Lesbók Morgunblaðsins - 17.08.1969, Qupperneq 6

FERÐIN TIL
ÍSLANDS
Framlha'M aif bls. 3.
fólki fyrir verkurn, heldur
víkkar hann skilning okkar
á góðu og illu, og veldur því
þá ef til vill, að nauðsyn á
því að gera eitthvað í mál-
inu verður brýnui og ástæð-
ur breytinganna verða ljós-
ari, en skáldskapurinn leið-
ir okkur aðeins að því marki,
sem gerir okkur kleift að láta
skynsemi og siðferði oikkar
ráða valinu.
Stíllinn í skrifum Audens
ber þess glögg merki, að les-
endur hans og áheyrendur
skipta hann miklu máli ogsýna
leikhúsverk hans það bezt.
Leikritið The Dance of Death
skrifaði hann fyrir The Group
Theatre, en það stofnaði hann
með nokkrum listamönnum.
Möguleikinn á flótta er enn á
dagskrá:
— í kvöM ætlum við að
bregða upp mynd af hrörn-
andi stétt, hvernig meðlimi
hennar dreymir um nýtt líf,
en þrá sitt gamla líf í laumi,
vegna þess að dauðinn býr í
þeim. Þér munuð sjá þann
dauða dansa.
Næsta leikrit Audens, The
Dog Beneath the Skin er háð-
leikur um enskt þjóðfélag. Þar
er einnig vakin sú spurning
hvort ástin sé leið til undan-
komu, eða einungis dulbúin
sjálfselska. í Paradísargarðin-
um eru alls konar flóttamenn:
skáM, sem trúir því, að hann
sé „eina raunverulega persón-
an í öllum heiminum“, tveir
barnalegir og sjálfumglaðir
elskendur og öryrkjar í hjóla-
stólum niðursokknir í sjúkdóma
sína.
Á árunum 1930—40 fékkst
Auden aðallega við leikritun,
en sneri sér svo að því að semja
texta við óperur og hafa m.a.
Benjamín Britten og Stravin-
'Slky samið tániiiisrtinia.
Suimairið 1936 heimsótti Au-
den hið heilaga land bernsku
sinnar, fsland. Förunautur
hans var Louis MacNeice, ann-
ar enskur skáldsnillingur og
bókin Letters from Iceland
(Bréf frá íslandi) er sameig-
inlegur afrakstur ferðarinnar.
Vegna þess, sem vitað er um
æsku Audens má örugglega
draga þá ályktun, að hann vænti
sér mikils af heimsókninni til
eyjunnar, sem er svo langt í
norðri, en svo fræg fyrir for-
tíð sína og, siem hainin hafði
kynnzt svo vel í gegnum bók-
mienntaaf'rek, eimisitafka aitbiurði
sögunnar og einstæða persónu-
leika. Auden hafði í raun og
veru alið þann draum í um það
bil tuttugu ár, að hér gæti ver-
ið um að ræða draumaeyjuna,
iþamn stað, siem hamm gæiti fMið
til. Ef útgefendur hans, Faber
& Faiber, hefðu ýtt homium út í
þessa ferð, eins og hann segir
sjálfur, hefði bókin annað hvort
aMrei orðið til, eða þá, að
hann hefði skrifað yfirborðs-
legan ferðapistil og þá hefði
hann vissulega gert eitt alls-
herjar grín að landi og þjóð.
Athugasemdum hans má líkja

.............................................////////..........
Höfuð eftir Kjarval.
Preserve me from the Shape
of Things to be;
The high-grade posters at
the public meeting,
The influence of Art on
Industry,
The cinemas with perfect
taste in seating;
Preserve me, above all, from
central heating.
It may be D.H.Lawrence
hocus-pocus,
But I prefer a room that’s
got a focus.
(bls. 49)
í þriðja hluta sama kvæðis
kemur þetta enn greinilegar
fram:
The Higher Mind’s
outgrowing the
Barbarian,
It’s hardly thought hygienic
now to kiss;
The world is surely turning
vegetarian;
And as it grows too
sensitive for this.
