Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1968, Síða 10

gerði í öndverðum júlí, fór skipið í spón
og s-ást ekkert af því nema gufuketill-
inn. — Ýmis önnur óhöpp steðjuðu að
Duus um þessar mundir, og sagði al-
mannarómur að þetta væri því að
kenna að raskað hefði verið álagabletti,
þegar fyrirtækið reisti fiskþurkunarhús
vestur á Melunum, Fór þá og svo að
1927 varð fyrirtækið gjaldþrota og lagð-
ist niður, en Ingvar Ólafsen fluttist til
Kaupmannahafnar og dvaldist þar síðan
til æviloka.
Landsbankinn fékk nú fasteignina í
Aðalstræti og húsin, en seldi þau P. L.
Mcgensen, sem þá hafði verið lyfsölu-
stjóri síðan 1922. Stofnaði Mogensen svo
„Ingólfs Apótek" og var, það til húsa
í sölubúðinni. Önnur hús leigði hann
fram um 1940, er hann seldi Tryggva
Ófeigssyni skipstjóra þann hluta eign-
arinnar, sem var vestan við Fisehersund
og stofnaði Tryggvi síðan um þá eign
hlutafélagið „Aðalstræti 4“. Varð þá enn
aðskilnaður þessara tveggja lóða, Aðal-
stræti 2 og Aðalstræti 4, sem Suncken-
berg hafði sameinað fyrir aldaimót 1800,
en sundrazt höfðu við uppboð 1827, og
Fischer síðan sameinað að nýju 1865.
Höfðu þær nú fylgzt að seinast um 75
ára skeið.
Mogensen hafði fengið leyrfi til þess
að reisa „verkstæðisskúr" úr steinsteypu
þar sem Sunckenberg hafði reist íbúðar-
hús fyrir verzlunarstjóra sinn, og var
þegar byrjað á þeirri byggingu er kaup-
in fóru fram. Sótti nú Aðalstræti 4 h.f.
um leyfi til þess að mega hækka þetta
hús um eina hæð. Bæjarstjórn sam-
þykkti það með þessum ummælum: „að
ems og stendur sé ekki hægt að reisa
framtíðarbyggingu þarna, en leyfið veitt
með því skilyrði, að húsið verði rifið
með 6 mánaða fyrirvara, bænum að
kostnaðarlausu, þegar krafist verður."
Og nú stendur þarna tvílyft verzlunar-
hús.
Mogensen rak „Ingólfs Apótek“ til
dauðadags og síðan erfingjar hans, en
1948 keypti Guðni Óiafsson lyfjabúðina
og hefir rekið hana síðan. En um sama
leyti keypti Veiðarfæraverzlunin Geys-
ir húsin norðan Fischersunds. Hafði
verzlunin verið í vesturenda húss O.
Johnson & Kaaber, en fluttist þaðan í
Aðalstræti 2 1955 þegar það hús vai"
100 ára gamalt. Hafði hún þá áður sótt
um að mega breyta breyta útliti húss-
ins og fyrirkomulagi á 1. hæð og hafði
bæjarstjórn samþykkt þá beiðni, með
því skilyrði: „að verðhækkun sú, sem
leiðir af breytingunni komi til frádrátt-
ar, ef bærinn skyldi kaupa eignina“. —
Fór breytingin á húsinu svo fram 1955
og skipti þá framhlið þess um svip, en
annars er húsið tilsýndar mjög líkt og
þá er Tærgesen hafði reist það.
Um leið og Geysir fluttist í Aðal-
st.ræti 2, fluttist lyfjabúðin suður fyrir
Fischersund og bjó þar um sig í pakk-
húsum Duusverzlunar. Þar er hún nú og
læknastofur í sambandi við hana.
