Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1969, Side 5

„Jú enditega, segic Bifti, sem
alltaf er móttaekilegur fyrir sögur,
sérstaklega hasarsögur úr síld-
inni. „Segðu okkur frá þessu".
„Já gerðu það Batti minn",
segir Gugga og krossleggur svera
fæturna. Ég ska'l renna í kaffi-
bolla handa þér til að drekka á
meðan".
„Jæja þá", segi ég dræmt, tek
við bollanum og hef söguna:
„Við vorum á leið i land síðla
sumars með bilaða nót og höfð-
um verið í botnlausri sild i hálfan
annan mánuð og kallinn sagðist
ætla að leyfa okkur á ball um
kvóldið með því skilyrði, að allir
yrðu mættir um borð klukkan níu
næsta morgun, til að taka nótina
á land til viðgerðar.
Kallinn fékk ferfalt húrrahróp og
allir tóku til við að þvo sér og
fara i sitt toesta tau. Við lögðumst
að bryggju á Seyðisfirði og brugð-
um okkur strax í ríkið, en um um
kvöldið fóru allir sem einn maður
á ball.
Maður drakk nokkuð stíft, enda
þyrstur eftir langa törn Svo dans-
aði maður eins og gengur, en ein-
hvern veginn náði ég ekki í kven-
mann sem mér líkaði og fór því
e>nn út af ballinu þegar því lauk.
Ég labbaði um bæinn svolitla
stund og auðvitað var gleðskapur
á götunum eins og alltaf eftir
síldarball. Er ég gekk framhjá
einum síldarbragganum, heyrði ég
skerandi kvenmannsvein, sárt, og
greinilegt að sú sem veinaði var
hjálparþurfi. Ég rann á hljóðið og
í einu herbergjanna í bragganum
var stúlkan sem þið sáuð áðan
og þrír skúrkar, káfandi utan í
hana. I gólfinu við fætur þeirra
lá hurðin að herberginu, en hana
höfðu skúrkarnir brotið upp svo
hraustlega að hjarirnar brotnuðu.
Skúrkarnir vildu taka stúlkuna
með valdi, en hún varðist þeim af
fremsta megni.
Ég greip nú inn í spilið til að
hjálpa stúlkunni og hóf að berjast
við ofureflið; þrjá menn, sem brátt
urðu viti sínu fjær af ofsa og
hamslausri reiði. Eftir mikil átök
tókst mér að lemja þá alla niður,
en hlaut við það þung högg og
stór, bólgna vör, glóðarauga og
stóra marbletti víðs vegar um
skrokkinn.
Er ég hafði hent yfirbuguðum
óaldarmönnunum út úr braggan-
um, leitaði ég uppi hamar og
nagla og gerði við hurðina fyrir
stúlkuna, sem varla átti orð til að
þakka mér fyrir hjálpina. Er ég
hafði lokið viðgerðinni gerði hún
að sárum mínum, mjúkum hönd-
um, og á eftir .. ja, þið heyrðuð
hvað stúlkan sagði áðan.
Eftir þetta heimsótti ég hana
stöku sinnum er við komum til
Seyðisfjarðar þetta sumar með
síld og fór ávallt vel á með okk-
ur".
Þannig lýk ég við söguna og
kaffið og þykist góður.
„Jæja, þú hefur nú verið meiri
kallinn Batti minn", segir Tobba
og það er ekki laust við örlítið
stolt í röddinni, að ég held.
hálfa sigarettu niður í lungun og
mesta riðan er horfin, afræð ég að
horfa framan í konu mína. Illu er
bezt aflokiið, hugsa ég.
Mér til mikillar furðu sé ég að
í stað styrjaldarsvips á yfirborði
mánalaga andlita konu minnar,
ríkir nú yfirvegað rólyndi og bros,
sem meira að segja nær til augn-
anna.
„Jæja Batti minn”, segir hún.
„Ég heyri að þú hefur gert góð-
verk í síldinni. Segðu okkur frá
þessu með hurðina.
„Það er eiginlega ekkert að
segja frá", segi ég og röddin er
nú styrkari en áðan. Getur hugs-
ast að kellingin sé eftir allt hreyk-
in af einkunninni sem stúlkan gaf
mér?
„Það má nú . segja", segir
Gugga og réttir úr feitum stoðun- I
um og svei mér ef Billi frændi er |
ek'ki hálf öfundsjúkur á svipinn.
