Lesbók Morgunblaðsins - 18.02.1968, Blaðsíða 7

VIÐ TÖLUM EKKI
SAMAN —
EN SKILJUM
HVOR ANNAN
Björn Daníelsson rœðir v/ð
Jón Norðmann á Selnesi á Skaga
H ann hafði lofað að koma við í
annarri hvorri leiðinni, þegar hann færi
suður, eða kæmi að sunnan — þetta
yrði í maí.
Sem'ents'skipið komst upp í dag, þræddi
rennur milli jakanna, fór hægt og var
lengi. Ég var staddur uppi á Nöfum
og fylgdist með ferðinni. Skjaldbreið
hafði komið áður, en Bakkafoss áræddi
ekki inn — lá úti í álnum og fór svo
í Hofsós. Þar var skipað upp og flutt
svo á bílum yfir.
Höfnin var búin að vera lokuð í marg
ar vikur, o.g e.nn var þéttur hroði í
króknum austur að Nestánni, og stakir
jakar um allan fjörðinn.
En nú var komið kvöld. Við vorum
háttuð hjónin, vorum að líta yfir blöð-
in og ætluðum að fara að sofa. Þá
marrar í hliðgrindinni og skugga af
hatti ber á gluggatjaldið.
— Hver fjandinn, hrýtur uppúr mér,
og ég gægist í gegn.
— Þetta er hann Jón á Selnesi, segir
maðurinn hinumegin, og ég smokra mcr
í fötin og ég geng til dyra. Við heils-
umst með virktum.
Hann er að koma að sunnan, lágvax-
inn maður og þrekin með marga reynslu
og mikla kunnáttu, barnakennari að
sunnan, bóndi á Skaga, sigldur um mörg
þjóðlönd og kunnari yfirskilvitlegum
hlutum en ég og mínir iíkir.
Það voru allir farnir að sofa þar,
sem hann var vanur að gista, þess vegna
kvaðst hann leita á mínar náðir. Þótti
mér vænt um, því spjallið hans Jóns
18. febrúar 1968 -------------------------
svíkur engan, enda búinn að lofa því
hátíðlega, að ég mætti krota eitthvað
niður eftir sér, þegar okkar bæri saman.
En nú var aðeins spurzt almæltra tíð-
inda og drukkinn kaffisopi. Síðan var
hallazt á eyrað.
Næsta dag spjölluðum við margt.
Þetta var þegar ísinn lagðist að Norð-
urlandi. Veröldin var eitthvað svo kuld-
aleg og grá, norðansveljandi dag eftir
dag og enginn gróður, þótt komið væri
fram í miðjan maí.
Jón Norðmann Jónasson er sonur
Jónasar í Hróarsdal í Hegranesi. Þættir
þeir, sem hér fara á eftir eru árangur
viðtals okkar þennan dag og af stopul-
um síðari samfundum.
— Mig dreymdi hvít og stór víkinga-
skip, sem komu siglandi af hafi. Þetta
var snemma í vetur. Nú eigum við ráðn-
inguna. Það er hafísinn, segir Jón og
býður í nefið.
Selnes stendur við Selvík á austan-
verðum Skaga.
— Hefurðu búið þarna lengi?
Onei, ekki beiniínis. Það var 1943,
sem ég eignaðist hluta af jörðinni. 1956
keypti ég svo mestallt. Ég á nú sex
sjöundu parta og svo til öll 'hús. Það
var 1950, sem ég byrjaði að byggja íbúð
arhúsið. Ég teiknaði það sjálfur.
— Haustið 1957 settist ég að fyrir
fullt og allt. Var þá hættur að kenna
fyrir sunnan.
— Einbúi?
— E'kki alveg. Yfirleitt alltaf haft
stráka á sumrin, oftast tvo. Þeim finnst
þá skemmtilegra.
— Mér er sagt að það sé reimt á
Selnesi.
— Fólk er að segja þetta, en það
er bannsett vitleysa, jú ég hefi orðið
var við ýmislegt, en það er ekki til
að hafa orð á. Sumt hefur verið dálítið
óhugnalegt. Við skulum ekki tala um
það.