Þegar litið er á húsakostinn á þess-
um tveimur lóðum, Aðalstræti 2 og
Aðalstræti 4, þá hefir hann á sér svip
lúnnar gömlu Reykjavíkur, að undan-
teknu verzlunarhúsi Aðalstræti 4 h.f.,
sem er úr steini. Hin húsin eru öll úr
timbri, nema neðri hæðin þar sem lyfja-
búðin er nú. Fischersund hefir lítið
breyzt, það er enn gamli Götuhúsastíg-
urinn. Einu sinni var þó göngubrú þvert
yfir stíginn á milli húsanna. Hún er
nú horfin, en tvær brýr, líkastar köss-
um, eru yfir sund milli tveggja húsa
sunnan stígsins, og munu hafa verið
gerðar þegar Kaffibrennsla O. Johnson
& Kaaber hafði þau hús á leigu. Það
var áður en Mogensen seldi syðri hluta
eignarinnar.
Húsin norðan stígsins standa efst í
Grófínni. Verzlunarhúsið, þar sem
Geysir er nú, stendur á sama stað og
Ingólfsnaust, en hin húsin þar sem
voru sjóbúðin frá Grjóta og sjóðbúð
eða naust (?) frá Hlíðarhúsum. Þar fyriir
framan var fyrrum möl og sandur, og í
stórbrimum gekk sjór oft upp undir
húsin, og voru þá eftir þar á opna svæð-
inu miklar þaradyngjur, og veit ég að
margur gaimall Reykvíkingur minnist
þess að hafa séð þær. Þetta breyttist
með hafnargerðinni.
Hafi Skúli Magnússon fyrirfram
ákveðið Reykjavíkurverzluninni (Holms
verzlun) þennan sta'ð, þá hefir honum
sýnzt rétt, að þetta væri heppilegur
verzlunarstaður, því að þarna hefir
verið verzlað óslitið síðan 1779 eða um
188 ára skeið. Og öll sólarmerki benda
til þess að þarna verði verzlað um langa
hríð enn.
SMÁSAGAN
Framh. af bls. 4
ar sandurinn merst inn í opinn sárin,
en hún skeytir því engu, en stendur upp
í flýti og hleypur enn að rólunni. Hún
er æst og tryllt og heffur gjörsamlega
misst stjórn á sér, því að þetta er ekki
leikur, heldur vítahringur, sem lætur
hana ekki lausa.
Seinna liggur hún á grúfu í sandin-
um og grætur. Tárin renna óstöðvandi
úr augum hennar yfir skrámaðar kinn-
arnar, hundrað, milljón tár og leita nið-
ur í sandinn og metta hann, þar til
hann ver’ður rakur, næstum mjúkur.
Utan úr rökkrinu heyrir hún einhvern
kalla, lágt og sönglandi: — Helga, Helga
mín.
Hún þrýstir sér betur niður í sand-
inn, lokar augunum og hlustar. Hún
heyrir marra í smásteinum undan fót-
um hans, þegar hann nálgast. Það er
pabbi.
Hann krýpur við hlið hennar og reis-
ir hana varfæmislega á fætur, setur
hana á kné sér.
— Helga mín, segir hann spyrjandi.
— Æ, segir hún og fær ákafan ekka,
æ.
Hann strýkur tárvot hár frá andliti
hennar og horfir undrandi á meidda
fætur og hendur.
— Hvað kom fyrir, Helga mín, spyr
hann blíðlega.
— Pabbi minn, pabbi minn, stynur
hún og á ekkert svar handa honum.
— Segja pabba, segir hann hvetjandi.
Hún horfir í augu hans og hikar, svo
felur hún andlitið við háls hans, og svar
hennar er lágróma og ekkaþrungið.
— Ég datt úr rólunni, hvíslar hún og
grætur meir.
Dóra Guðjohnsen.
ASTURIAS
Framh. af bls. 3
í land í Guatemala og selur bátinn sinn
með ónýtri vél, og kaupir yfirvöldin
með dollurum sínum og lætur lögregl-
una og herinn þjóna sér þar til hann
situr í Chicago sem græni páfinn og
stjórnar United Fruit sem í sögunni
nefnist Hitabeltisbananasamlagið eða
Tropical. Allt verður áð víkja fyrir
valdasýki og ágirnd þessa manns, hann
hrífst af kynblendingsstúlku og hún
verður ástfangin af honum, hún skilur
hvað þau eru ólík og þau muni aldrei
sameinast og klæðist brúðarskarti sínu
og kastar sér í fljót og gefur sig fljótinu.