„Já, maður lenti nú í ýmsu í |
síldinni", segi ég.
Varla hef ég sleppt orðinu þegar
kvenmaðurinn úr næsta rjóðri
ryðst aftur í gegn um runnann,
stillir sér upp fyrir framan mig
og spyr hárri röddu:
„Heyrðu, hvar er hann Bjössi
bróðir þinn núna?"
„Hann á engan Bjössa fyrir
bróður", gellur i Billa frænda.
„Ha? Engan Bjössa fyrir bróð-
ur", spyr stúlkan. „Ætlarðu að
segja mér að þú sért ekki hann
Júlli Bjarna serh var á henni
Gunnu frá Hafnarfirði og hjálpaði
mér með hurðina á Raufarhöfn,
þegar hún féll í baklás?'
„Nei, hann heitir Batti og var
á Nonna frá Súgandafirði", segir
Billi og undrunin í svip hans leynir
sér ekki.
„Sorrí, vitlaus maður", æpir
stúlkan. „Ég sem hefði getað svar-
ið fyrir að þú værir hann Júlli.
Ég tek aftur orð mín um karl-
mennskuna þarna um nóttina, þar
sem ég get ekki dæmt úr því þú
ert ekki hann Júlli". Og þar með
hverfur stúlkan á braut.
Löng þögn ríkir og ég veit ekki
mitt rjúkandi ráð, en finn hvernig
roðinn þekur andlit mitt, hægt og
sígandi.
Loks skellir Billi frændi upp úr
og segir: „Sagöi ég ekki Tobba
mín, menn ýkja alltaf svolítið í
í sögum úr síldinni".
Stundum hefur mér fundist ég
kvikindislegur í framan, en aldrei
eins og nú. Mig langar til að
grafa hausinn á mér niður í jörð-
ina, en best væri að vera dauður.
„Já", segir Tobba og stendur
rólega á fætur. „Þetta gat eigin-
lega ekki staðizt. Allavega ekki
þetta með karlmennskuna".
ORÐ f BELC
Um nafngiftir
Eftir Magnús Gestsson
Reykvíkingar hafa ekki orð-
ið á eitt sáttir um nafn á fyrsta
samkomuhúsi framtíðarinnar,
fyrir unglingana í borginni.
Anmairs vegar eir úrval úr til-
iögum unigia fólksims, og h:ms
vegar er uppástunga borgaryf-
irvalda, Tónabær, Hlíðarbær.
Mér finnst eiga vel við að
kenna heiti þessara staða við
tón, því að orðíð tónin er got/t og
merkilegt orð. Tónn vísar til
tónlistar, góðrar jafnt sem
vondrar. Tónn vísar til jafn-
vægis og reglu, — tónn er jafn
og stöðugur sveiíhifjöldi. Hall-
dór Kiljan hefur svo hafið orð-
ið tón í æðra veldi í bók sinni
Birelkikiulkotsianiniál. Það er ekki
til nema einn sannur tónn.
Þarna vísar orðið til leitar í
átt til fullkomleikans.
En við komumst í ógöngur,
ef við kennum tónana við bæ.
Það koma seinna fleiri slíkir
samkomustaðir, sem þessi
fyrsti, og þá yrðu áframhald-
andi nafngiftir kannski, Tóna-
bær Vesturbæiar o.s.frv. Það á
miður vel við að hafa orðið
bær fyrir stofnorð. Nú þegar
er nokkuð mikhi hlaðið á það
orð, — bær, býli í sveit, —
bær, í merkingunni þorp.
Nú geri ég það að tillögu
minni, að nýttar verði að
nokkru báðar hugmyndirnar,
sem fram eru komnar opin-
berlega. Fyrsti umræddur
staður er í Hlíðunum, og yrði
hann látinn heita Tónahlíð.
Næst yrði kannski í brekku
öðru hvorum megin Tjarnar-
innar, og héti þá Tónabrekka.
Varla yrðu þessir staðir svo
margir í borginni, eða þá út
um þéttbýli landsins, að ekki
fengjust góð tilsvarandi nöfn:
Tónaholt, Tónamelur, Tónadal-
ur, Tónavöllur o.s.frv. Þarna
eru komin stutt og laggóð heiti,
sem segja til með sínu eigin
orðagildi, ekki eingöngu um
hveirs komair stoifmuin er að ræðia,
heldur einnig um mismunandi
staðsetningu. Tónamelur í
Reykjavík gæti ekki verið ann
ars síaiðair en á Möluinium.
