Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1968, Blaðsíða 8

ÁRNI ÓLA
Framhald af bls. 2
var dönsk. Seinna varð Halldór skrif-
ari hjá Eiríki Sverrisen sýslumanni og
seinast var hann „gustukamaður" hjá
Steingrími biskupi í Laugarnesi og dó
1846. Af Sigrfði dóttur hans er komin
mikil ætt í Danmörku (Topsöe-ættin).
Óli Egilsson Sandholt bjó um skeið
í t'aktorsíbúðinni. Hann var sonur
Egils Sandholt borgara (er bafði verið
í Grænlandi. en kenndi sig við Sand-
hóla á Tjörnesi. Óli var kvæntur Guð-
rúnu dóttur Árna Reynistaðamágs, sem
Jörgensen gerði að bæjarfógeta. Börn
þeirra Óla voru Árni Sandholt og
Bjarni Sandholt, sem seinna voru kaup
menn vestra. Ása kona Hans A. Clau-
sens etazráðs, Sigríður kona Péturs
Guðmundssonar faktors á Isafirði og
Ingibjörg kona Sigfúsar Schulesen
sýslumanns. — Óli Sandiholt var önnur
hönd hinna ensku kaupmanna hér og
hlaut af því óvinsældir. Var hann um
skeið faktor hjá þeim. En 1818 flutt-
ist hann til Keflavíkur og var faktor
þar, en síðan fór hann að Búðum á
Snæfellsnesi og andaðist þar 1835.
Clement Lint Thoroddsen, föður-
bróðir Jóns sýslumanns Thoroddsen,
átti um skeið heima í faktorsíbúðinni.
Hann var „sigldur" og hafði numið
klæðskeraiðn og. var hinn fyrsti íslenzki
klæðskeri 'bér á landi, svo að sdgur
fari af. — Árið 1825 reisti hann hús
á Austurvelli, sem lengi gekk undir
nafninu Skraddaahúsið. Þetta hús
keypti B’örn Jónsson síðar, reif það og
reisti þar Ísafoldarprentsmiðju. —
Clemant gat ekki lifað á iðn sinni hér
vegna þess hvað bærinn var fámenn-
ur, oe hvarf bvi aftur af landi burt.
O. P. Chr. MöIIer er búsettur í fakt-
orsíbúðinni 1819, og er húsið þá nefnt
Sívertsensbús, eins og fyrr segir. Hann
var danskur (fæddur á Sjálandi 1777).
Um skeið hafði hann verið verzlunar-
stjóri hjá Jakob Plúm í Ólafsvík. Ár-
ið 1809 kevpti hann . Józka húsið“ af
Bjama riddara og rak þar síðan verzl-
un, að nokkru leyti í félagí við And-
ersen & Smith, fram til ársins 1833.
Var hann að ýmsu leyti merkur maður
og kom 'allmíkið við sögu bæjarins þau
30 ár, sem hann dvaldist hér. Hann
bió fvst í Józka húsinu, en þótti þar
of þrönvt um sig, svo að hann fluttist
í faktorsíbúð Sunckenbergs. Seinna lét
hann reisa hús á Austurvelli og verzl-
aði þar. Það hús gekk lengi undir nafn-
inu „Gvunvmöllershús“ kennt við Guð-
nýu tengdadóttur hans. Chr. Möller
var seinast veitingasali í ..gamla klúbbn
um“ og dó þar 1841. Eitt af börnum
hans var Marie Nikolina, kona Ólafs
Hannessonar Finsen, og var sonur
þeirra hinn frægi ljóslækningamaður
Niels R. Finsen. — Sonur Möllers var
Jóhann Möller lyfsali í Reykjavík. Hann
var kvæn ur danskri konu, en dó á
bezta aldri.
Eins og fyrr getur er ekkert kunn-
ugt um hvort verzlað hefir verið í
krambúð Sunckenbergs á þessum ár-
um. né bveriir hafi verzlað þar, hafi
búðin ekki stsðið auð. En talið er að
Einar stúdent Jón-son muni hafa sett
þar. upp eisln verzlun um 1820, er hann
hætti verzlunar;‘.jÓFa?törfum hjá Jak-
oib:ve’'zlun. og muni hann hafa verzi-
að bar fr-m að 1827.
