svipaða
stöðu í króatískum bókmenntum og
Chaucer hjá Bretum. — Nú, Make-
dóníumenn áttu síðan í vök að verj-
ast gegn Búlgörum, og tunga þeirra
var lengi bönnuð, en þeir eiga nú
ungar bókmenntir sem spegla stolt
þeirra og þjóðerniskennd.
— Og Slóvenar?
Slóvenar yrkja snilldarlega um
ástina. Þar hafa ástaljóðin náð hva'ð
mestri fullkomnun enda yrkja þeir
heldur ekki um annað.
— Og yðar eiginn ritferill? Hvað
hafið þér skrifað?
— Heilmikið, segir Soljan og hlær,
sérstaklega er þess er gætt að ég er
ákaflega eðlislatur maður.
Svo kemur upptalningin á verkum
hans, og þá hvarflar að manni, að
miklu hljóti ólatari menn í Jlúgóslavíu
að afkasta. Soljan, sem er fæddur
1932, hefur sent frá sér tvær ljóða-
bækur, þrjár skáldsögur og tvö söfn
smásagna. Hann hefur auk þess samið
fjölmörg útvarpsleikrit og tvö leikrit
fyrir svi'ð. Hið síðara þeirra er nú
verið að sýna annað árið í röð. Soljan
er líka einn af leiklistarráðunautum
útvarpsins í Zagreb.
— Við höfum nána samvinnu við
þrjár aðrar útvarpsstöðvar í Evrópu,
segir hann, í Frankfurt, Varsjá og
Prag. Hver stöð leggur fram tíu út-
varpsleikrit og úr þeim velja hinar
stöðvarnar þrjú til þýðingar og upp-
færslu. Með þessu móti höfum v?ð
getað haldið uppi verulega gó'ðri og
listrænni leiklistarstarfsemi hjá út-
varpinu.
— Og fleira?
— Gagnrýni. Ég hef skrifað eina
bók um júgóslavneska ljóðagerð og
svo skrifa ég vikulega kjallaragrein-
ar í dagblað um bækur og bók-
menntir. Eiginleg gagnrýni er það
ekki, við getum kallað það spjall,
bókmenntaspjall, það form gefur mér
frjálsari hendur og ég get látið gamm
inn geysa.
Leit aö n$um
verðmœtum
— Viðtal við Antun Soljan
— Og um hvað fjallar Soljan í
verkum sínum?
— Ég skrifa um ungu kynslóðina
í landi mínu, mína eigin kynslóð.
í styrjöldinni og árunum eftir stríð
var öllum gömlum verðmætum eldri
kynsló'ðarinnar kollvarpað, orðin
haldlaus. Við urðum að finna lífi
okkar nýjan grundvöll, leita nýrra
verðmæta. Við vorum byltingasinnuð
en stóðum svo uppi án nokkurrar
byltingar. Um þessa leit okkar að
nýjum verðmætum og þá örðugleika
sem hafa mætt okkur við þessar að-
stæður fjalla bækur mínar. Og ég
trúi á æðri verðmæti, ég er meira
að segja mjög fastheldinn á þau verð-
mæti er a'ð mínum dómi gefa lífi
okkar gildi og tilgang. — Jú, ég skrifa
um stríðið. Það er mjög erfitt að
skrifa um stríð, það er viðfangsefni
sem ekki er hægt að fjalla um til-
finningalega. Persónulegar endur-
minningar manns úr styrjöld og af
hörmungum styrjaldar geta leitt til
svo martraðarkenndrar skelfingar að
það er ekki lengur hægt að skipa því
í mennskt samhengi, tilfinningaleg
efnismeðferð leiðir af sér ómennsk-
ar niðurstöður. Slíkan efnivi'ð hlýtur
maður að nálgast sem blákaldar stað-
reyndir, maður forðast að sýna til-
finningarnar á bak við, en sýnir að-
eins staðreyndir. Margir höfundar
hafa skrifað um stríð á þennan hátt,
t.d. Hemingway.
— Og hvað er um stöðu nútíma-
bókmennta í Júgóslavíu að segja?
— Ég mundi segja að nútímabók-
menntir okkar stæ'ðu á mjög svipuðu
stigi og t. d. brezkar samtímabók-
menntir. Á árunum milli heimsstyrj-
aldanna voru náin tengsl milli júgó-
slavneskra bókmennta og annarra
Evrópubókmennta og þá var mikil
grózka í bókmenntalífi okkar. A
styrjaldarárunum og árunum þar á
eftir meðan Júgóslavía var í nánum
tengslum við Sovétríkin kom aftur-
kippur í bókmenntastarfsemina, eðli-
leg þróun var heft og einangrunar
gætti. Segja má að skáldin yrðu að
byrja upp á nýtt eftir vinslitin við
Sovétríkin, þeir urðu að uppgötva á
ný allt sem áður var búið að upp-
götva fyrir heimssfyrjöldina.
