Lesbók Morgunblaðsins - 17.08.1969, Síða 13

t
PÉTUR
OTTESEN
Lcngi og vel með letri skíru
lífsbók sína Pétur reit,
vitur maður, verkaglaður,
viljinn sierkur vundin heit,
alþjóð kunnur, garpur gildur,
genginn er í hljóðra sveit.
Hertur vel v<ð ori og árar,
iðju stranga á landi og sjó,
réði yfir rausnarbúi,
reis h, nr árla ,fiska dró,
æðrulaus í hríð og hreggi
hélt hann stefnu, ei undan sló.
Snemina voru forráð falin,
fór þa3 vel — og reyndin löng.
Valin-> maður vanda leysti
víða og greiddi lir margra þröng ,
þögnli næsta um þjónslund sína,
þá hann hætti annars föng.
Var á þingi þjóðarsómi,
þrumuraust hans víða fló,
vítti ódyggð, leti og lygar.
liðsemd góðum málum bjó,
vildi landi frama færa,
falslaust hjarta í brjósti sló.
Vegna lands síns metnað mikinn
meiri en 'lestir átti hann,
trúði á þoss gæði og gengi,
gaf því allt sem rezt hann vann,
úrtölam og eymdarvoli
öllu gegn. hans reiði brann.
Fróðleiksþrá og þekking aukin
þanka unguM lyfti á flug,
nam hann lönd og nýjar álfur
nú og þá í ferðahug,
kleif íann loft og kaldar bylgjur
af kavlmennsku og hetjudug.
Loksíns allir brotna í bylnunv,
þó brjóst sé heiit og viljinn stór,
einmg ri'.ikilmennin sönnu ,
maöur hver á undan fór.
Yfir góðan orðstír þeirrji
æðir, hellist timans sjór.
Yfir setrið Ytri-Hólmur
er þín merka saga skráð,
þú varst mikill, þú varst Pétur,
þitt líf helgað iðju og dáð.
Megi sannir synir íslands
sækja tii þín heill og ráð .
Sigurjón Guðjónsson.
FERÐIN TIL
ÍSLAND5
Framhiaíld af bls. 7.
séð eldfjall á leið sinni hér —
hann kýs fremur lúxus hótel
en f jall-akofa. En jafnvel þótt
'honum geðjist ekki að umferð-
armenningunni á íslandi á þess-
um tíma og hann varist að
gleyma sjálfum sér í lofgjörð
uim náttúru landsins sýnir
hnyttin frásögnin, að hann
hafði mjög gaman að ferðalag-
inu — á sinn eigin hátt. Þegar
hann er á heimleið með Detti-
fossi segir hann við Byron:
I’ve learnt to ride, at least to
ride a pony,
Taken a lot of healthy
exercise,
On barren mountains and in
vglleys stony,
Fve tasted a hot spring
(a taste tvas wise),
And foods a man remembers
till he dies.
All things considered, I
consider Ieeland,
Apart from Reykjavík, a
very nice land.
(bls. 198)
Hins vegar gatur engum dul-
iat, að ísland er eklki siá staðiur,
sem hann gæti flúið til. Það
væri að fara úr öskunni í eld-
inn.
Leitin að menningunni á
rætur sínar að rekja til fjöl-
breytni og dýptar þeirra á-
hugamála, sem Auden kynnt-
ist á sínu ágæta bernskuiheim-
ili. Uppeldið hélt huga hans
opnum gagnvart fjölbreytni
veraldiarinnar og þess vegna
ánetjaðist hann aldrei neinni
allsherjarlausn á persónulegum
vandamálum, eða þjóðfélaigsleg
um miisbrestum. Hann hefur
mætt fólki og fyrirbrigðum mieð
opnum huga, án þess að vera
neikvæður, þegar eitthvað
stangaðist á við hugmyndir
hans, trú eða drauma. Og þetta
er einmitt það, sem gerðist í
ferðinni til íslands. Hanin var
fullur eftirvæntingar að kynn-
ast þeirri þjóð, sem 'hann miat
hvað mest sökum fornrar menn
ingar. Var hér hið nýja þjóð-
félag, sem hafnað hafði úr sér
gengnum venjum, en varðveitt
um leið andleg verðriiæti? Svar
ið hlýtur að vera: NEI.
Bréfið til Kristjáns Andrés-
somar, Esq., kaiflli 14, sýnir
þetta mjög ljóslega: Ef Eng-
lendingar heimsækja fsland er
það venjulega af þvi að þeir
hafa rómantískar hugmyndir
um land og þjóð og áhugi þeirra
er eldheitur. Og í hreinskilni
sagt: Þetta er sú þjóð, sem
Auden mundi vilja búa með, ef
hann væri útlægur ger.
Þessa yfirlýsingu má skilja á
tvenman hátt. Annar er sá, að
hann gæti ekki huigsað sér að
búa hér nema honum 'hefði ver-
ið, eða yrði, vísað úr sínu eig-
in landi. Það, sem á eftir kem-
ur — lýsing hans á klæðaburði
íslendinga, skaphöfn, um-
gengnisvenjum og svo framveg-
is — styður þessa túlkun.
