Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1970, Blaðsíða 7

Er séra Grímur Hólmsteinsson
höfundur Njálu?
Rætt við Jónas Guðlaugsson
Jónas Guðlauffsson.
Löngum hefur ásótt okkur
sú þörf að komast að því með
nokkurn veginn óyggjandi
vissu, hver sá maður hafi ver-
ið, sem reit Njálu. Um það
hafa vísindamenn brotið heil-
ann og komizt að ýinsum nið-
urstöðum, ög fœrt fyrir máli
sínu margsluhgin ' rök. Einn
þeirra manna, sem hefur
fengizt við áthuganir á Njálu,
er Jónas Guðlaugsson, áhuga-
samur grúskari og Njáluuhn-
ándi. Ég rabbaði við hann
kvöldstund og hann sagði
mér frá þeim helztu atriðum
og niðurstöðum, sem hann
hefur komizt að.
— Prófessor Einar Ólafur
Sveinsson telur Njálu ritaða
á síðari hluta 13. aldar og til-
greinir tímabilið 1280—1290,
Próf. Einar Ólafur telur og
ótvírœtt að klerklegra áhrifa\
gœti í máli. Þegar ég fór að
pelta þessu fyrir mér og
kynna mér Njálu í þessu Ijósi,
þóttí mér að minnsta kosti
tvennt koma til greina: að
höfuhdur vœri annað hvort
klerkur eða menntaður bóndi.
Ég leitaði fyrst að presti af
Oddaverjaœtt. Þykir mér nú
sennilegastur höfundur vera
séra Grímur Hólmsteinsson.
í föðurœtt er hann af Holt-
verjaœtt ,ev af œtt Oddaverja
í móðurœtt. Séra Grímur lézt
árið 1298, en Þorvarður Þór-
iarinsson, sem Barði heitinn
uðmundsson taldi höfund
jálu, deyr ,tveimur árum
^fyrr, svo að þeir hafa verið
samtíðarmenn.
En sr. Grímur Hólmsteins-
son er ekki aðeins prestur,
hann var eipnig lœrisveinn
Brands ábóta óg enginn vafi
leikur á því, að Brandur hef-
ur verið honum lœrimeistari
í sagnaritun. Hermann Páls-
son hefur bent á, að Brandur
ábóti vœri höfundur Hrafn-
kelssögu, sem að Njálu und-
anskilinni er eitt mesta lista-
verk fornbókmenntanna. Ætla
má að eins konar skóli hafi
myndazt kringum hann.
Sr. Grímur er prestur að
Kirkjubæjarklaustri árið 1255
og má í því sambandi benda
á, að próf. Einar Ólafur telur
engum vafa undirorpið að
N jáluhöfundur hafi dvalizt
lengi í Skaftafellssýslu. Grím-
•ur var síðar prestur í Holti
undir Eyjafjöllum og geta má
þess, að í Holismáldaga, sem
er gerður um 1270, rekur sr.
Grímur mál fyrir kirkjuna
vegna eigna hennar. Ég geri
ráð fyrir,.að sr. Grímur hafi
ekki verið lagamaður, en haft
gaman a f lagaflækjum og
kemur það vel heim við
Njálu. Þá er og vert að minna
á, að þarna er dœmt eftir
Járnsíðu og getur það með
nokkrum sanni rennt stoðum
yundir skoðun mína. Ekki
pœri lítill fengur ef unnt
v'œri að iœra sönnur á að
Njála se jrituð í Holti ctrið
1274, eðá þar um bil. Það
vœri að minnsta kosti nógu
gamafi, að því. Sr: Grímur er
síðan í Odda árin 1274 til
1284, þá á Breiðabólstað í sex
ár og loks í Odda að nýju til
œviloka.
1 riti sínu um Breiðabólstað
getur Vigfús Guðmundsson sr.
Gríms og þar er getið atriða,
sem hægt er að sanna eða af-
sanna. t bréfi, sem birt er í
fornbréfasafninu 1888 segist
sr. Grímur senda Runóilfi
ábóta Sigmundssyni í Þykkva
bœ i Veri sögti Jóhannesar
skirara, er ábóti hafði beðið
hann að snúa á íslenzku. Sú
saga var síðan gefin út i
Kristjaníu 1874, og heitir
þessi bók Postulasögur Ung-
ers. Ég hef ekki kynnt mér
þá bók, en textafræðingar
ættu að eiga hægt með að
bera hana saman við Njálu
með það fyrir augum að kom-
ast á snoðir um það, hvort sr.
Grímur gæti verið Njáluhöf-
undur.
— En hvað er það fyrst og
fremst, sem hefur orðið til
þess að þér finnst sr. Grímur
trúlegur höfundur Njálssögu?
— Segja má, að það sé
bréfið til Runólfs ábóta, sem
ég nefndi. Við lestur þess
kom mér samstundis í hug,
að það bréf hefði skrifað
sami maður og ritaði Njálu.
Bréfið er kjarnyrt og mál
klerklegt. En umfram allt
kynnti ég mér orðin og skal
ég nú tilnefna nokkur: mœlti,
gnótt, vitsmunir, að liafa á
hendi sé e-ð, andmarki, ek
trúi, heimskra manna, skyns-
semi, sakir ásta, góðvilji,
eptirlœti, samanber gersemi
ertu, hvertu þú ert mér eftir-
lát, gifta, tilkváma samanber
orð Hildigunnar við komu
Flosa: mjök er hjarta mitt
orðit fegit tilkvámu þinni.
f bréfinu talar sr. Grímur
um skröksögur og hef ég lát-
ið mér detta í hug, að þá hafi
hann lokið ritun Njálu óg
kannski í aðra röndina ekki
fundizt hœfa, að klerkur rit-
aði slíkar „skröksögur“ og
því hafi ha7in viljað bœta úr
því með því að taka að sér
kristilegri verkefni.