Það er með okkar ágæta
mál eins og okkar land, að
möguleikaimir eru ótæmandi
til framhaldandi nýtingar.
Félagsheimili hafa verið
byggð mörg út um sveitir
landsins á síðustu árum. Nöfn
margra þeirra eru válin af lít-
illi tilfinningu fvrir íslenzku
máli, og sum eru jafnvel fár-
ánleg. Siuims staðaa- heifuir verið
sótzt eftir glæsiyrðum, Sæ-
vangur, — stendur á sviplaus-
um sjávarbakka Sá hefði
t.d. getað heitið Glaumbakki.
Frændur Snorra í Dölum vest-
ur vildu stilla skrúðmælgi í
hóf, og nefndu félagsheimili
sitt Dalbúð. F,n hugsið ykkur:
IDalabúð í Búðardal. Hvar er
máileikni Snorra að finna með-
al ættmenna hans í Dalasýslu,
þegar framámenn þeirra í fé-
lagsmálum komast ekki sóma-
samlega fram úr þriggja orða
setningu?
Dalamenn áttu einn frægasta
skemmtistað landsins í eina tíð,
Jörfa í Haulcadal. Orðið Jörfa-
gleði komst iinin í miálið. Hvems
vegna ekki, að kalla samkomu-
húsið Jörfaskála? Þar sem nú
húsið stendur á melbarði, var
þetta að öllu leyti réttnefni.
Jafnvel hefði meistari Þórhall-
ur verið hæstánægður með það
nafn.
Bóndi í Dölum byggði sér
nýbýii miðra garða, í miðri
sveit, og nefndi bæinn Mið-
garð. Honum var bannað af
réttum yfirvöldum að nota
þetta nafn. Ég hef grun um,
að það séu þeir sömu nafn-
giftaspekingar, sem hafa ráð-
lagt bændum, er á seinni ár-
um hafa skipt einni jörð í tvær
eða fleiri, að númera býlin. Ég
er ekki svo vel að mér að vita,
hvort eitt upphaflegt býli heit-
ir nú bara Hóll, eða Hóll I.
Svo kemur vitanlega Hóll II
o.s.frv.
í því héraði þar sem upphófst
nútíma bókmenning og félags-
menning hér á landi, er bær
sem heitið hefur Yztafell. Þar
hafa ekki búið verrfeðrungar
á síðustu tím:im. Fyrir ekki
löngu var jörð þessari skipt í
þrjú eða fjögur býli. Nú heitir
þar Yztafell , Yztafell II, og
áfram á sama veg. Hefðu nú
ekki aldamótamennirnir þarna
í hlíðinni kallað viðbótarbýlin,
Neðrafell, Efrafell. Miðfell. eða
öðrum glíkum hliðstæðum nöfn-
um við gamla nafnið? Ég efast
um að þeir hefðu látið sunn-
lenzka meðalmenn segja sér
fyrir um nafngiftir á kotum
sínum.
Reglugerð mun vera til, sem
bannar prestum að skíra börn
óþjóðlegum nöfnum. Svo virð-
ist, sem prestar brjóti þetta
lögmál stundum, heldur en
deila við aðstandendur. Prest-
arnir eiga uð gæta þess, að
fólk framtíðarinnar gangi sæmi
lega til fara hvað nafnbúnað
snertir. En sjálfir ganga þeir
sumir með rifinn buxnarassinn
í þessum efnum. Einn burðast
við að heita Ingiberg, í stað
þess, að heita Ingibergur á ís-
lenzku. Annar heldur áfram
að heita Bernharð í öllum beyg
ingamyndum orðsins, og svona
mætti víst lengur telja.
Það er til stórmerkilegt fé-
lag, sem heitir Náttúruvernd-
arfélag, og því virðist vera að
vaxa fiskur u.m hrvgg. Er ekki
kominn tími til að stofna Mál-
verndarfélag, með þátttöku
allra þeirra lærðra og ólærðra,
sem áhuga hafa um verndun
íslenzks máis? Og eru nafngift-
ir að sjálfsögðu ekki nema einn
hlutinn, sem vernda þarf frá
úrkynjun.
ixtúbar 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5