Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1970, Qupperneq 11

Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1970, Qupperneq 11
Michel Cournot UMBURÐAR- LYNDI SOVET- LÖGREGLUNNAR Með útskúfun Alexanders Sol zhenitsyn úr rithöfundasam- bandinu og því, að bjóða hon- um að fara í útlegð (eins og gert var við Pastemak) hefur miðstjórn sovézka kommúnista- flokksins og flokksráðið raun- ar skorið upp herör gegn „stefnu“ sem nauðsynlegt er að skilgreina ýtarlega, því mikil- vægt er, að menn skilji rétt hvað hér er á ferðinni. Alexander Solzhenitsyn er ákaflega merkur höfundur og siaimlkvæmt „marxistiskri sk.il- greiningu" er það einmitt stjórnarkei'fið, sem hefur fram- leitt slíkan höfund. Solzhenit- syn er ekki í hópi þeirra lista- manna sovézkra, sem, að meira eða minna leyti, stefna að settu marki, hefur að nokkru tekizt að brjóta af sér hlekki og „lifa lífi sínu“ í Sovétríkj- unum, vegna þess, að landið hef ur, þegar öll kurl koma til grafar, þörf fyrir þessa menn. Solzhenitsyn fæddist á tíma- mótum, þegar byltingin var rétt um garð gengin og um hann má segja, að hann hafi aldrei þurft að velja sér lífsstarf. Hann óx úr grasi, mótaðist í þjóðinni, og af þjóðinni. í heimasveit sinni giekik hanin í félag, siem beittá sér fyrir aukinni menntun sós- íalista og síðar var hann send- ur til Moskvu, til að ljúka námi í eðlisfræði og stærðfræði. Náminu lauk hann í þann mund er stríðið skall á, og þar eð menntun hans var af vís- indalegum toga, var honum fengið starf við sprengjufram- leiðslu. örlög Solzhenitsyn í þágu soivézku þjóðarininiair eru stað- fest árið 1945, en þá er hann tefcimn hönidum oig hmeppitiur í fangelsi vegna gagnrýni á Stal- ín, er hann leyfði sér að láta í Ijósi í bréfum frá vígvellin- um. GUÐ OG ÞJÓÐIN Á skólaárunum og í hernura hafði Solzhenitsyn blandað geði við þjóðina. f Loubjankafang- elsinu, skipasmíðastöðvunum í Moskvu og miðstöð raunvísinda stoifmiaina fanigielsiannia utan við Moskvu heldur hann áfram að kynnast þjóðinni. Fyrst í stað, eftir stríðslokin var lífið í Sov- étríkjunum ákaflega einangrað. Utan fangabúðanna þögðu menn þunnu hljóði. Allir biðu átekta og óttuðust handtökur. Það var innan fangelsiisveggj- anna og í fangabúðunum sem menn ræddust við, hugsuðu og mynduðu sér skoðanir. Þarna mótaðist Solzhenitsyn og hef- ur ei síðar hvikað frá skoðun- um sínum. f febrúar 1953 er hann látinn laus úr fangelsinu, en tekinn fastur á ný í maí og fluttur í fangabúðir í Kazakist an og þar lætur hann svo bók sína „Dagur úr lífi fvan Denis- sovitch“ gerast. Hver verða nú viðbrögð Sol- zhenitsyn þegar hann er aftur orðinn frjáls 1956. Verða skrif hans andsovézk, andkommúnist isik elða beiniaist þau geign stjórm arfarinu? Því fer víðs fjarri og hefur hann sjálfur margoft bent á það. Öðru máli gegnir, að hann gagnrýnir bæði Stalín og fangabúðir Sovétmanna, sem hann telur þó hvort tveggja „slys“ í mannkynssögunni. Sol- zhenitsyn gerist meðlimur í rit- höfundasambandinu vel vit- andi um það hverjir stjórna því og hvaða hlutverki það raunar gegnir. Ritsmíðar hans birtast í timaritum ritskoðuðum af flokkimum, ein hvergii er þar