Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1971, Blaðsíða 10

Ögn
um íslenzk
horn
bréfi frá 28. april 1723 telur
aðmírállinn það undarlegt, að
biskup skuli óska eftir konung
legri kvittun fyrir „svo hégóm-
lega hluti“. Fjögur hornanna
eru komin á listasafnið, en hin
14 íhornunum hefur fjöl að á
þessum tima!) ásamt einni öxi
sendir hann í kassa til Islands.
Homin eru nokkrum sinnum
talin á húsmunaskrá Skálholts
eftir þetta, en eru seld ásamt
tveimur öðrum hornum á opin-
beru uppboði 28. september
1758. Eftir það hverfa þau úr
sögunni — að einu undan-
skildu, sem kemur að hér á
eftir. Jafnvel dr. Kristján
Eldjárn, síðar forseti gat sem
fornleifafrœðingur ekki látið
hjá liða að andvarpa yfir þvi
að Skálholtsbiskup skyldi á
óðagoti sinu valda því, að horn
in 14 komu aftur — ásamt öx-
inni ,,Rimmugýgi“. 1 Kaup-
mannahöfn hefðu þau verið vel
geymd. Það hefur reyndar ver-
ið vani margra íslendinga að
láta sig meira varða þá hluti,
snm fluttir voru frá Islandi og
varðveittir, en hina, sem komu
aftur og glötuðust. Athygi-
isvert er í hað minnsta til þess
að hugsa, að víðförull íslenzk-
ur bóndi fulivrti, að hann hefði
séð hina freegu öxi Skarnhéð-
ins á Natinnalmuseet í Kaup-
mannahöfn rúmum hundrað og
fimmtiu árum eftir þetta.
Enpin af lvsingum hornanna
fiórtán, sem aftur komu, virð-
ist koma heírn við hornið, sem
listagafninu í Osló áskotnaðist.
Hornin virða.«t hafa hlotið
s<*mn gerevðingarörlög og
marnt he:rra handrita op bóka,
sem biskimsstóllinn iét frá sér
á imnboðum.
prív, ir,,v,iprrp atvkning um eitt
dr'rkkiprhnrn á sk'tmmri Dan-
merkurdvöl mun nánást eiga
rmtur að rekja til þess, að
fleiri íslenzk drvkkjarhorn
ha.fá bepar verið til staðar í
lLstasafninu.
Vltað er með vissu, að ís-
Ifinpir drvkkiarborn voru fyrr
komiri til Danmerkur, hví að
ár:ð 1674 paf Griffenfeldt ráð-
húsi Kaunmannahafnar „stórt
svart íslenzkt horn, silfursieg-
ið með skjaidarmerki og nafni
hans hátivnar preiptu i.“ Þetta
horn er nú í Rósenborgarhöll
og myrd af því er á bls. 355 i
Kjóhenhavn II eftir Carl
Bruun. önnur horn frá sex-
tándu öld er að finna i Bœkke-
skov og á Álholm.
Vitað er með vissu um þrjú
horn, sem Raben færði Nation-
almuseet. Tvö þairra, bæði
norsk að uppruna, voru gefin
til íslands árið 1930. Þá
feKK ísland u.þ.b. helming
allra íslenzkra gripa á Nation-
aimuseet i tilefni Alþingishá-
tíðarinnar og eftirmyndir af
hiuta þess, sem eftir var.
Þriðja homið, Konungshorn-
ið svonefnda, er fallega boga-
laga uxahorn, lildega aí suður
evrópsku teða skozku?) naut-
gripakyni. Barmurinn er
sautján sentimetrar í þvermál,
lagður rúmlega sjö sentimetra
toreiðri silfurgyllingu. Á gyll-
inguna eru grafiin áfcta skjald
armerki, m.a. skjaldarmerki
norsku konungsættarinnar.
Undir norsku skjöldunum hef-
ur níunda skjaldarmerkið síð-
ar verið fest með hnoðnögíum.
Á þvi stendur svín eða villi-
göltur, sem aftur kemur fyrir
á krosslaga skreytingu innan í
boga hornsins, sem einnig hef-
ur verið hnoðuð á síðar. Stilk
ur hornsins er skreyttur langri
silfurumgjörð. Eru þar i þrem-
ur röðu-m myndir af konungi
og drottnin-gu. Endar stilkur-
inn i silfurkúlu úr víravirki.