Einar Jóns^on stúdent var bróðír
séra R'-nir'ir p H"afn.seyr;. föður Jóns
Sigurð? = onar fnrsata. Einar var kvænt-
ur Ingveldi Jafetsdóttur lóskera Illuga-
sonar ' G’-tóta bvr’uðu þau búskap
sinr, í torfbae í Þ:ngholti í Reykiavik
1803. — Einar varð verzlunarstjóri hjá
JakC'b-verzlun ef.ir fráfall Gísla Sim-
onarson^r frá Málm»y og átti þá heima
í Mýrarhúsum á Seltjarnarnesi. Gekk
hann þennan spöl kvölds og morgna,
til vinnu og frá vinnu. Voru þá eng-
in önnur ákvæði um lokunartíma sölu-
búða en þau, er kaupmenn settu sjálf-
ir, að opna fyrir allar aldir og loka
ekki fyrr en undir miðnætti. — Þeg-
ar hann hætti verzlun í búð Sunchen-
bergs, réðst hann faktor hjá Knudtzon
og var þar fram til 1835. Eftir það
rak hann eigin verzlun, í lítilli búðar-
holu í húsi sem hann átti og stóð á lóð-
inni þar sem Hótel ísland var seinna.
Annað hús átti hann við Túngötu og
bjó þar seinustu árin (d. .1839). —
Synir þeirra Ingveldar voru séra Ólaf-
ur á Stað á Reykjanesi (faðir Þoláks
Ó. Johnson kaupmanns), séra Guð-
mundur í Arnarbæli (tengdafaðir séra
Ólafs Ólafssonar fríkirkjuprests) og
Jafet gullsmiður. En dóttir þeirra var
Ingibjörg, kona Jóns Sigurðssonar.
Sunchenbergshúsjn voru seld á upp-
boði 1827. eftir kröfu Bjarna riddara
Sívertsens, og skiptist þá eignin þann-
ig, að Westy Vellejus keypti krambúð-
ina og verzlunarhúsin, en Einar snikk-
ari Helgason keypti faktoraíbúðina.
Skal nú fyrst sagt frá þvi hvernig fór
um íbúðarhúsið.
Einar Helgason snikkari var bróðir
Árna stiftprófasts í Görðum og faðir
Helga E. Helgasonar barnaskólastjóra í
Reykjavík. Bjó Einar þarna í faktors-
íbúðinni fram til 1841, en seldi þá hús-
ið verzlunarfélaginu G. W. & E. Lor-
entzen í Altona é Þýzkalandi. Breyttu
þeir nú íbúðarhúsinu í sölubúð og veitti
Sveinbjörn Jacobsen verzlun þeirra
forstöðu.
Sveinbjörn Jacobsen var íslenzkur í
aðra ætt, en faðir hans var danskur.
Móðir hans var Ásta Ásbjarnardótt-
ir, systir Ólafs föður Sveinbjarnar
kaupmanns í Keflavík. föður frú Krist-
jönu Duus og Ólafs Á. Ólafssonar kaup-
manns. En bróðir Asbjamar föður
Ástu var Egill í Njarðvík, faðir Svein-
bjarnar skálds og rektors. — Svein-
björn Jacobsen var mikill hæfileika-
maður og kom allmikið við sögu þessa
bæjar á sinni tíð. Hann veitti býzku
verzluninni forstöðu fram til 1847, en
þá keypti hann hana og rak fyrir eig-
in reikning um 10 ára skeið. Var hann
lítt þokkaður af kaupmönnum hér, því
að hann fór mjög sínna ferða um verð-
lag og verzlunarháttu. En hann var
vinsæll af alþýðu. Árið 1857 varð hann
gjaldþrota, en varð síðan fulltrúi hjá
Glasgowverzluninni. Endaði það með
ósköpum og málaferlum. Fluttist Svein-
bjöm síðan upp úr því til Seyðisfjarð-
ar og þar mun hann hafa dáið. — Kona
hans var Theresa, sem talin var dóttir
Tærgesens kaupmanns af fyrra hjóna-
bandi. En er Tærgesen lézt, kom upp
sá kvíttur a'ð Theresa væri ekki dótt-
ir han-s og mætti ekki ganga *il arfs
eftir hann. Urðu úr því mikil mála-
ferli, er lauk svo að Hæstiréttur dæmdi
Theresu arflausa.