— En mér er sagt að bú hafir ákveðið
samband við einhverja veru úr öðrum
heimi, sem haldi til hjá þér.
— Já, það er hann þýzki vinur minn.
Það var að haustlagi, að ég var seint
fyrir úti á túni. Sá ég þá einhverju
bregða fyrir í gömlum tóttum. Ég hafði
það þá eins og faðir minn fyrrum. Ég
sá um, að þetta færi ekki útaf gamla
túninu. Það þarf engan galdur til, að-
eins alvarlegan andlegan mátt. Og höfuð
atriðið er að verða aldrei hræddur.
Ólavíus getur um „þýzka leið“, og
þýzka vör heitir renna sem liggur að
landi. Það var 1772—77 sem Ólavíus
var á ferðinni. Skúli Magnússon var
sýslumaður Skagfirðinga eins og þú
veizt. Hann tók tvær hoilenzkar dugg-
ur þarna á víkinni einhvern tíma milli
1740 og 50. Úr þessum duggum mun
Skúli hafa viðað bæinn á Ökrum. Og
fyrir þetta framtak fékk Skúli land-
fógetatignina.
— Og hvaða tengdir átti sá þýzki
við þessar duggur?
— Hann mun hafa verið þar skips-
maður. Hann segir "nér að hann hafi
dáið þarna á Vikinni laust fyrir miðja
öldina.
— Og er hann á vakki?
—Já, hann er vakandi enn. Hann
gerir engum mein. Hann var frá Vest-
falén. Það festir aldrei snjó á dysinni
hans. Hann var milli tvítugs og þrítugs,
þegar hann dó, hann er með jarpt al-
skegg.
— Og þú sérð hann oft?
— Já, ja, ég hefi oft séð hann, þá
er ég eins og milli svefns og vöku.
Það skrítna er, að við tölum ekki saman
en það er eins og við skiljum hugsanir
hvors annars. Hann hvarf ekki burt
með neinn hefndarhug.
— Og hvert var ykkar fyrsta sam-
band?
— Hann þakkaði mér fyrir, að ég
signdi yfir leiðið hans - hann hugsaði
það. Sjálfsagt katólskur, því siðskipta-
menn vildu fyrst ekkert með signing-
una hafa.
— Þetta,hafði enginn gert fyrr, hugs-
aði hann, og sagðist skyldi launa mér
það.
— Og hefur hann staðið við það?
— Ojá, já. Hann lætur mig til dæmis
vita ef rekur austan á nesið, þar er
hættast við að taki út aftur. Gerir það
aldrei á norðanverðu nesinu.
Það var 1958, að hann kom til mín,
og ég fann hugarsambandið milli okkar.
Hann segir: Gakktu niður á Löngu-
fjöru. Trausti á Bergskála hafði hjálp-
að mér að bjarga reki í Fúluvík. Nú
bað ég hann að koma og hjálpa mér
með reka af Löngufjöru. „Veiztu um
hann?“ spurði Trausti. Ég sagði svo
vera. En það var komið kvöld svo ekk-
ert varð af. Næsta morgun gekk ég á
Löngufjöru. Þar var 14 álna tré, enginn
smáræðis raftur, en þetta er ekkert eins
dæmi.
Ég var eitt sinn nýháttaður, en hafði
áður fyllt miðstöðina og stillt á logn.
Þá heýri ég drunur í þenslukerinu og
veit að er að koma rok. Ég fór fram,
en þá er kviknað í sóti í skorsteininum,
það er eldhríð uppúr honum. Ég get
ekki slökkt, en tel þó að allt sé í lagi
og hátta aftur. En ekki leið á löngu,
áður en sá þýzki kom og sagði: Farðu
fljótt uppá loft og hafðu með þér vatn,
það er að kvikna í.
Ég snaraðist framúr og upp. Mikið
rétt, það var lítilsháttar kviknað í, en
ég gat slökkt sem betur fór. En hefði
hann ekki látið mig vita, væri ég senni-
lega ekki til frásagnar. — En komur
hans hafa strjálazt í seinni tíð, sérstak-
iega eftir að ég sagði Erlingi frá þessu.