neitt að finna, sem túlka mætti sieim andistöðu gegn stefruu stjónniarininar. Kjiamnii sikrifa hatms er tvíþættur, í honiuim felast tvær huigis- amir. Annarsveigar trúin á guið og hinsvegar trúin á rúsisn- esku þjóðina, framtíð hennar og styrk. Þessi guðstrú, ásamt trúnni á langlundargeð rússnesku þjóð- arinnar til að yfirstíga þján- ingar sínar, er frá pólitísku sjónarmiði hlutleysisstefna og ekki ný af nálinni. Nægir í þessu sambandi að minna á Dostojevski og Tolstoj, sem eins og menn muna, elskaði vor ið, náttúruna, já allan heiminn. Og ekki er Solzhenitsyn held- ur eini sovétlistamaðurinn, sem er trúaður. Þeir eru það fleiri, t.d. Sinyavski og Tarkovski (sem gerði myndina Andrei Roublev). Trúin er hæli þeirr- ar einu andlegu stefnu, einu bókmenntastefnu, sem menn vita um að þróist við hlið sós- íalismans, en ekki opiniskátt gegn honum, í Sovétríkjum líðandi stundar. Utan Sovétríkj anna verður því að telja „slavn esku trúarstefnuna" andspyrnu við stjórniarstefnuna og það meira að segja þá einu. Fram til dauða Stalins var þessi stefna lítið áberandi. Ár- ið 1953 átti hún fáa fylgjend- ur undir 55 ára aldri. Guðstrú er Sovétmönnum síður en svo í blóð borin. Má hér t.d. nefna Stalín. Móðir hans var heittrú- uð kona og sendi son sinn fyrst í héraðsskóla og síðan kennaraskóla, en í báðum þess- um skólum var trúin á guð uppistaða kennslunnar. Þrátt fyrir þetta var Stalín trúlaus. Straumhvörf verða á árunum 1956 og 1957, tugþúsundir maininia eru fainigelsaðiar og trú- arvakning verður í landinu. Solzhenitsyn varð, vegna gáfna sinna og hæfileika einn af frumkvöðlum „slavnesku trúarmótspyrnuminiar“. Trúin var það eina, sem gaf föngun- um von, gerði þeim fangavist- ina bærilega. Sumir gengu jafnvel svo langt, að halda því fram, að vegna trúarinnar hafi margir fanganna komið úr fang elsunum, að afplánaðri refs- ingu, likamlega hressir. Síðastliðin 5—6 ár hefur „slavnesku trúarmótspyrnunni“ vaxið fiskur um hrygg. Margir menn, sem ekki eru sjálfir trú- aðir, hafa skipað sér undir merki þeirrar einu stefnu, sem þrífst í Sovétríkjunum, jafn- hliða sósíalisma. Þetta fólk ger ir sér ekki vonir um að stefn- an hafi áhrif til breyttra stjórn arhátta, til þess er það of raun sætt, en þarna fær það tæki- færi til að koma skoðunum sín- um á framfæri. Aðstæðurnar eru, eins og öllum má vera ljóst, mjög erfiðar. Vegna þess, að „slavneska trúarmótspyrn- an“ er ekki víðtæk hreyfing, hafa valdhafar, enn sem kom- ið er ekki amast við henni að ráði. Hollast er mönnum þó að gera sér engar gyllivonir varð andi viðgang þessarar stefnu í framitíðiininii. Frá valdatöku Brezhnevs og Kosigyns hefur lögreglan í Sovétríkjunum ver- ið efld mjög á ný, og er nú jafn öflug og nokkru sinni fyrr. Svetlana Allilujeva, dóttir Stal íns, sem aðhyllist „slavnesku trúarmótspyrnuna,“ segir í bók sinni „Atburðir eins árs,“ sem nýútkomin er í New York, að líkja megi sovétlögreglunni við Ijóisiaperu. Á Krústjofftímianium hafi hún verið skrúfuð dálítið lausiaa’ í, en nú hafi þótt þurfa að skrúfa fastar. Möguleikar til leynilegrar starfsemi í Sovétríkjunum eru ákaflega takmarkaðir, vegna hinnar öflugu