Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1968, Síða 5

Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1968, Síða 5
reyna sig, ef Huseby væri svona rammur sem af var látið. Hve lángt hann kastaði? Ja, það væri ekki vitað með vissu í seinni tíð, ekki sfðan fyrir tveim þrem árum, en þá hefði hann kastað, sögðu einhverjir, fimmtán tuttugu metra, eða þrjátíu, hver veit? sögðu þeir, og þetta var á blómaskeiði kúlunnar á Akranesi og sannast að segja var óger- legt að halda tölu yfir þá sem lögðu ást við kúl- una, en. þá var Andrés svo sem jafn nýr í kúlu og aðrir, kúlan þá .ný úr búðinni um vorið þegar KA fékk hana á afmæli sínu frá ÍR, fyrsta kúla í sögu bæjarins (og í raun og veru kunni enginn að kasta henni, ef út í þa'ð ætti að fara), svo það væri ekki að furða þótt hann hefði komizt undir kúlu. Hvað hann Drési kastaði? Þeir mundu ekki í svipinn hve lángt, en Huseby var á hraðri ferð, bað þá skila kveðju til félagsins og fór. Þeir hugsuðu um það: hvað gæti ekki Drési gert ef ástríðan í vínið væri ekki svona sterk og þessi grenjandi slagsmál, svo að lögreglan var oftast biluð og brotin, mannvirki stórskemmd, ef aðeins tækist áð halda honum svo frá víni að hann gæti orðið sæmilega normal, nógu normal til að líkaminn fengi ró til að finna hvert gildi það er að hafa íþróttirnar og vera af guði gerður til að stunda þær. Það varð samt ekki úr því að þeir kappar reyndu með sér, Andrés fór ekki nema tvisvar eða þrisvar upp á völi, einsamaU og með mikilli ólund, því hann var einn, áttí bágt með áð vera einn, það var mikil sár reynsla að vera einn í Iifinu, jafnvel þótt það væri ekki nema að gánga einn um Lángasand inn á völl og æfa einn í tvo þrjá tíma, enda bar kona hans vitni um það. Hann kastaði rúma átján metra eftir þessar tvær þrjár vikur sem hann stundaði listina og var mjög óánægður, því hann vissi að strákarnir vissu um afrek Husebys, kannski þrjátíu metra köst, og blygðaðist sín þótt úngur væri í faginu, og hann var einn, því meiri skömm fannst honum. Það væri synd að trassa kúluna, sögðu strák- arnir, hann skyldi helga sig kúlunni, þótt ekki væri nema í sumar, til að sjá hvort hann mundi ekki geta náð fræg'ð, þótt árángurinn yrði ekki nema tuttugu eða tuttugu og fimm metra köst, þeir hefðu trú á honum, sögðu þessir brennheitu áhuga- menn, og höfðu þegar ákveðið sig um að helga síg íþróttunum. Það væri ekki nóg að vera snjall í líkamanum, sagði Drési, heldur verður sálin að fylgja. Hann hafði ætlað að sökkva sér í kúluvarpið af krafti, en þáð væri nú svona, það væri ekki nóg, hann væri alltaf einn. Annars mátti hann ekki vera að tala við þá, því hann var að fara á fyllirí. Hvað gerðu þeir ekki i ÍR? spurðu sumir, hvað gerðu menn ekki fyrir þá sem sköruðu fram úr á sviði íþróttanna, spurðu þeir sárir og miður sín, það væri hlaupið undir bagga með þeim á allan hátt fyrir sunnan, þeir dubbaðir í hjónabönd, til dæm- is, ef þeir væru bólugrafnir eða Ijótir á einn eða annan hátt, einhver kona fengin með lægni, ef á því stæði, til dæmis, sögðu þeir, og síðan útveg- uð vinna, húsgögn, auðæfi á einn og annan hátt, til dæmis ef viðkomandi kappi nennti ekki að vinna, eða væri ekki skapaður fyrir vinnu, sem raunar væri ekki við að búast, enda væri hart ef slíkum mönnum yrði ekki hjálpað, hvað sem þáð kostaði. Svo furðulegt sem það