Nú víkur sögunni aftur að verzlun-
arhúsunum.
Westy Vallejns sá er verzlunarhúsín
keypti. hafði veríð bókhaldari hjá Pet-
ræus. En þegar hann var nú orðinn
kaupmaður, fluttist hann til Kaup-
mannahafnar og dvaldist hér aðeins á
sumrin til eftirlits. Hafði hann því
verzlunarstjóra fjrrir sig. — Vallejus
er kunnur úr sögu Reykjavíkur fyrir
það að hann ætlaði að gera sig fræg-
an með því að hlaða upp einn af Sknd-
inganeshólum og setja þar upp vörðu
er harrn kallaði „Vellejus Minde“. En
bæði varðan og nafnið er nú löngu
gleymt. — Fyrsti verzlunarstjóri hans
var Peter Duus er áður hafði verið
verzlunarstjóri hjá Gísla Símonarsyni
í Höfðakaupstað, en rak síðar um-
fangsmikla verzlun í Keflavík. Hann
var kvæntur Ástu dóttur Tómasar
söðlasmiðs Bech og Guðrúnar Davíðs-
dóttur frá Hlíðarhúsum. Sonur þeirra
var H. P. Duus kaupmaður í Keflavík.
Næsti verzlunarstjóri hjá Vellejus var
Einar Jónasson frá Gili í Svartárdal.
Kona hans var Margrét Höskuldsdóttir
frá Búastöðum. Sonur þeirra Jónas
Hendrik varð verzlunarstjóri í Glasgow,
en það endaði illa. Jónas var kvæntur
Kristjönu systir Geirs Zoega kaup-
manns. Annar sonur þeirra Einars og
Margrétar var Pétur, er fluttist aust-
ur í BLskupstungur og bjó um hríð á
Felli. Hann var einn af þeim, sem
lentu í mannskaðaveðrinu mikla á Mos
fellgheiði 1859. þá 25 ára að aldri. Hef-
ir séra Magnús Helgason ritað merki-
lega grein um þá hrakninga í Huld H.
Seinna fór Pétur til Ameríku en kom
heim aftur og andaðist í hárri elli.
Dóttir hans var frú Guðrún Jónasdótt-
ir bæjarfulltrúi. — Einar á Gili andað-
ist 1835. Margréf giftist síðan Torfa
söðlasmiði Steinssyni, en hann drukkn-
að á sundi í höfninni 13. júní 1828Ö)
Verzlun Vellejus gekk mjög skríkkj-
ótt, svo sum árin sem hann átti hús-
in, verzlaði hann ekki en leigði búð-
ina öðrum. Fyrst mun Einar verzlun-
arstjóri hafa verzlað þar eítthvað.. Þá
verzluðu þeir þar einnig Edvard Siem-
sen og Jón Markússon.
Edvard Siemsen mun hafa verið
þarna eitt eða tvö ár. Hann var bróðir
Carls stórkaupmanns Siemsens er hér
rak lengi mikla verzlun. Kom Edvard
fyrst hingað sem stýrimaður á skipi
bróður síns, en settist hér að og dvald-
ist í Reykjavík til æviloka (1881). Hann
var vinsæll maður og vel látinn. Árið
1849 reisti hann hús við Austurvöll á
milli lyfjaibúðarinnar og Kvennaskól-
ans, en seldi það seinna Bjarna amt-
manni Thorsta-insson, og þar bjó lengi
sonur hans Steingrímur skáld og rekt-
or. Nú er þarna landsímahúsið. — Eð-
varð Siemsen var um 30 ára skeið
verzlunarstjóri bróður síns og meðeig-
andi, en verzluninni fór hnignandi á
efri árum hans. — Hann var kvæntur
Sigríði Þorsteinsdóttur Bjarnasonar
lögregluþjóns í Brunnhúsum og var
sonur þeirra Franz Siemsen sýslumað-
ur.