lögreglu og alls- staðar nálægu. Einu áhuga- verðu bækurnar, sem skrifað ar eru , eru vélritaðar í 3—4 eintöfcuim og siíðian vélritair við- takandi hvers eintaks aftur 3- 4 eintök og svo koll af kolli. Það ber þó ekki ósjaldan við, að þeir sem fást við slíkt eru heimsóttir af flokkslögreglunni, sem gerir hiúisraimnisóiknir hvort sem menn eru heima eða heim- an og hefur á brott með sér handrit, afrit og ritvél. VALDHAFAR LOKA AUGUM Sú staðreynd, að menn á vest urlöndum eiga þess kost að fylgjast með nútímalist í Sovét- ríkjunum, með því að kynnast snilli Sányavsikis, Solzhemitsyns og Tarkovskis er ekki ein- göngu að þakka aðdáunar- verðu hugrekki og viljastyrk, sem trú þeirra gefur þeim, ekki heldur stuðningi manna með ólíkar skoðanir, sem líta svo á, að við vissar kringumstæður sé rétt, að styðja hvaða stefnu aðra, en stefnu flokksins. Það verður að hafia í huigia, að „slavneska trúarmótspyrnan“ er ekki jafn skipulega ofsótt af valdhöfum og aðrar stefn- ur, sem fram hafa komið. Þess vegna geta Siniavsky og Solz- hiemitsyn, ainmar fangelsað'ur, hinn útskúfaður úr rithöfunda- sambandinu, skrifað og dreift handritum sinum, þó ekki fái þeir bækur sínar útgefnar. Þess ir menn og verk þeirra hefðu fyrir löngu verið afmáð, hefði valdhöfunum þóknast það, og verk þeiirra tæplega „síazt“ úr landi, gegnum ,,net“ sovétlög- reigluniniar. Myndin „Andrei Rublov“ hefði ekki verið sýnd í París án þess að valdhafarnir í Kreml hefðu lokað augunum. Auðvitað er þetta allt „sikrípa- leikur mótsagna”, að þetta er látið viðgangast. Fanigelsum Siinyaivskis og út- skúfun Solzhenitsyns úr rithöf undasambandinu þjónar tvenn- um tilgangi fyrir Sovétstjórn- ina. I Sovétríkjunum eiga að- gerðirnar að hefta útbreiðslu „slavnesku trúarmótspyrnuinn- ar“, utain Sovétrífcja,ninia viljia valdliafarnir sýna að þeir hafi stjórn á öllu. Líklega er það þó Sovétstjórninni hugleiknast með þessum aðgerðum að fá heiminn til þess að trúa því, að „slavneska trúarmótspyrnan“ sé eina mótspyrnan sem til sé í Sovétríkjunum nú, úrelt trúar stefna, stefna til hægri, en ekki vinstri stefna. RADDIR, SEM MENN FÁ EKKI AÐ HEYRA í Sovétríkjunum eru vinstri- sinnaðir rithöfundar. Þessir menn hafa ekki verið reknir úr rithöfundasambandinu ein- faldlega vegna þess, að þeir hafa aldrei fengið inngöngu í það. Þessir menn eru óþekktir á vesturlöndum, vegna þess, að handrit þeirra eru þegar í stað gerð upptæk. Blöð á vestur- löndum skrifa ekki um fangels- anir þessarra manna, vegna þess, að þeir eru teknir fastir leynilega og fluttir í fangabúð ir. Ef Sovétstjórnin lætur Solz- henitsyn hverfa, gefur það til kynnia, að „slavneska trúarmót spyrnan" er orðin mjög sterk og stjórninni til óþæginda. Þetta er ekki fyrsta mótspyrnu hreyfingin í heiminum, sem er trúarleg. Nefna rná frelsishreyf inguna í Alsír og „Svörtu múh- ameiðitrúarmianiniiinia" í B,amd:a- ríkjuinium og kirkj'una í Júgó- slavíu aindspœin'is stalínistunum í miðstjórn Sovétríkjainina. Fyriir milljónir Sovétbúa táknar Alex aindier Solzheinitsyn baráttu og von. 31. maí 1970 ainnMii LESBÖK MORGUNBLAÐSINS H

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.