kann að virðast, varð aldrei neitt úr þeim málum sem spjallað var um, ekkert nema það að Andrés fór einu sinni eða tvisvar upp á völl og hætti þar með. Það var erfitt að stunda íþrótt sem stó’ð á svo miklu frumstigi og kúluvarp á Akranesi í þann tíð, satt var það. Drési var alger brautryðjandi, og ekki nóg með það: Það sem öllu var verst var það að vera einn, keppnislaus, sagði hann, rétt ans Gúllver í Putalandi. Það var einmitt það, hann væri einn og dauðleiður í kúlu upp á Skaga þegar þeir væru í hita og offorsi fyrir sunnan, það væri bölvað áð vera einn í þessu helvíti, sagði hann og saup hveljur af þrá eftir félagsanda, maður sem hafði ávallt lifað í félagsanda og var orðin svo félagslegur að hann gat ekki orðið einn, nema þá svona, í kúlunni. Því jafnvel þótt hann væri í sjálfu sér flokkur var hann samt sem áður einn; jafnvel þótt hann væri á við allan Skagann, Skaginn í sjálfu sér, var hann samt sem áður einn, ofurmenni að vísu, en einn, hörmulega einn og átti bágt. Það væri eitthvað annað að njóta félagsanda, vera í mannfélagi, heldur en vera einn í heilu þorpi þótt flokkur væri, því þeir rembast í hasa fyrir sunnan, það skipti mestu máli, styndu af dekrinu sem við þá væri haft, gengju óþreyttir úr bílum inn i skúra, hlæjandi í frægðinni og upp- hafnir með bumbum og lúðragángi, sælir og nudd- aðir. En ég ... Nei, ég kem sko ekki nálægt þessu framar! sagði hann. Hann eyddi of miklum kröft- Paavo Haavikko. HLJÓÐLÁT RÖDD Mér skilst að vel megi skipa Paavo Haavikko í hóp þeirra rithöfunda finnskra sem á undan- förnum áratugum hafa stuðlað að endumýjun finnskrar sagngerðar og í vali og meðferð við- fangsefna freistað endurmats á gömlum og grónurn viðhorfum í bókmenntum og þjóðlífL EðUlega hafa styrjaldir þær er Finnar hafa háð á síðustu fimm áratugum leitað mjög á hugi rithöfundanna sem yrkisefni og þá einkum borgarstyrjöldin 1918. Vainö Linna svipti styrjaldir rómantískum hetju- ljóma, í verkum Veijo Meris verða styrjaldir að afkáralegum skrípaleik og hermaðurinn leiksopp- ur ómennskra afla sem hann stendur ráðalaus um í kúluvarpið á of stuttum tíma, því hann eyddi þeim £ ekki neitt, ekkert met, sannleikurinn var sá, sögðu strákarnir og vissu ekki neitt með sanni um íslandsmetið. Allir vissu að minnsta kosti síð- ar að það var slys að hann sló ekki heimsmet í kúluvarpi, og þess vegna eyddi hann of miklum kröftum í þetta, of mikilli einlægni, Qg miklum brennandi áhuga í svo stuttan tíma, áður en raun einsemdarinnar og félagsleysísins fór að þreka hann, og þess vegna hefði hann mátt nota léttari kúlu svo áð hann fyRtist þeim guðmóði sem sann- an aga skapar og mundi þar með hafa farið til borgarinnar að verða heimsfiægur, kúlu sem hann gæti hafa kastað þrjátíu fjörutíu metra, en þetta athuguðu menn ekki fyrr en um seinan ekki fyrr en hann var orðinn grár í framan af félagsanda- leysi og engum sinnandi sem svo mikið sem minnt- ist á kúlu. Þetta sagði lögreglustjórinn, sem þorði andspænis. f skáldsögu sinni Privata angelágen- heter stígur Haavikko enn nýtt skref í þessari þróun þar sem haxm lýsir hinum almenna borgara á ófriðartímum, borgara sem heldur dörð um einka- málefni sín á hverju sem gengur og lætur styrjöldina og gang hennar sig engu varða en notfærir sér óeðlilegar aðstæður til að skara eld að eigin köku. Hér er víðs fjarri