— Getur júgóslavneskur rithöfund-
ur lifað af ritstörfum?
— Yfirleitt ekki.
— Getið þér það?
— Já, — auðvita'ð með því að þýða
og skrifa blaðagreinar líka. Við höf-
um ekki þessi fínu listamannalaun
eða ríkisstyrki sem mér skilst að þfð
hafið hér.
Það kemur samt upp úr kafinu að
Soljan hefur verið gefið hús, að vísu
ekki af rikinu, heldur bæjaryfirvöld-
unum í Kovinj nálægt ítölsku landa-
mærunum.
— Rovinj er skemmtilegur gamall
bær með borgarmúrum sem enn
standa. Ibúarnir eru Dalmatíubúar og
Italir og þeim kemur ágætlega sam-
an, því að báðir eru jafnlatir og
jafnfrábitnir erfiðisvinnu, þeir sitja
í sólinni allan daginn og tala og
drekka vín, það hefur enginn vita'ð
til þess að þeir svæfu nema á daginn.
Rovinj skemmdist illa í stríðinu, en
í yfirlitsbók um samtímabók-
menntir Króatíu sem gefin er út af
deild Pen-klúbbsins í Zagreb er rit-
höfundarins Antuns Soljans víða
getið, sem Ijóðskálds, skáldsagna-
höfundar og gagnrýnanda. Þar er
hann tálinn í hópi þeirra sem stuðl-
að hafa að endurnýjun króatískrar
sagnagerðar á 6. áratugnum og
rutt áhrifum nýrra bókmennta-
strauma braut. Sérstöðu skipar
Soljan meðal króatískra rithöfunda
fyrir einstáklega tæran stíl og
Ijósan frásagnarmáta. Hans er
einnig getið sem mikilvirks þýð-
anda, m.a. hefur hann þýtt á serbó-
króatísku verk eftir Hemingway,
Faulkner, Shaw, Rilke, Blok, T. S.
Eliot og fleiri.
Verk Soljans hafa verið þýdd á
þýzku, ítölsku, tékknesku ung-
versku, pólsku og í sœnska tímarit-
inu BLM kom smásaga eftir hann
fyrir nokkrum árum.
Ég hef undir höndum eina stutta
skáldsögu eftir Soljan á þýzku sem
ber titilinn Der kurze Ausflug
(Stuttur leiðangur), sem gefin er
út af Carl Hanser Verlag í Múnchen
árið 1966. í bókinni stendur þetta:
„Það var á fyrstu árunum eftir
stríð, einhvern tíma upp úr fimm-
tíu. Við héldum að heimurinn
mundi byrja að nýju. Við töldum
okkur til þess kjörin að hálda
áfram lífinu eftir hörmungar stríðs-
ins, taka við þar sem frá var horf-
ið, krýna öldina hamingju órofa-
heildar, já, leiða hana til lykta.“
Út frá þessu viðhorfi segir Soljan
sögu sína um hóp ungs fólks sem
leggur af stað í bjartsýni sinni til
að leita uppi undurfagrar freskur,
sem sagnir herma að gömul klaust-
ur geymi.
sv. j.
þar voru nokkur gömul og falleg hús
sem þeir vildu ekki láta rífa, svo að
þeir buðu nokkrum listamönnum þau
til eignar. Og við höfum hresst upp
á húsin, komið þar fyrir nútímaþæg-
indum og notum þau fyrir sumar-
bústaði. Þetta gengur undir nafninu
listamannanýlendan, en í sliku um-
hverfi vinnur maður ekki, það er
of hávaðasamt og of skemmtilegt. Eg
hef mest gaman af að sigla á bátn-
um mínum, nei, þar verður heldur
ekki af neinni vinnu fyrir mér, þó
ég kannski ætli mér það, ég fiska eða
sit uppi á dekki og er latur. Og ég
skal segja yður, ég held að þi'ð Is-
lendingar séuð ekkert vinnusamari en
við í Júgóslavíu. Ég gekk niður að
höfn um daginn — munurinn er sá
að íslendingurinn hvílir sig með verk
færið í höndunum, en Júgóslavinn
leggur það frá sér á meðan.
sv. j.
7. janúar 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5