Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1970, Síða 1

Daníel Forson
Á hátindi frægðar sinnar var Charles Dickens persónugervingur
fyrir virðuleik Viktoríutímabilsins, góður faðir og fyrirmyndar eiginmaður.
En smám saman fór ákveðinn orðrómur að berast út . . .
Charles Dickens á liátindi l'ræfaáar sniiiar 1852.
A
d LLA ævi leitaði Charles
Dickens að hinum eina og
sanna lífsförunaut. Þegar
hann tók að nálgast miðjan
aldur varð þessi þörf að hrein
ustu ástríðu. Hann var að leita
að draumsýn, en sumarið 1857
taldi hann sig hafa fundið hana
— þegar fundum hans og leik-
konu að nafni, Ellen Ternan
bar saman. Dickens var þá hálf
fimmtugur og hún var átján
ára gömul.
Margir karlmenn eru ásóttir
slíkri þráhyggju, en Dickens
var um margt ólíkur öllum
öðrum. Hann var dáðasti rit-
höfundur samtíðar sinnar og
um »lla Evrópu voru vinsæld-
ir hans fádæma miklar. í Eng-
landi var hann talinn tákn um
virðuleika og siðavendni
Viktoríutímabilsins; lesendum
fannst hann þeim ekki síður
föðurlegur en níu börnum sín-
um.
Dickens gerði sér ljósa grein
fyrir, hver ábyrgð hans var og
sektarkenndin gróf um sig
innra með honum. Hann sagði
vini sínum, að sér væri jafnan
innanbrjósts, eins og hann væri
eftirlýstur af lögreglunni. Þeg-
ar hann komst í kynni við
Ellen Ternan fékkst loks raun
hæf ástæða fyrir sektarkennd-
inni. Ellen var átján ára, ári
yngri en Mary, elzta dóttir
hans, og jafnaldra Katey, dótt-
ur hans, sem sagði síðar „fað-
ir minn var eins og vitfirrtur
maður þessi ár.“
f bernsku hafði Dickens
iðulega fundizt sem hans nán-
ustu brygðust honum, ekki sízt
móðir hans. Hvað eftir annað
skaut þessi beiskja upp koll-
inum og hjá svipminni manni
hefði þetta verið kölluð sjálfs-
vorkunnsemi. Vissulega ein-
kenndi þessi tilfinning fyrsta
ástarævintýri hans með Maríu
Beadnell, sem var dóttir vel-
metins bankastjóra. Hún var
grönn og lagleg, gaf Dickens
óspart undir fótinn og hann
var henni undirgefinn í meira
lagi. ,,Ég hef aldrei elskað og
mun aldrei elska aðra konu en
þig.“ Um þetta leyti var Dick-
ens ungur og lítt þekktur
blaðamaður að brjóta sér
braut og foreldrar Mariu álitu
hann ekki dóttur þeirra sam-
boðinn — og ekki var laust
við að Maria væri í aðra rönd-
ina sama sinnis.
Hann hafði fundið sinn full-
komna lífsförunaut og misst
hann aftur.
Hann gerði sér engar slíkar
grillur um eiginkonu sína
Catherine Hogart, sem var
dóttir starfsbróður hans eins.
Catherine átti fleiri systur, en
hún var sú eina, sem var á
hæfilegum aldri. Mary, systir
hennar var fimmtán ára göm-
ul og skömmu eftir giftingu
þeirra fluttist hún til þeirra.
Sú skipan mála vakti furðu
ýmissa, en þeim þremur, sem
hlut áttu að máli virtist það
sjálfsagt mál og jafnvel eins og
bezt væri á kosið. Ef Dickens
hefur gifzt Catherine án þess
að elska hana, eins og margt
bendir til, er ekki neinum blöð
um um það að fletta, að hann
dáði Mary, systur hennar, tak-
markalaust.
Tveimur árum síðar, þann 7.
maí 1837 voru þau að koma úr
leikhúsinu, er Mary veiktist
snögglega og hún gaf upp önd-
ina í örmum Dickens. Ekki fer
sögum af tilfinningum eða við-
brögðum eiginkonu hans, en
Dickens tók hring af fingri
Mary og bar hann til dauða
dags. Hann bað um að hljóta
leg við hlið hennar í kirkju-
garðinum og lét rista á leg-
stein hennar:
Ung var hún, fögur og göf-
ug. Af mikilli miskunnsemi tók
guð hana í englatölu, þegar
hún var aðeins sautján ára.“
f huga hans varð Mary
Hogart draumsýnin. „Ég trúi
því staðfastlega og í fullri al-
vöru, að jafn unaðsleg vera
lrafi hvorki fyrr né síðar stig-
ið fæti sínum á þessa jörð. Ég
þekkti innstu hræringar hjarta
hennar, þekkti gæzku hennar
og mikla mildi. Hún var í ein-
lægni sagt fullkomin.“ Mary
Hogart varð honum fyrir-
myndin að kvenlýsingum hans
í mörgum sögum næstu ár á
eftir.