Á henni hefur staðið mynd af
fugli eða einhverju þvíumliku,
sem nú er brotin af. Klærnar
einar standa ef-tir. Hornið er að
líkindum gert um 1375 og er
vel unnin nors-k smíð. Norsíkir
skjaldarmerkjafræðingar hafa
með rannsóknum sínum leit-t i
ljós, að fyrsti eigandi homsins
muni hafa verið afkomandi
Havtore Jonssons rikisráðs á
Sudrheim (U.Þ.B. 1275—1320),
sem giftur var Agnesi, laundótt
ur norska konungsins Hákon-
ar V. Magnússonar háleggs.
Sonur þeirra, Sigurður, er um
tima hafði staðarforráð á Ak-
ershus, fékk páíaleyfi 29. sept
ember 1342 að ganga að eiga
Ingeborg Erlingsdat-ter, en þau
voru fjórmenningar að frænd-
semi. Með henni erfði hann
Giska og Bjarkþy og þau eign
uðust tvö börn. Hákon Sigurðs
son, sem dó barnlaus 1407 og
Agnesi, sem giftist Jóni Mart-
einssyni, riddara, sem fæddur
var í Svíþjóð. Árið 1400 arf-
leiddi hann „mág" sinn, Gaute
Eriksson Gal-tung (dáinn u.þ.b.
1412) að „silfurslegnu homi“,
sennilega „konungshorninu" og
Gaute lét sitt eigið skja-ldar-
merki úr silfri með villigelti
niður u-ndan skjaldarmerkjum
Bjarkdyættarinnar og norsku
konungsættarinnar. Gaute Er
ikson var giftur dóttur yfir-
hirðmeyjar Margrétar drottn-
ingar, Merete, dófctur heilagrar
Birgittu. Árið 1388 tók hann
þátt í kjöri Margrétar drottn-
iingar sem „voldugrar frúar
Noreips og réfits húsibónda".
Fjórða horn er til, sem í
mörgu tilliti likist konungs-
horninu. Það er gjöf frá próf-
essor við Kaupmannahafnarhá-
skóla, dr. theol. Bórge Thoria-
cius, til Oldnordisk Museum
1825. Þetta horn hef-ur einnig
vérið í Skálholti, enda þótt það
sé ekki nefnt í skrá safnsins.
Á stilk hornsíns er hrufu-
laus silfurhólkur, sem endar i
hnúð með átta flötum. Sjö flat-
anna mynda einn gotneskan
bókstaf hver, en sá áttundi tvo
(L og M). Saman mynda þeir
nafnið Ivar Holmr. Þessi hnúð-
ur hefur einnig endað á mynd,
sem nú er horfin. 1 bug horns-
ins er fastnegld M-til gyllt silf-
urskreyting. Inn í ha-na er fellt
silfurberg og undir þvi má sjá
kross á rauðu málmblaði.
Jdregn Olrik, safnvörður
hefur í riti sínu „Drykkjar-
horn og silfurmunir frá miðöld
um og endureisnaröld", er út
kom i Kaupmannahöfn 1909,
sýnt fram á, að Ivar Holmr er
sami maður og ívar Vigfús-
son Hólmr, sem var norskur
hirðstjóri yfir öliu ísiandi
1354—57 og bjó á Bessastöðum.
Homið er að líkindum gjöf frá
Magnúsi kon-ungi Eiríkssyni,
en sonur hana var kvæntur
Margréti Danadrottningu.
Rauði krossinn undir „perl-
unni" á hlið homsins á ef til
vill sérstakar rætur að rekja
til Margrétar drottningar, horn
ið getur t.d. hafa verið gert til
minningar um trúlofun Hákon-
ar og Mar-grétar 1359 eða brúð
kaup þeirra 1370.
Tilviljun einber kom í veg
fyrir að Raben aðmírál áskotn-
aðist einnig þetta hom, „hirð-
stjórahomið", og hann sendi
það með til Danmerkur. Þórð-
ur biskup Þoriáksson (1637—
97) hafði gefið Brynjólfi
Thorlacius (1681—1762) syni
sinum á Hliðarenda hirðstjóra-
hornið. Brynjólfur fiæktist í
mál þeirra frú Sigríðar Vida-
lín og Jóns biskups Árnason-
ar og dómstóll sem settur var
í Skáliholti 5.—22. október 1726
dæmdi hann til að láta af
hendi hirðstjórahornið.
Þegar drykkjarhom Skál-
holts, nú sextán alls, voru seld
á opinberu uppboði 28. septem
ber 1758, hefur Brynjólfur
Thoriacius að öllum líkindum
notað tækifærið til að endur-
kaupa horn það, er hann taldi
sig hafa eignarrét-t á. Hornið
hefur svo gengið i arf til son
arsonar hans, Skúia Thorlaci-
usar, (1741—1815), sem varð
rektor í Kolding og við Vorr-
ar frúar skóla (Metropolitan-
skólann) i Kaupmannahöfn frá
1777. Bæði hann og sonur hans,
Bþrge Thoriacius, voru í Áma
Magnússonar nefndinni og eins
og áður er nefnt gaf sonur-
inn Nationalmuseet hirðstjóra-
homið.