Smiekkur hans er mjög frábrugð
inn smekk fslendinga, óstund-
vísi og óregla eru greinilegir
miisbrestir á skaphöfn þeirra,
stjórnmólaspillingiin er mi'kil og
hann er ekki viss um hvort
geðflæfcjuleysið er hrósvert. Is-
lendingar hafa ekki enn tileink-
að sér kurteisisvenjur, þ.e. þær,
sem siðmenningin hefur í för
með sér, enn eru þeir nær dýr-
unum. Þetta kemur heim og
saman við lýsinguna á ríkum
og fátækum. Þeir fátæku eru
ágætir meðan þeir búa úti á
landi og halda sínum eðlilegu
lifnaðarháttum, en þeir ríku
virðast vera hrokafullir og ó-
heflaðir. Hann furðar sig á
því, að hér skuli ekki vera al-
menn velmegun þar sem land-
ið er stærra en írland með
færri íþúa en Brighton og ein-
hver auðngustu fiskimið heims.
Hann veitti því athygli, að
margir íbúar Reykjavíkur
„hafa glatað sinni séríslenzku
menningu án þess að verða sér
úti um aðra.“ Hvaða vit væri
í því fyrir heimsborgara, sem
vill eta góðan mat og hefur
óbeit á útilegum að setjast hér
að? En Auden er í klípu því að
á sama tíma fara meginlands-
búar enn meir í taugarnar á
honurn. Honum hefur oft verið
heitt í hamsi á íslandi vegna
iþeisis, seim er að geriaisit í Evrópu,
en þá aitburði kalilair h-ainn
forleik spönsiku borgairiasityrj-
alidiarinniair og blómaskeið flas-
iisma.
Einhverjum kann að þykja
Auden dómharður og ósann-
gjarn í garð íslendinga, sem á
þeim tíma lutu fjarlægri er-
lendri stjórn, en þá skal jafn-
framt haft í huga, að gagnrýni
hans er vinsamleg ábending til
þjóðar, sem honum þykir mjög
vænt um. Auden hefur ,ætíð lit-
ið þjóðir og menningu þeirra
aiuigum gagnrýnandans og hlut-
verk hans er fyrst og fremst
að finna hvað betur mætti fara.
Hann var leitandi, sem dreymdi
um land og þjóð þar sem hann
gæti verið frjáls einstaklingur
í félagsskap m-enntaðra og sið-
aðr-a rmanna, sem kynnu að njóta
þess se-m lífið hefur upp á að
bjóða. Þessi leit harns hefur ver
ið nefnd flótti, eða undankomiu
leið. Af verkum hans má ráða,
að Marxistisk bylting er ekki
að hans skapi þar eð hún hef-
ur of skyndile-ga og miskumnar-
lausa breytingu í för með sér.
Hið æskilega er að breytin'gin
sé meðvituð og hnitmiðuð. Bók-
in Letters from Iceland sýnir,
að íslendimgar eru sikammt á
veg kommir í slíkri þróun. Þjóð
irnar á meginlandi Evrópu
brugðuist einnig.
Árið 1939 yfirgaf Auden
England fyrir fullt og allt og
gerðist bandarískur ríkisborg-
ari árið 1946. Ekki er þar með
sagt, að hann hafi slitið tengsl-
in við fortíð sína og evrópskan
menningararf. Nýj-asta v-er-k
hans er þýðin-g Völuspár af ís-
lenzk-u á ensku og sagt er, að
nú verji hann æ lengri tíma í
sumarbústað sin-um í Austur-
riki. Ætla má, að það sé kjör-
inn staður fyrir sfcáld, sem
1-eggur stund á að „sameina"
Skáld-skap og tónlist.
Þrátt fyrir það að Auden sé
í verkum sínurn kenn-ari og
gagnrýnandi, sem bendir á það,
sem betur mætti far-a er kennsl
an óbein og algerlega laus við
predikunartón vandlætanans.
Hann gerir sér grein fyrir
mannlegu eðli og kryddar at-
hiuiganir s-ínar grallara-
legri kímni. Með r-aunsæi sínu
hefur hann eygt einu undan-
komul-eiðina, sem homum er
möguleg: að verða heimsborg-
ari, sem er glöggur og vakandi
ga-gnvart u-mhverfi sínu, en þó
u-mfram allt gagnvart sjálfum
sér og lifir í samræmi við nið-
urstöður sínar.
Letters from Iceland, hrein-
skilni og glöggskyggni gest-
komandans, hefur vart haft
nokkur áhrif á íslenzka menn-
ingarþróun síðari ára. Bókinni
hefur ekki einu sinni verið
snúið til íslenzks máls. Og
þeirri spurningu verður auð-
vitað aldrei svarað hvort við
höfum tileinkað okkur eitt-
hvað betra í stað þess, sem
glatazt hefur af séríslenzkri
menningu, eða hvort okkur er
líkt farið og Auden áður en
hann leit land drauma sinn-a og
hélt að það væri fullkomið.