Kannski má segja, að þetta
séu ekki miklar sannanir, en
þó held ég að hiklaust megi
álykta, að sr. Grímur geti
verið höfundur Njálu. Sr.
Grímur er lœrður maður,
prestúr af œtt Þorgeirs Skora-
geirs, enda leynir sér ekki í
Njálú, hrifning hans á Þor-
geiri. Móðir hans er Guðrún,
Örmsdóttir, Breiðbœlings
Jórissonar, Lo ftssonar, en
Qrmur er talinn bróðir Páls
biskups.
— Hefurðu heyrt sr. Grím
fyrr bendlaðan við Njálu?
— Nei, það hef ég ekki.
Hins ber að geta, að ekki
liggur sérlega mikill bóka-
kostur að baki rannsóknum
mínum og því kann að vera,
að einhverjum hafi komið sr.
Grímur í hug, þótt mér sé
ókunnugt um það.
— Hvaða álit hefurðu á
kenningum Barða Guðmunds-
sonar?
— Ég get naumast sagt að
ég hafi myndað mér fullnað-
arskoðun um það. Auðvitað
hef ég lesið um Þorvarð Þór-
arinsson. En ég hef ekki kom-
ið auga á neitt, sem færði að
því sannfœrandi rök að hann
vœri höfundur.
Mér finnst ekkert líklegra
en höfundur Njálu sé Rangæ-
ingur og af Oddaverjaœtt.
Hann hefur verið maður lífs-
reyndur, átt gott bókasafn og
verið vel að sér. Hann hefur
vitað um Flugumýrarbrennu
árið 1253, hann gœti meira
að segja sjálfur hafa verið í
veizlunni. Áður voru verald-
legir höfðingjar taldir hafa
ritað fleiri Islendingasögur en
nú er hald manna. Sennilega
stafar það i og með af því, að
mestur allra, Snorri Sturlu-
son, var veraldlegur höfðingi.
En í sambandi við Njálu er
athyglisvert, að höfundur not-
ar oft likingamál, og á ýms-
um stöðum eru hreinar helgi-
sögur. Ásmundur sonur Hösk-
uldar fær sýn, þegar hann
drepur Lýting. Draumur Kol-
skeggs er og ótvírœð helgi-
saga og svo mætti lengi telja.
— Þú, sem ert svona þaul-
lesinn í Njálu, hefurðu ekki
sérstakt eftirlœti á sérstökum
sögúhetjum?
— Mér hefur fundizt Þor-
geir Skorageir maður að mínu
skapi, og hann er sá, sem
mest vex við kynningu. Óvíst
er hvað Kára hefði gengið vel
hefndirnar ef Þorgeirs liefði
ekki notið við. Gunnar finnst
mér hálfgerð glansmynd.
Skarphéðinn er mér hugstæð-
ari. Hallgerði leit ég horn-
auga, þegar ég las Njálu í
bernsku. En einmitt andúðin,
sem lesandanum er nœstum
uppálagt að fá á lxenni, verð-
ur til þess að vekja áhuga les-
andans og forvitni. Lýsingin
á Hallgerði er feiknagóð, þótt
hún sé einhliða. Og maður
kemst ekki hjá að finna, að
það eru góðar artir í henni.
Bergþórá er heilsteypt og
hefur ótvírœtt vinninginn
fram yfir Hallgerði, fyrst og
fremst vegna þess hve sönn
hún er.
— h.k.
76. [um 1280].
Bréf Gríms prests Hólmsteinssonar til Runólfs ábóta Sigmundar-
sonar í fykkvabæ í Veri með sögu Jóns skírara, er ábóti hafði
beðið hann að setja á íslenzku.
AMagn. 233Á. í'ol. bl. lb skb. c. 1350, og erþar viðfest af-
skript gerð fyrir Árna Magnússon; önnur afskript með hendi Árna
sjálfs 'er í AM. 233B. Fol. Bréfið er prentaö i F. Joh. Hist. Eccl.
Isl. I, 584—85 með latínskri þýðingu, óg í Postolasögum Ungers
Kristjaníu 1874 bls. 849—50 framan við sögu séra Gríms.
Bref Grims prests.
Virðuligum lierra Bunolfi abbota i ueri sender Grimrprestr
Qfueðiu]. Gfuðs] ok sina sanna vinattu.
þes truir ek ýðr minniga uera. at þer baðut mik saman
lesa or Jikama heilagra guðspialla lif hins sæla iohannis baptiste.
ok setia þar ýfer tilbeýriligar glosur. lesnar af undirdiupi
omeliarum hins mikla Gregorij. augustini. ambrosij ok afjaRa
kenni feðra. fýu þvi at huarki niælti fur mer gnott klerkligra
luta. eðr natturu giðf hiartaligra uitzmuna. ne lofligr uitnis-
burðr fur faranda lifs. ok aðrer voró stormarger miklu betr til
þessa starfs fallnir. sá ek öngva sók til þers er þer bundut þat
mer a hendi. aðra enn þa. at þer vnnut mer þers oðrum Iram-
aR. sem þer sáð mik oðrum framaR þurfauda. enn þat er af-
J) sl. 252; 5) hid nedra, b. v. 252; 3) [þangad eiga óg kiefflúijk-
ijbgar, 252; *) 252 befir alstaðar þrandastáðir.
Bréf Gríms Hólmsteinssonar, sem Jónas ræðir um.
22. febrúiar 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7