It won’t be long before we
find tliere is
A Society of Everybody’s
Aunts
For the Prevention of
Cruelty to Plants.
I dread this like the dentist,
rather more so:
To me Art’s subject is the
human clay,
And landscape but a
background to attorso;
við varfærnislegar áminningar
skólastjóra, sem hefur komizt
að því, að uppáhaldsnemandi
hans er timbraður á hverjum
morgmi oig reynir a:ð bjiarigia hon
um frá algerum aumingjaskap.
Auden kom ekki til íslands
eingöngu til að virða fyrir sér
náttúrufegurð landsins, enda
eru náttúrufegurðarlýsingar
mjög skornar við nögl í allri
bókinni, heldur kom hann hing
að aðallega til þess að athuga
þjóðina sjálfa og menningu
hennar á 20. öld og hann gat
ekki varizt því að bera þá menn
ingu saman við menningu for-
feðranna. í allri bókirini virð-
ist fortíðin vera honum hug-
stæðari og að mörgu leyti virð-
ingarverðari en nútíðin 1936.
Bókin er ekki skrifuð í skipu-
lagðri tímaröð eins og flestar
ferðabækur og þess vegna er
það eklki alveg krókialaiuisit að
rekja þau kynrii hans við þjóð-
ina, sem leiddu til þeirrar end-
anlegu skoðunar hans, að ís-
lendingar verði að gera eitt-
hvað meðvitað og kerfisbundið,
ef þeir vilja ekki verða einskis
nýtur múgur. Það er ekki fyrr
en hann hefur ferðazt yfir haf-
ið, varið nokkrum dögum í
þeim leiðinlega og Ijóta bæ
Reykjavík og þjáðst einhvér
ósköp í langferðabíl yfir hálft
landið, að kjarni bókarinnar
verður til: Letter to Lord By-
ron. Kvæðið er hvort tveggja
persónulegt og ópersónubund-
ið, þ.e.a.s. í því eru ævisögu-
brot, en það er einnig um list-
ina, listamcnn og þjóðfélagsleg
vandamál. Þá fjallar það og
um fortíð og nútíð Sögueyjar-
innar og hins siðmenntaða meg
inlands Evrópu. Byron-gríman
gerir Auden auðveldara að
geifa upp áiliit sitt á niúitímiaíliífi
og bókmenntum án þess að
vera hátíðlegur. Byron var rót
tækur og var á móti félags-
legri hefð og hann hneykslaði
góðborgarana. Þetta á einnig að
ýmsu leyti við um Auden,
a.m.k. hefur hann aldrei óttazt
það að m/ynda sér sjólfflsitæða
skoðun og koma henni á fram-
færi hvort heldur er í kveð-
skap eða óbundnu máli.
(bls. 101)
Á Hveravöllum verður hon-
um það hins vegar efst í huga
að létta húsmæðrum störfin:
— Vatnið sýður og bullar og
Bær í auðninni.
