Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1968, Blaðsíða 7

Úr Kaldbak. Hér er enn unni'ð' með drá ttarhestum.
gekk þessi ágætismaður, sem kvaðst
’heita Sverrir Nielsen, með okkur um
kirkjugarðinn og staðnæmdist, þar sem
bein afa hans og ömmu úr báðum œtt-
um hvíldu. Ennfremur sýndi hann okk-
ur minnismerki yfir fjóra drukknaðra
sjómenn úr Sandavogi og einn frá Vest-
manna, sem fórust við Auistfirði ó stríðs-
árunum, þegar bátur þeirra rakst þar
á tundurdufl, en þrír komust lífs upp
á sker og öfluðu sér viðurværis á þann
hátt, að einn þeirra laðaði sel til sin
með blístri. Tókst þeim að handsama
selinn og ráða niðurlögum hans. Nærð-
ust þeir svo á kjötinu, unz að var kom-
ið og skipbrotsmönnunum bjargað eft-
ir langa hríð. Eiga þeir allir heima í
Sandavogi, og benti Sverrir okkur á
húsin, þar sem þeir bjuggu. Síðan fylgd-
umst við með bonum á fund gamals
manns þar í þorpinu, er sýndi okkur,
hvar Lögmaðurinn bjó. Þar er nú garður,
þéttvaxinn víði og öðrum trjágróðri.
Eftir að hafa séð og heyrt það, sem
nú hefur verið sagt, kvöddum við
mennina, sem höfðu frætt okkur, og
héldum af stað gangandi áleiðis til Mið-
vogs. Þegar við fórum yfir brú árinn-
ar, sem fellur í Sandavog, varð okk-
ur litið út á grynningarnar við árósinn
framundan kirkjunni, gat þar að líta
drengi með háfa og önnur veiðarfæri.
Ös’luðu þeir eins langt og þeim var auð-
ið, gleymdu sér alveg af ákafa. Fannst
mér þetta heillandi sjón og kom í huga
lítið kvæði færeyskt, er ég hafði þýtt.
Það er eftir Ohristian Matras og ó þessa
leið í þeim búningi, sem ég gaf því á
íslenzku:
Þú gengur fram með ánni, þar sem
gras á bökkum lengist,
að grundum verða eyrar, en
farvagurinn þrengdst,
og fitin skartar sóleyjum, er blóm og
aldin bera,
sem blessað, lítið stundarkorn þér
sýn-ist ævin vera.
Þá endurnýjast bernska þín sem
vaxtarbrum á vori,
þú varpar fjötrum, gengur fram svo
létt í hverju spori,
í veiðihuga kemstu þá, er
fiskafylgsnið skoðar,
en fögnuðinn í hjarta þínu leiftur
augans boðar.
Og einmitt þetta vegarnasti aliir
sveinar fengu,
er eftir Daxárbökkum ó morgni
lífsins gengu,
sem lögðu þeir á íslandshaf og fleyin
failda skárn,
þeir fluttu með sér leyndardóminn
yfir hverja báru.
U tflæði voganna spegluðu nesin
og hæðirnar í skuggsjá sinni. Fólkið,
sem við gengum framhjá, brosti til okk-
ar. Hjá gistihúsinu í Miðvogi stóð kýr-
in, sem verið hafði þar fyrr um dag-
inn, og heilsaði okkur á sínu máli. Allt
var með þeim friði og yndisleika, sem
ég hugði, að heyrði aðeins löngu liðn-
um tíma til.
Komið að Kirkjubæ.
Við fórum til Kirkj-ubæjar fimmtu-
daginn 10. ágúst í óætlunarbíl, og var
Jóhannes av Skarði leiðsögumaður
ok-kar. Ferðin þa-ngað gekk seint, því
að við vor-um alltaf að mæta bílum,
se-m komu þaðan, en végurirm er svo
mjór, að nem-a verður staðar, þegar
mætzt er. En þannig stóð á þessurn
fólksflutningum, að komið höfðu eitt-
hvað um 900 enskir skólanemendur og
kennarar þeirra á stónu skipi til Þórs-
hafnar nóttina fyrir. Og var nú verið
að flytja allt þetta fólk til og frá þess-
um fræga sög-ustað.