Á ástarstund þeirra hafði hann sagt:
Þú talar einsog þú talaðir upp úr svefni.
Og hversvegna vakna? sagði hún.
Mér finnst sá ekki með réttu ráði sem
alltaf dreymir.
Þeir sem eru af þínum kynstofni,
Geo, eru alltaf vakandi, en við ekki.
Okkur dreymir dag og nótt. Hún biður
hann að loka augunum og láta sig
dreyma. Ég hef ekki tíma til þess, segir
hann: Hún svarar: En þann semi dreymir
hann lifir aldir. Þið hinir, þið eruð eins-
og börn, af því að þfð eldist ekki innra
með ykkur. Þið eldist á ytra borðinu.
Þið eruð alltaf unglingar, barnalegir
unglingar. Mann verður að dreyma til
þess að láta blóðið eldast.
Geo Maker Thompson þekkir enga
miskunn. Ef einhver er í vegi fyrir hon-
um þá kann hann alltaf ráð til að losa
sig við hann, til dæmis með vel heppn-
uðu bílslysi, og hann segir skýrt: Ef við
grípum inn í leikinn þá vehður það alltaf
að vera til ágóða fyrir þá sem undiroka.
Viðskiptafélagar hans eiga það til að
halda aftur af honum í hinu nakta of-
beldi og fá hann til að beita ísmeygilegri
aðferðum þar sem fögur orð einsog
frelsi og framfarir eru tálbeitur og sú
tækni þeirra nefnist agressífur altrú-
ismi, það er hin tvíbenta ísmeygilega
hjálp sem er neytt upp á þiggjandann
og honum stafar mest hætta af.
Og þarna sem fyrr er sögurásin sízt
óbrotin heldur óumræðilega margslung-
in og sveiflast fram og aftur um sviðið,
og okkur er sýndur urmull af fólki sem
sumt verður svo ógleymanlegt þótt við
sjáum það stutta stund líkt og í fom-
sögum okkar, myndirnar orka með
sprengikrafti, sagan er rykkjótt me'ð
gosíhrinum í ósköpum þessa söguljóðs,
eða keðju prósaljóða.
En sama árið og Græni Páfinn kom
út þótti þáverandi forseta United Fruit
nóg um framfaraviðleitni Arbenz-stjórn-
arinnar í Guatemala þegar hún gekk svo
langt úr hófi að ætla sér að láta alþýð-
una fara að njóta góðs af þeim land-
eignum sem United Fruit hafði svælt
undir sig. Þessi græni páfi vorra daga
sem heitir Remond fann sér handbendi
að nafni Castillo Armas og gerði hann
að nýjum herra forseta, el senor presi-
dente 1954 með bandarískum herjum og
vopnum. Og enn fór Asturias í útlegð,
fyrst til Argentínu þar sem Alberti var
fyrir og fleiri útlæg spönsk skáld. As-
turias ger’ði hlé á bananaþrileiknum og
gaf út smásagnasafn sem lýsir hinum
ömurlegu atburðum þegar Bandaríkja-
menn börðu niður frelsið í Guatemala
og komu hershöfðingjunum til valda:
Weekend en Guatemala, Helgi í Guate-
mala. Síðar flutti (hann sig til Rómar.
Áður en lokabindið af þríleiknum
kæmi birtist risaskáldverk eftir Asturias
sem er líkt og einar þrjár skáldsögur
í einu: Los Ojos de los Enterrados, Augu
hinna gröfnu sem er talin með allra
merkustu og stórbrotnustu verkum As-
turiasar. Þetta verk er tengt efninu
í bananaþríleiknum en kannski ennþá
þéttara og margslungnara og stærra í
sniðum. Þjóðtrú Indíána segir að hinir
dauðu hvíli í moldinni með opin augu
og bíði þess dags að réttlætið sigri, fyrr
fá þeir ekki fri'ð né geta þeir lokað
augunum.
Loks er komið síðasta bindið af ban-
anaþríleiknum: E1 Alhajadito.