Einn athyglisverðasti og um
leið skemmtilegasti þátturinn í
verkum hans er þó tvíhyggja
í skoðunum. Kemur hún eink-
ar vel fram í Letters from Ice-
land. Hamn ihirifistt af Söguiniuim,
en hefur ímigust á siðferði
þeirra tima og líkir því við sið-
ferði Nazista. Hann er hrifinn
aif Norðriniu, etn viilil þó ekiki
búa þar af því að það er of
andlega heilbrigt. Hann hatar ó-
þæigiinidii, en fyrinlítuir mið-
stöðvarkyndingu. Hirðuleysi og
smekkleysa íslenzkra bæja og
þorpa fer í taugarnar á honum,
en þó óttast hann það, að sið-
memminig Evrópu gerifameyði
mannskepnuna. Nokkur atriði
úr athugasemdum hans sýna
þeiitia lij'óslegia. í bréfimiu til By-
rons segir hann:
allur dalurinn lyktar af fúl-
eggjum. Á Hveiravöllum leit-
aði 18. aldar afbrotamaður
hælis í heilt ár. Hann hlýtur
að hafa orðið óskaplega
þreyttur á að drekka brenni-
steinsvatn. Við bjuggum okk-
ur til kaffi úr því og ég get
eikíki siagt, að ég vilkii drieikikia
það á hverjum diagi. En það
virðist þó vera sóuin, að alillt
þetta heita vatn skuli bulla
hér upp til einskis. Þegar
haft er í huga allt það strit,
sem húsmæður leggja á sig
einmitt nú á þessu augna-
bliki við að hita vatn í kötl-
um og, að þær, sem enn nota
eMamaskínur gleyma að opna
speldið eða loka því, enn-
fremur, að í öðru hverju
íbú'ðaríhúsi er heitaivaitms-
dunkur yfir baðkerinu og
hann er aldrei f lagl. Hvers
vegna setti Náttúran ekki
Hveravelli í Bayswater?
(bls. 173)
Hér er Audiem þó nokikuð
tæknilega sinnaður og hvað
snertir sótthreinsun og hrein-
læti voru íslendingar vissu-
lega mjög frumstæðir í þá tíð,
en hirðuilieysið fier í tauigairmiair
á honum.
Wordsworth er aldrei talinn
meðal þeirra, sem hafa haft á-
hrif á Auden, en ábrifin eru
geysimikil. í hvert sinn, sem
Auden sér sérkennilegt nátt-
úrufyrirbrigði er hann strax á
verði gagnvart því að túlka
hlutina eins og Wordsworth
gerir, eða rómantískt. Hann
varast alla rómantík eins og
heitan eldinn. Hrifning Words
worths á útilífi — fjallgöngum
og útilegum — er að Audens
álliti heiimislkuileg og hamm eT sí-
fellt á verði gagnvart því að
sleppa fram af sér taumnum í
náttúrudýrkun, eða því að
njóta hins einfiaMa lífs „Nátt-
úrubarnanna" — Wordsworth-
sinna. Hann skrifar bréfið til
Byrons af því að Byron fannst
fátt um Wordsworth.
í einum skemmtilegasta kafla
bókarinnar „Sheaves from
Sagaland" safnar Auden sam-
an nokkrum athugasemdum
annarra ferðalanga á íslandi.
Eftirfarandi athugasemd hefur
ábyggilega verið að hans
skiapi:
„Við slkuluim faria heim. Það
er ekki nokkur leið að gista
á þessum andstyggilega
stað.“
— Hvað er hann að segja?
— Ég ætla ekki að gista hér.
— Þú verður. Það gera allir
Englendingar.
— Til fjárans með alla Eng-
lendinga. — William Morris
(bls. 72)
Auden lýsir útilegum frá eig-
in brjósti og Wordsworth fær
sinn skammt:
I’am also glad to find I’ve
your authority
For finding Wordsworth a
most bleak old bore,
Though I’am afraid we’re in
a sad minority
For every year his followers
get more,
Their number must have
doubled since the war.
They come in train-loads to
the Lakes, and swarms
Of pupil-teachers study him
in Storm’s.
(bls. 99)
Seiinmia í saimia kvæði:
The mountain-snob is a
Wordsworthian fruit;
He tears his clothes and
doesn’t shave his chin,
He wears a very pretty
little boot,
He chooses the least
comfortable inn;
A mountain railway is a
deadly sín;
His strength, of course, is as
the strength of ten men,
He calls all those who live
in cities wen-men.
(bls. 100)
Fjöll eru að Audens áliti al-
veg ágæt, ef hann getur ferð-
ast um þau og séð þau sitjandi
í bifireið og giönigiuifierðiir eru
svoisem í laigi, ef maður giemtgiuir
ekki of langt. í bréfinu til konu
sinnar, Eriku Mann, er hann
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. áigúst 1969