Dr. Kristján Eldjárn á heið-
urinn af þvi að hafa leitt að
þvi líkur, hvemig tvö siðast-
nefndu hornin, sem eru norsk
að uppruna, hafa komizt í eigu
íslendinga. Hinn skrautgjarni
Ámi Ólafsson (dáinn 1425) var
vígður til biskups í Skáiholts-
stifti 10. október 1413. Árni,
sem hafði tilheyrt Ágústínus-ar
regl-u, var áður prestur þeirra
Hákonar Sigurðssonar og Sig-
ríðar Erlendsdóttur í Noregi
og Sigríði hafði hann fylgt á
pilagrímsferð til Rómar 1405.
Hann hefur einnig verið við-
staddur brúðkaup frú Sigriðar
og Svíans Magnúsar Magnús-
sonar i Osló 1410. Það brúð-
kaup hélt Margrét Danadrottn
ing og hún var þar sjálf nær-
stödd. Tveimur árum síðar fór
hún með Magnús til Eiríks kon
ungs af Pommern. Efalaust hef
ur þá Árni fengið konungs-
hornið, er hann hélt frá Giska.
Annað hvort hefur frú Sigríð-
ur skenkt honum það eða þá
að hann hefur þegið það af
Gauta Eirikssyni sjálfum, sem
lézt 1412 eða —13.
Við komuna tl Islands 1415
er nýja biskupnum síðan gefið
hirðstjórahornið. Það gerir hirð
stjörinn sjálfur, Vigfús Ivars-
son Hólmr, s-em fór til Stóra-
Bretlands um hau-stið með fjöl
skyldu sinni. Þar með höfðu
drykkjarhornin fengið sinn
stað hjá síðari biskupum í Skál
holti.
íslenzku hornin, sem vissu-
lega hafa oft verið hafin á loft
og tæmd til heiðurs Guði og öll
um dýrlingum segja athyglis-
verðan kafla úr norrænni
menni-ngarsögu. Og hér hefur
það gerzt eins og á svo mörg-
um öðrum sviðum, að Island
geymir hluti fr-á miðöldu-m,
varðveitir þá fyrir norrænni
menningu.
Þannig leit
framtíðin
út
fyrir 70
árum
Um aldamótin síðustn sáu menn hilla undir ýmsar tækni-
legar nýjungar, sem vonazt var til að yrðu að veruleika
á komandi öld. í enskum blöðum frá Viktoríutímabilinu
má sjá margvíslegar teikningar af þeirri veröld, sem talið
var að gæti orðið veruleiki eftir 100 ár, þ.e. 2000. 1 Frakk-
landi voru gefin út um aldamótin lituð póstkort, sem báru
yfirskriftina „Á árinu 2000“ og áttu kortin að sýna þá
tækniparadís, sem jörðin mundi þá vera. Enda þótt ekki
hafi tekizt að gera allt þetta að verulcika cnnþá og sumt
hafi orðið það með eilítið öðrum hætti en búizt var við,
þá er merkilegt, hvað margt hefur komizt í framkvæmd,
sem í þá daga virtist vera skýjaborgir. Nægir að benda á
tunglferð og sjónvarp.
Vélvæðiiighi í þágu sport-sins. Því ekld að vera eins og fiigiaruir
og svífa um loftið á eigin vængjum, knúinn áfram af sniá rellu,
sein fest er á liakið til að bæta úr því, sem skaparanum sxlst
yfir. Hugsa sér, livað það hlýtur að vera skenuntilegt að leika
tennis eins og hér er sýnt í stað þess að vera íastur við jörð-
ina. En þvi miður, tæknifrömuðimir liafa víst ekki staðið sig
sem skyldi, eða kannski hafa þeir um of einbeitt sér og morð-
tólum og bergögnum. Allavega erum við álíka iarðbundin við
tennisleik og raunar llest annað og menn vowi um siOustn alda-
mót. Samt má ekki dragast mjög lengi að fullkoinna toessa
tækni, svo við getnni litið út eins og englarnir, sem liafa einnig
Jxá náttúru að fljúga lóðréttir. Þvilíknr niunur væri til dæmis
að ieika vetrai'knattspymu hér á ísiandi í lawsu lofti í stað þess
að ösla krapið — stundum á l'jórum fótum.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. jainúai- 1971