Hér hefur lítið verið vikið að As-
turiasi sem ljóðskáldi þótt sannarlega
væri vert. Hann hefur gefið út nokkr-
ar ljóðabækur og mætti nefna: Mensajes
Indios, það merkir Indíánaerindi eða
boðskapur Indíána. Líklega hefur eng-
inn túlkað sál Indíánans betur og heim
hans, og til samanburðar hefur verið
minnzt á það sem Nicolas Guillén hefur
gert fyrir múlattana á Kúbu: a'ð vekja
sjálfsvitund þeirra og stolt.
Fyrir mörgum árum var Geir Kristj-
ánsson að skilgreina ljóð og sagði að
það væri ljóð sem væri hægt að slá á
trumbu. Fá skáld vekja í ljóðum sínum
fremur en Asturias hugsunina um
trumbuna.
Sjötíu og fimm prósent af íbúum
Guatemala eru Indíánar. Sextíu prósent
landsmanna eru sagðir ólæsir en í land-
inu búa fjórar og hálf milljón manna.
I fyrra fengu þeir að kjósa. Og nú er
skáld þeirra Asturias loksins búinn að
fá Nóbelsverðlaunin.
Asturias málar sterkum litum. En
þegar blindi Indíáninn Goyo Yic fékk
aftur sýn spyr hann: Hvernig eru tárin
lit?
Og hann svarar sjálfum sér: þau hafa
sama lit og hvítt brennivín.
RABB
Framh. af bls. 16
skœðan keppinaut: Sjónvarpið.
Sízt af öllu œtla ég að kalla sjón-
varpið fjölmiðlunartæki með þeim
hrœðslublandna lítilsvirðingartón,
sem stundum hefur mátt heyra.
Bókin er eitt af fjölmiðlunartœkj-
unum og ekkert eitt þeirra getur
komið í stað hinna.
Það hefur líka verið talað um,
að sjónvarpið okkdr hljóti af fá-
tœktarástœðum að verða mun síðra
en til dæmis hjá Norðurlandaþjóð-
unum. Eftir gamlárskvöldið er ég
ekki viss um það. Áramótadagskrá
frœnda vorra í fyrra vakti almenna
furðu og að verulegu leyti endurtók
sagan sig núna. Ómar Ragnarsson
í fyrra og Savannatríóið í ár voru
okkur til sóma og fluttu íslenzkt
efni. Þeim Savannamönnum hefur
að vísu stundum tekizt betur upp,
en þeir komu vel frarn og sungu
þjóðleg lög á íslenzku.
Svíar voru skömminni skárri en í
fyrra, og þó voru þrjú atriffi þeirra
flutt á ensku; vælusöngur eftir al-
kunnri formúlu: „Do you love me
— do I love you?“, og svo fram-
vegis.
Ef einhver munur varð fundinn,
stóffu Danir sig enn slappar en Sví-
ar og ekkert kom þar fram, sem
talizt gat dœmigert fyrir Dani á
nokkurn hátt. Það er raunar trú-
legt aff negrastelpur séu bœði rass-
stœrri og dansi betur en Norffur-
landákvenfólk, en fremur œtti þó
að tjalda því sem til er heima fyr-
ir. Verffi sú skoðun talin röng, œtt-
um við strax aff tryggja okkur Ric-
hard Burton og Sammy Davies til
að koma fram fyrir íslands hönd
um nœstu áramót.
Ég tek þessi dœmi til aff benda
á, að fátœktin er aff vísu alltaf
slœm, en mestu máli skiptir, hvort
hún kemur aff innan effa utan. And-
lega fátœktin, sem kemur að innan,
herjar ekki síffur þar sem ekkert
skortir fjárhagslega.
Annaff skylt atriði er einnig vert
aff taka til íhugunar. Islendingum
hafa stundum veriff borin á brýn
amerísk áhrif í ríkum mœli, sem
áttu aff stafa frá langvarandi veru
enskumœlandi herliðs í landinu.
Samt á ég von á því, aff öllum ís-
lendingum þœtti það léleg frammi-
staöa og raunar óverjandi, ef ís-
lenzkir skemmtikraftar rauluðu
ameríska slagara á sameiginlegu
skemmtiþingi grannþjóðanna.
Gísli Sigurðsson.
]0 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7. janúar 1968