Jón Markússon var stúdent og átti
fyrst heima í Þingholti hjá móður
sinni Elínu Jónsdóttur prestsekkju.
Síðan fór hann að verzla og hefir iík-
lega byrjað á því að leigja af Valle-
jus. Hann kom talsvert við bæjarmál.
sat um skeið í bæjarstjórn og var einn
í nefnd þeirri er gerði út um skiptin
þegar Reykjavík og Seltjarnarneshrepp-
ur skildu. Árið 1848 fékk hann út-
mælda lóð fyrir norðvestan Sunchen-
bergshúsin og reisti þar verzlunarhús,
sem Hans Robb eignaðist seinna og
nefndi Liverpool. Húsið var rifið
seinna og annað stærra byggt þar, en
Liverpool-nafnið fylgir því enn í dag.
Þau urðu afdrif Jóns Markússonar að
hann fórst með póstskipinu „Sölöven"
ha'ustið 1857.
Að lokum seldi Vellejus verzlunar-
húsin M. C. Bedh stórkaupmanni í
Kaupmannahöfn, en hann seldi þau aft-
ur Hermann Fischer (bróður W. Fischer,
er síðar getur), sem verzlaði þar fá
ár, varð skammlífur og dó um 1850.
Hann var kvæntur íslenzkri konu>
Soffíu Magnúsdóttur frá Seli. — Eft-
ir andlát hans keypti húsin
Jón Robb og er fátt um hann að
segja. Faðir hans, James Robb, var
enskur og kom hingað 1813 sem verzl-
unarstjóri fyrir firmað Horne & Stock-
stone í Liverpool. Árið 1816 keypti
Rolbb svonefnt Svendsenshús í Hafnar-
stræti. Hóf Robb þarna verzlun og
verzlaði þar til dauðadags 1846. Hann
var kvæntur íslenzkri konu, Valgerði
Ólafsdóttur frá Hafnarfirði og áttu þau
fjóra sonu og tvær dætur. Jón var
elztur sona þeirra og lærði hann gull-
Ö Einar frá Gili eignaðist eitt af verk-
smiSjuMsunum, Aðalstræti 14, Vefjarsto/una,
en reif hana 1816 og reisti þar nak'krum ár-
um seinna timburhús, sem sneri hlið að gotu
en Vefjarstofan hafði stungið stafni að götu.
Þetta nýja hús var þá kallað Einarshiis, en
eftir að Einar d<5 og Margrét giftist Torfa,
var það ýmist kallað Torfahús eða Steins-
ensihús. — Seinna ráku þeir verzlun þarna
Sturla og Friðrik Júnssynir háyfirdómara og
voru alltaf kallaðir Sturlubræður. en búðin
Sturlubúð. Þeir fluttu fyrsti manna inn
enskt sykrað smákex, og var sú vara lengi
kölluð Sturlubrauð.
smiði, en fékkst einnig við verzlunar-
brask. Þeir bræður voru vel Iátnir að
öðru en því að þeir voru miklir ó-
reglumen'n og fór allt í súginn hjá
þeim. — Systur þeirra giftust báðar
Moritz Biering kaupmanni og fórst sú
seinni með honum við Mýrar haustið
1857.
Jón Robb mim hafa orðið gjaldþrota,
því að verzlunarhúsin voru seld á upp-
boði 1853 og var kaupandinn
Robert E. Tærgesen kaupmaður. Hann
hafði fyrst verið verzlunarstjóri hjá
Knudtzon, en fór svo að verzla fyrir
sjáifan sig. Var hann að mörgu leyti
mikllhæfur maður og naut mikils álits
í bænum, en var þó harður í horn að
taka og óvæginn í viðskiptum. Hann
gegndi ýmsum trúnaðarstörfum fyrir
bæinn, varð slökkviliðsstjóri 1837 og
gegndi því starfi með röggseimi í 10—12
ár. Hann átti sæti í bygginganefnd og
hann var kosinn í bæjarstjórn 1848.
