Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1971, Síða 10

GAMLI
GÓÐI
TEDDI
hún þvermóðskufyllri, ósveigj-
anlegri og skapofsi hennar
magnaðist og hraus honum því
hugur við að reyna fyrir al-
vöru að standa upp i hárinu á
henni. Um það má deila, hvort
þessi langa „útlegð" — þrjátíu
ár — varð honum til tjóns eða
gagns. Hafa verður í huga að
hann var þó altént ríkisarfinn.
Ég á hér ekki við, að þegar að
því kom að hann tók við af
móður sinni, beindist áhugi
hans aðallega að utanríkismál-
um. Vissa annmarka hafði það
í för með sér. En vegna þess að
honum var haldið utan við á-
standið í innanríkismálum
hneigðist hann að sjálfsögðu
ekki til að fylgja einum stjórn-
málaflokki frekar öðrum — ó-
beint auðvitað, og má kannski
álíta það jákvætt.
Það sem öllu þýðingarmeira
er kannski, að meðan Játvarð-
ur var í blóma lífsins, kraftar
og þróttur eins og þeir gátu
beztir verið varð hann að fá út-
rás fyrir þá í skemmtanalífi.
Sögur fara af skemmtanafíkn
hans. Að visu verður ekki séð,
hvað maður með hans skapgerð
og uppeldi, hefði átt að taka
sér fyrir hendur annað, og ýms
ar tvíræðar sögur gengu af
skemmtanagleði hans. Sé á ailt
litið er ég þó þeirrar skoðun-
ar, að eimmitt það hafi um margt
átt þátt í að hann varð viðsýnn
og umburðarlyndur maður og
að því leyti alger andstaða við
hinn stíflynda og nöldrunar-
sama föður sinn.
Honum hætti til öfga framan
af; hann var eins og kálfur,
sem hleypt er út á vordegi í
fyrsta sinn. Hann fékk 100 þús
und sterlingspund á ári til ráð-
stöfunar og drjúgar eignir og
hann sleppti svo sannarlega
fram af sér beizlinu. Og þetta
var Lundúnaborg á árunum
upp úr 1860, borg langtum verri
en sú, sem við þekkjum nú. Næt
urlífið þar var svo fjörugt og
svo spillt að hverri sakiausri
sál hlaut að bregða i brún ef
hún sá sumt af því, sem þar
fór fram í g'leðihverfum, að
ekki sé nú talað um fátækra-
hverfin. Mannlífið var ekki
alltaf sérlega fagurt í þá tíð
heldur. Því er heldur ekki að
leyna að félagsskapur sá, sem
krónprinsinn valdi sér þótti
ekki alltaf tiltakanlega konung
legur, svo að vægt sé til orða
tekið. Hann sótti glæstustu
veitingastaði, þar sem eðlar
steikur voru á borðutm, hainn
sótti gleðileiki og skrautsýn-
ingar, stundaði sport hvers kon
ar og hann lét sig heldur ekki
muna um að bregða sér á staði,
þar sem óþekkt var og næstum
með ólikindum að svo tiginbor-
inn gestur gæti rekið inn nef-
ið. Félagar Játvarðar voru ung
ir afkomendur hirðmanna Vikt-
oríu, allir haldnir ámóta ævin
týra- og athafnalöngun og
hann, eftir löng og
drungaleg bernskuár, í köldu
skrúðmiklu og innantómu láfi.
Játvarður og félagar hans urðu
fljótlega þekktir sem „Marl-
borough House liðið“, og svo
hristu siðsemdarpostularnir höf
uðið, fullir vandlætingar. Frétt
um og frásögnum af hegðun
krónprinsins á þessum fyrstu
hjúskaparárum hans ber ekki
saman en gera má ráð fyrir að
hneykslisögur þær, sem komust
á kreik séu meira eða minna
ýktar. Brezk blöð voru þá ó-
sparari á að segja meiningu
sína á kóngafólkinu heldur en
til dæmis nú, „gula pressan"
var ekki að klípa utan af frá-
sögnum sinum. Blöðin kinokuðu
sér engan veginn við að skrifa
ýmislegt það, sem vitað var
að myndi móðga kon-
ungsfjölskylduna. Og orðrómur
um léttúðugt líferni prinsins
barst móður hans, Viktoriu
drottningu til eyma, hvar hún
sat í sínu hátignarlega ekkju-
standi i Balmoralkastala.
Henni var svo sem ljóst að
Berti hennar var ekki heimsins
bezta barn.
Skömmu eftir 1870 sauð upp
úr með opinbert hneykslismál
og brátt var ekki um annað tal
að: Harriet, eiginkona Sir.
Charles Mordaunt, sem var
þingmaður og auk þess var
hún sjálf af þekktu fólki kom
in, ól sitt fyrsta barn — þá
var Harriet aðeins 21 árs að
aldri. Fæðingin var erfið og
móðirin í miklu hugarangri þeg
ar bert var að sennilega myndi
bamið missa sjónina.