Tuttugu og átta áru-m seir.na,
1964, kom Auden aftur til ís-
lands og hafði stutta viðdvöl á
leiðinni frá Bandaríkjunu-m til
meginlands Evrópu. Eftir þá
hei-msó-kn skrifaði hann for-
mála að nýrri útgáfu Letters
from Iceland. Þar segir hann,
að í bernskudraumum sínum
hafi ísland verið heilög jörð og
þeir draumar hafi orðið að
veruleika, þegar hann sá land-
ið í fyrsta sinn. Hér kemur
loks lofgjörðin um náttúrufeg-
urðina vegna þess að bókin er
algjör mótsögn við þessa yfir-
lýsingu. Skáldið og heimsmað-
m-inn, sem heimsækir ísland
1964 sér, að héi hefur orðið
nokkur framför, að minnsta
kosti í byggin-galist.
SMÁSAGAN
Eraimlhiailid ai bls. 5.
Kathy bruggaði prýðilegt vodka
og þau áttu víst ennþá fáeinar
flöskur af því undir rúminu í
gest aherberginu.
Niciiolas nam staðar við furu
stofn og vætti mjúban börkinn
í ró og næði. Þegar hann ætl-
aði að halda leið sinni áfram,
tók hann eftir skógarverðinum,
sem stóð nokkur skref fyrir
aftan hann. Hann brosti og
v-eifaði hendimni vingjarnlega.
Skóigarvörðurinn virtist rugl
aður. Hann hikaði andartak,
langaði til að segja eitthvað, en
loksins lyfti hann byssunni
sinni og hleypti af. Hann horfði
hryggur á, hvernig maðurinn
hjá furunni baðaði út hand-
leggjunum, eins og fugl og féll
á hné. Áður en síðasta berg-
málið af Skotlhvellinum dó út,
hafði skógarvörðurinn snúið
heim á leið.
Kathy sat í hnipri á dyra-
þrepin-u með fæturna dregna
inn undir pilsið. Þe-gar hún
heyrði fjarlægan skothvellinn,
stóð hún upp og bjóst til ferð-
ar. Hún breiddi stórt ullarsjal
á igóltffð oig flleygði á það
nokkrum snjáðum kjólum, því-
næst einhverju af undirfatnaði
og snotrum lakkskóm. Það var
allt og sumt. O-g hún var ferð-
búin. Hún litaðist um herberg-
ið, en myrkrið tók að læðast
úr horniunusm, smeygj-a sér upp
í gluggakistuina og breiðast yf-
ir húsgög-nin. Hún gekk út í
eldhúsið og kveikti á lampan-
um. Þvínæst bar hún h-ann í
gegnum herbergin tvö og snart
með hendinni sérhvern hlut í
kveðjuskyni. Hún staðnæmdist
frammi fyrir brúðk-aupsmyndinni
þeirra, sem tekin hafði verið
fyrir tíu árum. Hún straufc
fingri yfir glerið, andlit sikógar
vairðariinis bnoisti baik vi0 það,
og virti -hugsandi fyrir sér hend
ur heniniair. Þær vonu hér öllu
kiuniniugair, höfðu storiofcið,
gælt við, ammiaist um ahit.
Þær fciæirðu siig ekki um
að fana héðan, jþví að þá
hefðu þiæir skMiilð eftir hliuita
af sjálfum sér. Hendur hennar
vild-u dvelja um kyrrt, og Kathy
vildi dvelja um kyrrt, en hún
tók pakkann, sem hún hafði vaf-
ið sjalinu sínu um og snar-
aði honuim yfir öxlina. Hún
sneri enn einu sinni yfir þrösk-
uldinn og braut lampaglasið á
eldhúsborðinu. Flöktandi logi
steig upp af olíubrákinni, sem
flaut á eldhúsgólfinu.
Skógairvörðurinn hægði göngu
sína, þegar han-n k-om í rjóðrið.
Óguriiagt elldhaffð biaigti við
hon-uim, og h-ann sá saimstundis
að engu yrði bjargað. Hann
bey-gði af veginum, gekk um-
hverfis bálið og vék inn á stíg-
inn, sem lá í aðra átt frá hús-
inu. Það var heitt og bjart eins
og um hæstan dag. Hann sá
kunniugleg fótspor á ryk-u-gum
stígnum, og hann tók andköf
vegna hitans. A-ugu hans voru
tómleg, nef hans virtist hvass-
ara vegna flöktandi bjarm-ans
frá snarkandi bálinu.
Skógarvörðurinn ge-kk burt
frá logunum og lagðist út af í
grasið. Nú gat -hann séð stjönn-
urnar, sem leiftruð-u um himin-
inn, eins og ljósormar, og purp-
urarauðain bjammanin, þar sem
brennheit sólin hafði hnigið til
viðar. Þetta voru einfaldir og
auðskildir hlutir á sí-num stað:
í niáiviiat þeinra gat h-amin sofnað
ról-eigur, e-ins og í hlýj-um faðmi
móður sinnar.
17. ágiúst 19*6-9
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13