Hann var og einn af stofnendum
,.BræðraféIagsins“ svonefnda, en það var
hlutafélag sem stofnað var 1850 til þess
að koma hér upp nýtízku klúbb (sam-
komuhúsi).
Árið eftir að hann keypti verzlunar-
húsin, lét hann rífa kramibúðina og reisa
þar stórt tvílyft hús (1855), er á þeirri
tíð þótti bera mjög af öðrum húsuim.
Hefir það óg sðmt sér vel fram að þessu
þótt nú sé það orðið 112 ára gaonalt.
Þama hafði Tærgesen sölubúð niðri, en
ekki bjó hann í húsinu. Hann keypti hús
í Tjarnargötu, reif það og byggði upp
að nýju (Tjamargötu 5). Bjó hann þar
til dauðadags 1867, og ekkja hans eftir
hans da.g, þar til Edvard Siemsen keypti
húsið. -— Seinni kona Tærgesens var
Anna Maria, dóttir Jóhanns Péturs
Hansens beykis og Valborgar Eínars-
dóttur Hannessonar frá Eyrarbakka. —
Dóttir þeirra Tærgesens og Önnu Maríu
var Lucinda kona Ólafs yfirkennara
Johnsen í Odense, en Inger dóttir Tærge-
sens af fyrra hjónabandi var gift Símoni
Johnsen bróður Ólafs; þeir voru synir
Hannesar St. Johnsen kaupmanns, Stein-
grímssonar biskups.
Tærgessn rak verzlun í þessu nýja
verzlunarhúsi fram til 1865. Var hann
þá orðinn 66 ára að aldri og vildi fara
að hvíla sig. Hann seldi því verzlun
sina og verzlunarhúsin og var kaupand-
inn
Waldímar Fischer. Hann hafði áður
verið verzlunarstióri hjá Knudtzon, eins
og Tærgesen. En þegar Sveinbjörn
Jacobsen varð gjaddþrota og verzlunar-
hús hans, gamla faktorsibúð Sunchen-
bergs, var seld á uppboði, þá keypti
Fiischer það hús og byrjaði að verzla
þar. Og nú, er hann hafði keypt verzl-
unarhús Tærgesens, þá va- aftur orðinn
einn eigandi að allri fasteigninni, sem
Sunehenberg hafði átt, en hafði sundr-
ast við uppboðið 1827. Nú átti Fáscher
lóðimar og húsin meðfram Aðalstræti
báðuim megin víð Götufiúsastíg. Og
þegar svo var komið flutti hann búð
sína í nýja húsið, en breytti gömlu
faktoysíbúðinni í vörugeymisluhús.
Verzlun Fischer var jafnan einhver
stærsta verzlun bæjarins, meðan hans
naut við og er hann talinn meðal merk-
iiátu .danskra kaupmanna, sem hér hafa
verið. Kvæntur var h?.nn íslenzkri konu,
Arndísi dóttur Te:t:s Finn’bagasonar
dýralæknis og jáms.r»iÖ3. Þau voru bú-
sett í Kaupmannahöfn eftir að verz'lunin
færðist í aukana, en ;afr.an kom Fischer
heim á sum'in til að líta eftir verzlun-
uim sínntm (hann átti aðra verzlun í
Keflavík).
Fischer lézt árið 1888, þá 67 ára að
aidri. Hafði hann áður gefið stórgjöf til
styrktar.fátækum ekk’um og föðurlaus-
um börnum í Reykjavík og Koflavík og
til að styrkia fátæka unga mienn til
nám.s í sjómannaskóla. Er sá styrkur við
hann kenndur og er nú í vörslu ríkis-
stjórnarinnar. Fyrir þetta heiðraði bæj-
arstjórn minningu hans með því að
breyta uim nafn á Götuihúsastígnum og
kalla hann Fisoher'sund.
Vegna þess að Fischer var langdvöl-
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7. janúar 1968