Hann átti við mig viðtal fyrir Dag,
að mig minnir haustið 1963, þá sagði
ég honum nokkuð frá þýzka vini mín-
um. Maður á sjálfsagt ekki að segja
írá svona nokkru, það getur kannske
sært. — Annars segir hann mér helzt
frá reka.
Öxin er til.
— Ég veit að þú ert mikið kunnur
ýmsum fornum fræðum.
— Ekki má nú gera of mikið úr. En
sumt veit ég, ,sem fáir aðrir vita, eins
og það til dæmis, að enn er til öxin,
sem Rauðkinnungur var drepinn með.
— Rauðkinnungur? Segðu mér af hon
um.
— O, það er sosem ekkert beint af
honum að segja, onei, nei, en öxin er
til. Það get ég staðhæft, — og Jón
brosir við og tekur í nefið. Ég skal
rifja upp fyrir þér söguna, annars er
hún skráð af Birni á Skarðsá — í Skarðs
árannál. Þetta mun hafa verið 1518. Þá
gekk stórt ög mikið bjarndýr, rauðkinn-
ungur, á land við Ásbúðatanga á Skaga,
og var þó íslaus sjór. Var bangsi grimm
ur og mjög illur. Drap hann 8 mann-
eskjur. Voru það förukonur með börn.
Einnig braut hann niður matarhjalla.
Ketill, afi Björns á Skarðsá, bjó þá
á Ketu og var mikill aflamaður, og
völdust til hans hinir beztu menn.
Þetta var nærri sumarmálum og gekk
Ketill í liákarlshjall sinn til að sækja
í matinn handa hjúnum sínum.
Kom þá dýrið að honum. Ketill snar-
aði að því hákarlsbægsli, komst svo
heim og safnaði liði, og urðu þeir 14
saman, vopnaðir. Ætluðu þeir þá þegar
að gera aðför að dýrinu, en það komst
til sjávar og velti sér þar fram af björg-
um eins og hnykill og synti út í svo-
nefnt Þursasker.
Hrundu þeir nú fram sexæringi og
reru til skersins og flúði þá kjammi.
Reru þeir á eftir honum sem óðast og
gátu um síðir mætt dýrið, sem synti
þá í króka — og voru þessi viðskipti
lengi dagsins.
Að lokum náðu þeir birninum, sem
slöngdi þá hramminum uppá borðstokk-
inn og ætlaði að hvolfa skipinu. Þá
þreif Ketill öxi og hjó á hramminn við
borðið svo af tók.
Synti dýrið þá aftur burt, en daprað-
ist fljótt sundið og var drepið.
— En það var öxin?
— Já, já. Hún er til, öxin. Hún var
lengi notuð sem kirkjujárn á Ketu —
til að höggva með klakann, þegar grafir
voru teknar að vetrarlagi. Þetta var
bolöxi með álnarlöngu skafti og var
kengur .fram úr endanum til þess að
hægt væri að hengja hana upp. Skaftið
var úr rekaviði, en það er nú týnt,
en blaðið er til og óskert, o það held
ég.
—• Svo þetta er hinn merkasti forn-
gripur?
— O, já, já. Og það er enginn efi
á, að þetta er sama öxin.
— Hvar er hún niðurkomin, á Þjóð-
minjasafninu?
— Það vil ég ekkert um segja, og
nú brosir Jón kankvíslega, hallar eilít-
ið undir flatt og tekur meira í nefið.
— Þá væri enginn friður, ef ég vís-
aði til hennar, en ég er að hugsa um
að skrifa niður, hvar axartötrið er að
finna, og stinga því í umslag. Það finnst
þá, þegar ég er dauður. Það á enginn
að vera of bráður að segja frá leynd-
armálum.
Nokkrar staðreyndir.
— Já, ég ólst upp í Hróarsdal. Faðir
minn kenndi mér barnaskólalærdóminn
að mestu, ég las alltaf eina námsgrein
í einu, las miklu fleira, allt sem ég gat,
faðir minn átti margar og fágætar bæk-
ur. Ég vakti yfir túninu eins og þá
var títt — allt ógirt — alls 8 vor, frá
Framihald á bls. 14.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7