Merkilegt fannst okkur að li-tast um
í Kirkjubæ. Fyrst skoðuðum við rúst-
ir af -kirkju eða bænahúsi utan við fflest
eða öll önnur forn mannvirki á staðn-
urn. Veggjaibrotin stóðu á sjáv-
arbakkanum. Hefur sjórinn auðsjáan-
lega brotið undan húsinu grunninn og
mikið af veggjunu-m. Hel-dur mildari
höndum ha-fa náttúruöflin farið um
aðrar kirkjurústi-r á staðnum, dóm-
kirkjutóftina miklu, sem Færeyingar
kalla ,,Múnurin“, og aldrei var fullgert,
en náðizt hafði verið í að reisa af mik-
illi bjartsýni, og er talið, að Erlendur
biskup hafi tátið vinna það verk. En
Suðureyingar voru mótfallnir kirkju-
gerð þessari og börðust gegn henni.
Varð ein-s k-onar borgarastyrjöld út af
kirkjubygigingunni að sögn, og leiddu
einhver vandkvæði til þess, að hún
stöðvaðist. Mikið af gotnesku skrauti
kirkjutó-ftarinnar er veðrað og máð. Þó
er fjöld-i höggmyn-d-a enn varðveittur á
veggjum hennar. Minn-isstæðust þeirra
varð mér rnannis mynd með skýrum
persónusvip ó einu-rn veggstöplinum. Er
talið, að hún eigi að sýna Erlend bisk-
up.
S .
O ó-knarkirkja sú, sem notuð hefur
verið fram á þennan dag, er elzta guðs-
hús ó staðnum. Hún var í viðgerð, þeg-
ar við komium þar, allmargir trés-mið-
ir að venki með hefla ,sagir og önnur
tól. Sagði Jóhann-es okkur, að Norð-
menn hefðu gefið úrvalstimbur til við-
gerðar á kirkjunni.
Rétt vestan við þessa kirkju er gamíli
bærinn, og m-un reykstofan vera upp-
runalegust vistarvera hans, og minni-st
ég nánar á hana bnáðum. Ofein við
gamla bæinn er nýlegt hús, sem Jó-
nann-e-s Patur-sson lét byggja sér, eftir
að hann lét af búskap, og bjó í á efri
árum. Nú er það dvalar-staður barna
hans, sem brot.t eru flutt, þegar þau
kioma í heimsókn á æskustöðvarnar. En
meðal þeirra eru tvær dætur giftar í
Rey-kjavík,. ein í Ósló og ein í Kaup-
mannahöfn.
Áður en -við gengum inn í ga-mla bæ-
inn, varð á vegi okkar mannfjöldi mik-
ill, en-ska fólkið, sem áður var getið,
svo að naumast varð þverfótað, og
glumdi þar snjöll ræða í gjallarhorni
á ensku, fræðilegs efnis, efalaust um
sögu og hús staðarins. Létum við hana
sem vind um eyru þjóta, en hlíttum
forsjá og fræðsíu Jóhannesar í hví-
vetna.
Okkur varð gengið inn í reykstofu
Kirkjubæjarbóndans fyrrverandi, sem
telst nú til fornminja. Hún er há til
lofts o,g víð til veggja með gleri í ljóra
á mæni-nu-m, svo að þar var sæmilega
bjart. í einu horninu var höggmynd úr
kopar af Jóhannesi kóngsbónda Paturs-
syni eftir Rík-harð Jónson. Annað bæj-
arhús, s-em við sáum, og efalaust miklu
eldra en reykstofan, var „stokkhús",
g-ert úr digrum trjábolum. Með lotningu
gengum við inn í bj-álkahúsið, þar sem
á miðöldunu-m var hinn frægi presta-
skóli, er Sverrir konungur fék-k í sína
fyrstu menntun, en sagan segir, að hann
hafi fæðzt í Færeyjum.