dýrðaróðurinn um borgarann sem herðir sultarólina möglunar- laust er föðurlandið á í vök að verjast. Privata angelagenheter heitir á frummálinu Ykisitysia asioita og kom út árið 1960, en í sænskri þýðingu Jörns Donners kom hún út árið 1966 hjá Wahlström og Widstrand forlaginu í Stokk- hólmi. Þetta var fyrsta bók höfundar sem þýdd var á sænsku, en áður höfðu ljóð hans og leik- ritsúrdráttur komið í þýzkum og enzkum þýðing- um. Á síðastliðnu ári kom ein skáldsagan enn á sænsku, í þýðingu Bo Carpelans hjá Söderström og Co. forlaginu í Helsingfors. Heitir sú skáld- saga Áren eða Vuodet á frummálinu og kom út í heimalandi höfúndar árið 1962. Saga Privatá angelagenheter gerist árið 1918 á tímum borgarastyrjaldarinnar, en styrjöldin sjálf er aðeins baksvið, sögumaður forðast að láta draga sig inn í átökin og fréttir af þeim berast okkur bæði sögumanni og lesanda því aðeins óbeint fyrir munn annarra. Öll orka mannsins fer í að reyna að bjarga sér, með hyggindum og klókindum verð- ur hann sér úti um matvæli og eldsneyti sam- kvæmt þeirri reglu að hver sé sjálfum sér næst- ur. Hann lifir í heimi talna og viðskipta, stundar stríðsgróðrabrall, gerir fasteignakaup sem hann veit að eiga eftir að færa honum hagnað þegar lífshættir færast í eðlilegar skorður á ný. Hann er maðurinn sem kann að haga seglum eftir vindi, notfæra sér tímana. f stjórnmálum tekur hann enga afstöðu en bíður átekta: það er vissara að vera „réttu megin“ þegar átökunum lyktar. Með hófsömum látlausum stíl og án þess að predika sýnir höfundur okkur kaldlyndan mann í einangruðum heimi, vegna tilfinningadoða stend- ur hann utan við allt: söguleg átök jafnt og mannleg samskipti. Ekkert megnar að rjúfa þessa tilfinningalegu einangrun sem hann hefur skapað sér, ekkert kemur honum í uppnám, hann nýtur konu sinnar með sama hugarfarinu og hann slær hana. Greina má áhrif frá frönskum ný-skáld- sagnasmiðum í þessari bók Haavikkos í þurri upp- talningu og hlutlausri lýsingu umhverfis en sá frásagnarmáti fellur raunar ágætlega að hugar- heimi þess manns sem verið er að lýsa. Bók Haavikkos virðist beint framlag til þeirra umræðna sem átt hafa sér stað í Finnlandi eins og raunar víðar að undanförnu um kröfuna um íhlutun (engagement): á hlutleysi að ráða gerðum hins almenna borgara, rithöfundcirins og jafnvel ríkisstjórna. Eiga þessir aðilar að standa vörð um sitt eða láta sig varða á víðtækari hátt átök samtímans? Framhald á bls. 12 aldrei að tala viö hann. Þá hefði Reykjavík þegið hann, hugsið ykkur, ef hann hefði kastað lengra en hinir. Þá hefði borgin þegið hann, áður en hann eyðilagði Skagann. En þetta var allt um seinan. Hann var ennþá aðalvandamól bæjarins, sem hélt hvað eftir ann- að fundi um þetta mikla vandamál, hvernig hægt mundi að koma honum úr þorpinu, og hann hélt stöðugt áfram að brjóta menn og mannvirki, enn alldeilis frábær, flokkur út af fyrir sig, með sé*-- reglum; enda voru þeir ekki svo fáir sem báru virðingu fyrir honum og vildu allt fyrir hann gera, svo að honum leið veL eða hefði átt að líða vel, eftir að hann hætti í kúlunni, því nú var hann ekki lengur einmana og dapur ans stórmikil persóna harmleiks. Þvi einsömul gánga upp á völl og tveggja þriggja tíma lota vi'ð köstin er mikil þjak- andi lifsreynsla. 31. marz 1968 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.