Lesbók Morgunblaðsins - 19.07.1970, Page 2

*
Manfreð Vilhjálmsson, arkitekt, á klömbruhnausveffgrnum á stétt-
inni við Háskólabíó.
Íslenzki torfbærinn á
urðu einnig að borga aðgangs-
eyri fyrir þau. Aftur á móti
var ekki seldur aðgangur að
sýningu arkitektafélagsins í Há
skólabíói, en hún mun líka hafa
verið eina atriðið á listahátíð-
inni, ásamt skúlptúrsýningunni
á Skólavörðuholti, sem var
ókeypis.
Það mun að vísu vera al-
mennt skilið og viðurkennt, að
íslenzki torfbærinn var af-
sprengi fátæktar. Hann hlýtur
í langflestum tilvikum að telj-
ast lélegt húsnæði, fremur
dimmur, oft lekur, saggafullur
og kalður eins og við er að bú-
ast, þegar upphitun er ekki til.
Það var algengt, að lasburða
fólk og gamalt fór ekki úr rúmi
dögum saman að vetrarlagi; það
var eini möguleikinn til að
halda á sér hita. Gamla konu
talaði ég við nýlega og hún
sagði: „Ég var alltaf fegin, þeg-
ar fraus í bænum. Þá vissi ég,
að ekki mundi leka á meðan.“
Sýningu arkitektafélagsins er
heldur ekki á neinn hátt ætlað
að bregða neins konar róman-
tískum bjarma á torfbæinn og
koma inn þeirri hugmynd, að
hann hafi verið betri húsa-
kynni en hann var. En skylt er
að viðurkenna það sem vel er
gert, og það lýtur einkum að
útlitinu. f rauninni er torfbær
inn háþróaður arkitektúr við
þau ákveðnu skilyrði, sem hér
voru fyrir hendi. VaX bæjar-
stæða var oftast með þeim
hætti, að ómögulegt hefur
reynzt að bæta þar um. Bæirn-
ir stóðu fallega í landinu; vegg-
imir, þekjan og þilin, allt stóð
þetta í ágætu samræmi við
áferð og línur landsins. Sjálf
framkvæmdin var langþróuð
gegnum aldimar þar réð
reynslan mestu. Byggingarefnið
var hið sama um allt land, torf
og grjót saman, eða sitt í hvoru
lagi. Sperrur og jafnvel grind
úr timbri, árefti úr hrísi eða
timbri og tyrft yfir. Þó er mis-
munurinn smávægilegur eftir
listahátíð
landshlutum: Sunnlenzkir bæir
höfðu að jafnaði hærri og bratt
ari þekju, sem betur ver fyrir
ágangi vatns og er rökrétt af-
leiðing af þeirri staðreynd, að
um sunnanvert landið er úr-
komusamara en annars staðar.
Þar sem hraungrýti gafst í
hleðslur, var það notað eitt sam
an án millilaga úr torfi. Þess-
konar veggir stóðu lengur en
aðrir. Á Norðurlandi tiðkaðist
Þrjú sýnishom af mismunandi vegghleðslu.
hins vegar að veggir væru
hlaðnir úr mýrarkökk einum
saman, svonefndum klömbru
hnaus. Var kökkurinn látinn
hallast sitt á hvað í hleðslulög-
unum og myndaði við það fal-
legt mynstur. Þó er talið, að
klömbmhnaus hafi ekki komið
til skjalanna fyrr en á síðari
öldum. f Skagafirði má enn sjá
tóftir útiliúsa og einstaka bæj-
arhús hlaðin úr klömbruhnaus!
En svo forgengilegt byggingar
efni sem hnaus úr mýrarjarð-
vegi er, má búast við því, aö
brátt sjáist engin merki eftir
mn þessa fallegu vegghleðslu-
aðferð.
Það vakti athygli sýningar-
gesta í Háskólabíói, að á stétt-
inni utan dyra, hafi verið hlað
inn fallegur garður, vallgróinn
og stóð liann þarna sem tákn
fyrir íslenzka torfbæinn. Þegar
betur var að gáð, sást, að garð-
urinn var einmitt hlaðinn úr
klömbruhnaus. Sýningin innan
dyra byggðist á sérstaklega
stækkuðum ljósmyndum, enda
varla hægt að koma öðm við.
Manfreð Vilhjálmsson á heiður
inn af sýningunni og fyrirkomu
lagi hennar. Þar var öllu
smekklega fyrir komið, þó æski
legt hefði verið að losna við lit
skrúðugar bílaauglýsingar úr
næsta nágrenni. — G.S.
Hús úr torfi og grjóti í mjög
frumstæðri gerð.
Timburþil eins og tíðkaðist að
hafa á meiriháttar bæjum,
gluggi í hleðslu og endi a vind-
skeiði.
■
■
1111
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
10. júlí 1970