Þegar við komum út, benti Jóhann-
es okkur ó svartan depil upp í fjall-
inu. Nefnist þ-ar Sverrishola, og á Gunn-
hildur, móðir Sverris, að hafa falið
hann þar ungan og dregið fram líf
drengsins á mjólk, þangi og sk-elfisk-
um, því að hann var óskilgetinn. En
svo lí-till var skútinn, að þar hefur mik-
il breyting ó orðið, ef þessi munnmæli
hafa við rök að styðjast. í þeim heliis-
skúta, se-m þar er nú, fær engdn kona
geymt eða alið upp barn.
Að svo búnu leiddi Jóhannes okk-
ur gegnum garð mikinn og fagran, þar
sem vaxa bæði skrúðblóm, tré og græn-
meti. Ennfremur voru þar vermihús
með suðrænum gróðri, upphituð með
olíu. Undruðumst við þe-ssa ræktun, en
fengum brátt á henni góða skýringu.
Vestast í garðinum stóð snoturt íbúð-
arhús, Jóhannes drap þar að dyrum,
og var okkur þegar boðið inn af þrem
-konum, sem komu fram, og var ein
roskinleg, en tvær ungar. Fengum við
að vita, að önnur unga konan var dótt-
ir, en hin tengdadióttir þeirrar öldnu,
sem var kona Gazetts urtagarðsmanns,
Hún haf-ði orð á því, hve vel ég væri
klæddur, „eins og allir íslendingar, sem
hér hafa komið“, bætti hún við, „og
þeir eru margir."
Þegar við höfðum setzt inn í stofuna
og okkur hafði verið borið kaffi, kom
Gazett, öldurmannlegur að sjá og orð-
inn heyrnarsljór, enda víst kominn fast
að níræðu, en annar-s hress og ræðinn.
Sagðist konu hans, Friðriku, svo frá,
að allt greri, sem hann færi höndurn
um. Er gróðurinn í urtagarðinum all-
ur starf gömilu hjónanna. Vakti það af-
rek aðdáun okkar, og sýnir, að mann-
anna verk á Kirkjubæ heyra ekki öll
gömlum tíma til.
Nú er að se-gja frá Paturssonum. Fyrst
skal frægan telja, Jó-hann-es. Hann fór
ungu-r til búnaðarnáms í Noregi, kom
hei-m að því 1-oiknu, k-væntist íslenzkri
konu, settist að á Kirkjubæ og gerð-
ist mikilvirkur við ræktun á jörðinni
fyrstu árin, en tók svo að gefa sig að
stjórnmálum, sem hann er frægastu-r
fyrir, ásamt skáidskapnum. Elztur
bræðranna var Pétur. Hann fór til
A-meríku og setti-st þar að. Sá þriðji hét
Sverrir og var rit’höfundur. Eftir hann
liggur m.a. bókin Fuglar og fólk, merki-
legt rit. Si-gert hét hinn fjórði, mikill
ferðamaður, ferðaðist m.a. um Afríku
og Síberíu og reit bók um síðarnefnt
land. Hann leit á sig sem kon-ung heims-
ins. Gazett er sá eini Kirkjubæja-r-
bræðra, sem enn lifir.
Degi var tekið að halla, þegar við
kvöddum þau gö-ml-u hjónin, Gazett o(
Friðriku. Yfir að líta var Kirkjubæjar-
þorpið fagurt í aftanskininu. Óvíða
tengist gamall og nýr tími svo traustum
böndum sem þar. Ofan við bæinn var
fólk að þurrka hey í óða önn. Á Kirkju-
bæ eru nok-kur býli, öll í höndum ætt-
arinnar, sem við hann er kennd. Með
ó-sk um góða framtíð ábúenda og stað-
ar, yfirgefum við hinn fornfræga
Kixikjubæ.