Sektartilfinning nagaði hana
og hún sagði eiginmanni sínum
að hann væri ekki faðir barns
ins og grátandi ljóstraði hún
því upp, að hún hefði verið
mjög vond og átt sér ýmsa elsk
huga. Hún nafngreindi tvo af
beztu vinum prinsins, Cole, lá-
varð og Sir Frederick John-
stone og að lokum sjálfan krón
prinsinn, sem hún sagðist oft
hafa haft náin samskipti við og
stundum „um hábjartan dag“
eins og hún orðaði það.
Þetta gaf til kynna, að hún
hefði tekið á móti elskhugum
sínum þann tíma dagsins, þeg-
ar eiginmaður hennar var að
heiman við störf. Og því var
riú verr og miður, að vitað var
að á þessum tíma dags hafði
Játvarður stundum heimsótt
hana. Var hún haldin sjúklegu
kynæði, sem prinsinn og vinir
hans höfðu ánægju af að færa
sér i nyt, þegar engar veðreið
ar voi'u til að horfa á? Eða
var hún sálsjúk kona, sem
vegna brenglaðs sálarlífs játaði
á sig gerðir, sem hún hafði
ekki framið? Fjölskylda henn-
ar hallaðist að því að trúa
hinu síðarnefnda; fjölskyldan
tvínónaði reyndar ekki við að
útvega iæknisvottorð, þar sem
Harriet var söigð geðveik og
ekki ábyrg orða simna. En eigin
maður hennar efaðist ekki um
sannleik játningar hennar og
krafðist skilnaðar. Málið var í
hæsta máta flókið viðureignar,
og óseðjandi var forvitni fóiks
um alla Evrópu og víðar, þegar
út kvisaðist um málið.
Sir Charles Mordaunt sagði
fyrir rétti, að prinsinn af Wal-
es hefði aldrei komið til heim
ilis síns í sínu boði, og að
hann hefði reyndar varað eigin
konu sína við Hans konung-
legu tign, og bætti við að það
hefði hann gert vegna vafa-
sams orðróms sem hann hefði
heyrt á ýmsum stöðum um upp
lag og skapgerð prinsins. Bréf
miðar, sem prinsinn hafði skrif
að Harriet voru birtir i blöð-
unum eftir krókaleiðum. Sem
sönnunargögn eru þessir bréf-
miðar vissulega einskis virði
og koma sárasakleysislega fyr-
ir sjónir: „Á morgun og laug-
ardag verð ég á veiðum í Nott-
inghamshire, en ef þér eruð
enn í borginni, leyfist mér þá
að koma og hitta yður um kl.
5 síðdegis á sunnudaginn?" og
öll voru þessi stuttorðu bréf í
þessum dúr. En ýmsum hug
myndarikum aðilum tókst engu
að síður að lesa drjúgum milli
línanna og brutu heilann um,
hvers vegna krónprinsinn
skyldi einmitt hafa farið að
skrifa þessari ungu konu.
Játvarður kom fyrir rétt og
bar vitni í málinu, en engar
æsikenndar uppljóstranir urðu.
Lögfræðingur Mordaumts spurði
hann einskis og sem aðili í
skilnaðarmáli var vitnisburður
hans nákvæmlega einskis virði.
Hann svaraði nokkrum einkar
kurteislegum spurningum, þar
sem fram kom að prinsinn hafði
hitt bæði Mordaunt og konu
hans við ýmis tækifæri og að
hann hefði litið á sig — hvað
svo sem framburði Mordaunt
liði —sem fjölskylduvin.
Siðasta spurningin, sem fyrir
hann var lögð, var hvort nokk
urn tíma hefði verið um óvið-
urkvæmileg samskipti milli
hans og Harriet að ræða. Hans
konunglega tign svaraði af
festu að svo hefði aldrei verið.
Svarið vakti að vísu fögnuð
hins almenna borgara, en því
er ekki að leyma að ýmsar
áleitnar spurningar skutu upp
kollinum í blöðunum síðar.
Hvers vegna hafði lögfræðing-
ur Mordaunts ekki lagt spurn-
ingar fyrir prinsinn? Hvernig
stóð á þessum heimsóknum til
frúarinnar, þegar eiginmaður-
inn var að heiman? Vinsældir
prinsins dvinuðu allverulega
um þessar mundir og fyrir kom
að gerð voru hróp að honum,
þegar hann birtist á veðreið-
um eða í leikhúsum.
En hann endurheimti samúð
þegna sinna, þegar hann veikt
ist alvarlega veturinn 1871- 72
og lá lengi milli heims og helju.
Síðar fór hann i siglingu um
Miðjarðarhafið, sér til endur-
næringar, sneri því næst heim
og tók á ný upp sína fyrri
háttu með fjögrugri þátttöku í
samkvæmislífinu.