Dickens reyndi að deyfa
söknuðinn með því að sökkva
sér niður í vinnu. Þróttur hans
og starfsorka virðist okkur með
ólíkindum. Hann hóf útgáfu
Dagblaðs The Daily News,
hann rak vikublaðið Ilousehold
Words af þvílíkum dugnaði og
útsjónarsemi að Nortcliffe lá-
varður kallaði hann mesta rit-
stjóra allra tíma; hann barðist
óþrotlega gegn óréttlæti í
hvaða mynd, sem það birtist;
hann gaf sig að leikhúsmálum
og lék sjálfur fjölmörg hlut-
verk með mestu ágætum; bréfa
skriftir hans einar út af fyrir
sig eru ærið ævistarf; hann
ferðaðist um Frakkland, Þýzka
land og Sviss og hann annað-
ist fjölskyldu sína af alúð og
hugulsemi — að minnsta kosti
lengi framan af; og hann skrif-
aði hverja skáldsöguna á fæt-
ur annarri.
En þrátt fyrir þetta allt gat
það ekki eytt eirðarleysi hans
og óróa. Hvað eftir annað gerði
ófullnægja hans vart við sig í
bréfum til vina hans, ekki hvað
sízt til John Forster, sem skrif-
aði síðar ævisögu hans og var
jafnframt góður vinur hans.
Árið 1854 skrifaði hann „Eirð-
arleysið ásækir mig sýknt og
heilagt og ég get ekki losað
mig úr viðjum þess. Ef ég
hefði ekki störf mín myndi ég
hreinlega gefast upp.“ Árið
eftir segir hann: „Hvernig
stendur á því, að saknaðartil-
finningin sækir svo mjög á
mig, leggst á mig eins og farg.
Mér finnst engu líkara en ham-
ingjan hafi sneitt hjá garði
mínum og ég hafi aldrei kynnzt
þeim eina vin og förunaut, sem
hjarta mitt þráir.“
Þann 10. febrúar 1855 skaut
fortíðardraugur upp kollinum
á næsta furðulegan hátt. Dick-
ens var þá að búa sig undir að
leggja af stað til Parísar, er
honum barst bréf frá forn-
vinu sinni Mariu Beadnell.
„Öll liðnu árin hurfu eins og
dögg fyrir sólu“ skrifaði hann
aftur til hennar ,,er ég opnaði
bréfið var ég haldinn sömu til-
finningum og Davíð Copper-
field, þegar hann var ástfang-
inn í fyrsta sinn.“ Maria Bead-
nell var þá gift Winter og átti
tvær ungar dætur. Dickens og
Catherine áttu níu börn.
Komið var í kring virðu-
legu kvöldverðarboði, en
Dickens var of óþreyjufullur
og stakk upp á að hún kæmi í
heimsókn til Tavistock House,
heimilis hans í Lundúnum, á
sunnudegi. „Spurðu fyrst eftir
Catherine og síðan eftir mér,“
skrifaði hann. „Það er því nær
alveg öruggt, að þar verður þá
enginn annar en ég.“
Hvers vegna tók Maria
Beadnell upp á að skrifa hon-
um? Hégómagirnd og forvitni
vegna frægðar hans. Og við
hverju bjóst Dickens. Það sem
hann hitti olli honum ólýsan-
legs hugarangurs. Maria Bead-
nell var ekki lengur álfakropp
urinn mjói, heldur feit og þén-
leg miðaldra kona, skríkjandi
og daðrandi og kjánaleg. Dick-
ens varð furðu lostinn og þessi
atburður varð til þess að sýna
honum skýrar en flest annað
misskunnarleysi tímans. Fyrst
Maria hafði elzt hlaut hann að
hafa gert það líka. Hann bar
þær saman í huganum Maríu
og Catherine, eiginkonu sína,
og þrátt fyrir allt varð sá sam-
anburður konu hans ekki í hag,
og varð aðeins til að dýpka
enn andúð hans á henni. Það
eina, sem hún gat var að fæða
börn — tíu talsins — en ein
dóttirin, Dóra, dó kornurig.
Auk þess missti hún nokkrum