Við urðum ásátt um að fara gang-
andi til Þórslhafnar. Leið okkar lá um
Valbastað, sem er sveitanþorp með tíu
heimilum og á sjö þeirra iifir flólkið af
landbúnaði einum sa-man. Við beygðum
up-p á hálsinn fram hjá syðsta býlinu,
sem stendur í hiýlegum hva-mmi, fallegt
hús. Þar voru v-élar að venki á vel slétt-
uðu túni í góðri rækt. Annars virtist
óhægt um vik að nota vélar bæði í
Kirkjubæ og á Va-lbastað, því að tún-
in eru s-v-o brattlend og víða grýtt. Frá
Val-bastað fórum við gamlar götur fram
hjá hrundum vörðu-m, leið, sem nú er
sjaldan farin, en var áður mjög víð-
förul. Það sýna vörðubrotin og grónir
stígar, Eftir um tveggja tíma gön-gu
komum við til Þórshafnar.
A leiðinni yfir hálsinn sagði Jó-
hannes okkur frá því, að kvöldið eftir
ætlaði Seamus O Duilearga, prófessor
frá Dyflinni, að flytja erindi í Sjó-
mannaskólanum á vegum Fróðskapar-
seturs Færeyja: „The Hidden Ireland.“
Fórum við þangað, þegar þar að kom.
Prófessorinn hóf mál sitt með því að
skýra frá þeirri menningu hugar og
hjarta hjá ískri aliþýðu, sem var hafin
yfir flátækt og ör-birgð og lýsti sér eink-
um í varðveizlu þjóðtfræða, var fram-
ar öðru að þakka óbrigðulu minni og
frásagnarlist sögufólks, er kunni sumt
hvorki lestur né gkrift, en spurði eigi
að lofstír eða launum fyrir menning-
arafrek sin. Þá raktí hann störf Þjóð-
fræðastofnunar íra í Dyflinni, sem ára-
tugum saman hefði safnað þessum auði,
skipulagt allt og varðveitt frá gleymsku
með þeim árangri að nú ættu írar
stærsta þjóðsagnasafn í heimi, ásamt
öðr-u-m fróðleik. Loks minntist hann á
ísland og Færeyjar, mikilvæg fræði vor
og Færeyinga og gaf hinum síðarnefndu
góð ráð um varðveizlu þeirra. Öll var
ræða hans flutt af miklum eld-móði og
íturfhyggju.
Að 1-oknum fyrirlestri próf-e-ssorsins
hélt hann fund með nefnd þeirri, sem
í vor hafði verið kosin til að skipu-
leggja söfnun þjóðminja, þjóðsagna og
þjóðarfróðleiks út um byggðirnar á veg-
um Fróðskaparseturs Færeyja, og höfðu
tveir stúdentar verið ráðnir til þess
starfs og þegar hafizt handa með væn-
leg-u-m ár-angri.
í Færeyjum hefur nú vaknað mikill
áhugi á söfnun þjóðfræða. Fer saman
mikiill áhugi stúdentanna, sem til þessa
starfs eru ráðnir, markviss til-gangur
Fróðskaparsetursins, er Matras prófess-
or stjórnar, og örlæti Lögþingsins í
fjárframlöguin. Dvaldist Duilearga
pi’ófessor í Þórshöfn nokkra daga eftir
fyrirlesturinn söfnunarnefndinni og
stúdent.un-um til uppörv-unar og leið-
bein-inga,
Svipast um í Sandey.
Rigni hafði aðfaranótt 15. ágúst,
og voru því blautar götur, þegar ég
gekk niður á hafnarbakkann í Þórshöfn
þennan morgun og um borð í „Rituna",
sem lá þar ferðbúin að sigla til Skop-
unar á San-dey. Takmark mitt var Húsa-
vík á sömu ey, en þangað h-afði Jó-
hannes av Skarði ráðlagt mér að fara,
ef ég vildi hitta sannfæreyskt flólk, þar
sem -þauvoru hjónin Óli og Súsanna Kat-
rína Samúelsen í Skumputúft, símað
til húsfreyj-unnar, er sagði mig velkom-
inn.
Framhald í næsta blaði.
7. janúar 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7