Gladstone sem var sér þess
alls ekki meðvitandi, að drottn
ingin fyrirleit hann úr hófi,
lýsti því nú yfir i fyllstu al-
vöru, að tími væri til kominn
að prinsinn af Wales fengi að
gegna einhverju embætti inn-
an brezka heimsveldisins, •— til
dæmis á Indlandi eða kannski
írlandi. En drottningin þver
neitaði og við það sat.
Gagnrýni á konungdæmið
færðist mjög í aukana um þess
ar mundir. Þær raddir heyrð-
ust meðal hinna róttækustu að
ekki væri með öllu fráleitt að
Bretar fylgdu fordæmi Frakka
og afnæmu konungdæmið og
stofnuðu lýðveldi. Spurt var
hvað drottningin, — sem varla
sást nokkurn tíma á almanna-
færi — gerði við alla þá pen-
inga, sem henni voru greiddir
úr rikissjóði. Með þvi að halda
áfram i sínu syrgjandi ekkju-
standi og harðneáta að halda
uppi hirðlifi átti hún ekki af
mikilli hylli af að státa lengur.
En þótt Lundúnabúar sæju
naumast nokkurn tima drottn-
ingu sína verður ekki hið sama
sagt um mann nokkum John
Brown, ættaðan frá héraðinu
við Bailimoral og þekktan viskí-
svelg. Hann hitti drottning-
una daglega. Hann varð nú
persónulegur ráðgjafi hennar,
ruddalegur í framkomu við
hana og alveg sérstaklega
dólgslegur við fólk yfirleitt.
Sumt fávíst fólk hélt þvi meira
að segja fram, að þau hefðu
gift sig með leynd.
Óvinsældir drottningarinnar
hljóta að hafa varað þó nokk-
urn tíma, að minnsta kosti
dugði það Játvarði til að kom-
ast í einkar góð kynni við
Söru Bernhardt og má marka
það af því að einhverju sinni
kvartaði leikkonan undan því
við prinsinn, að illa væri um
hana talað. Hann svaraði: „Ma
chére amie, það er ekki nærr
eins illa talað um yður og um
hana móður mína.“
Hann var svo sem ekki laus
við gagnrýni sjálfur. Eitt af
veigaimiesitu rökum and-
stæðinga áframhaldandi kon-
ungdóms, var að rikisarfinn
hefði alls ekki þá eiginleika til
að bera, sem æskilegir væru í
fari verðandi konungs. Hafi
móður hans verið legið á hálsi
fyrir að hún sæist of sjaldan
og eyddi of litlum peningum,
var honum óspart legið á hálsi
fyrir að hann sæist alls staðar
og eyddi allt of miklum pening
um.
Víst hætti mörgum til að
dæma og hneykslast, þar áttu
i hlut einlægir vandlætingar-
innar og siðferðispostular eða
fylgismenn lýðveldis, en ekki
er vafi á að Játvarður átti ekki
alltaf sjö dagana sæla. Vissu-
lega var hann haldinn rikri
þörf til að skemmta sér og það
rækilega, en hann var sér um
margt vel meðvitandi um skyld
ur sínar og ábyrgð.
Hans var ekki sökin á því,
að engin ábyrgð var lögð á
herðar honum. Aftur á móti
hafði hann vit á þvi að leggja
sér til virðulegt og tiginmann
legt útlit og var skartmenni —
en þó simeteMiegur í klæða-
burði og hafði mikil áhrif á
samtíð sína m.a. að því leyti.
Hann lét sér vaxa skegg, sem
hann hirti af sitakri vandvirkni,
röddin varð með árunum dýpri
og fyllri og hann vandaði
klæðaburð sinn í hvívetna.
Sonarsonur hans Játvarður
VIII hafði ómæild áhrif á karl-
mannafatatízku á árunum eftir
1920, en áhrif afa hans á und
an honum höfðu ekki verið
síðri. Hann var eins og fyrr
segir unnandi útiveru og
iþróittaiðkana hvers konar,
Ihafði unun af návist fag-
urra kvenina, kunni að meta
góðan málsverð — yfirleitt
kunni hann vel að meta lífsins
lystisemdir — en margir lágu
honum á hálsi fyrir það alla tíð.
Síðari hl.uti birtist i næsáu
Lesbók.
Fjórir ættliðir í Windsor. Myndin er tekin 1899. Samtals réðu
þau ríkjum í naestum 100 ár. Viktoría drottning var krýnd 1837,
að baki standa þeir Játvarður 7. og Georg 5. en við hlið Viktoríu
stendur Játvarður 8., sem heimurinn þekkir betur sem prinsinn
af Wales. Hann afsalaði sér konungdómi vegna frú Simpson 11.
desember 1936.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. febrúar 1971