Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1972, Síða 3

Þess vegna er kona hans, Guð-
rún Guðmundsdóttir nefnd
maddama í sóknarmannatali.
Ekki var fjölmennt heimili
hjá þeim prestshjónum á Kálfa
felli, 2—3 vinnuhjú, smali og
venjulega ómagi, auk þess
stundum fósturbörn, t.d. 2
barnabörn þeirra. Eitt árið er
getið þar um 16 ára stúlku
neðan úr Meðallandi, „tekin af
verðgangi," sem sýnir að smæl-
ingjar hafa átt þar athvarf.
Sr. Jón á Kálfafelli var fjör-
maður, glaðlyndur og hafði
gaman af að blanda geði við
aðra. Hann hafði áhuga á ýms-
um fróðleik, t.d. ættartölum og
hélt honum vel til haga, enda
er mikið af uppskriftum eftir
hann í Lbs. Mest eru það bæn-
ir og sálmasöfn. Sjálfur samdi
hann bænakver, sem hann
hafði hug á að koma á prent,
þótt ekki yrði af þvi. Hann
samdi stutt æviágrip tengdaföð
ur síns og dætra hans og hann
samdi ættartölu sína. Allt, sem
eftir hann liggur er með góð-
um frágangi enda var hann
listaskrifari svo sem embættis-
bækur hans og bréf bera bezt-
an vott. Ekkert af þessu mun
nú þykja sérstaklega mikils
virði eða til þess að halda
nafni hans á loft. En það er
eitt sem við vissulega megum
þakka sr. Jóni. Það er að hann
varðveitti og kom í hendur
Steingrims biskups handritinu
af ævisögu tengdaföður síns, sr.
Jóns Steingrímssonar. Sagt er
(dr. Jón Þork.) að þau sr. Jón
og Guðný hafi mælt svo fyrir,
að bókina skyldi biskup
einlægum vilja til að efla and-
iega velferð sóknarbarna
sinna.
Þegar Henderson var á ferð
sumarið 1814 sló hann tjöldum
sínum við Kálfafellskirkju er
hann kom austan yfir Skeiðar-
ársand. Af viðkynningu sinni
við sr. Jón fellir hann þann
dóm að hann „virðist meir lif-
andi og starfandi í trúarlegum
efnum en fjöldinn af stéttar-
bræðrum hans.“ Má sr. Jón
vissulega vel una þessum dómi
hins hreinlynda göfugmennis.
Þegar sr. Jón var búinn að
vera prestur Fljótshverfinga á
annan áratug var hann orðinn
hálf áttræður og ellin eðlilega
farin að segja til sín. Ekki
sjást þess þó merki á rithönd
hans í kirkjubókum. Samt
ákvað hann að taka sér kapi-
lán. Þurfti ekki langt að leita.
Á þessum árum bjó Jón Sig-
urðsson (Bægisárkálfur) búi
sinu að Arnardrangi í Land-
broti. Hann var stúdent en
hafði ekki enn fengið brauð.
Vigðist hann nú aðstoðarprest-
ur til sr. Jóns 23. jan. 1831.
Síðasta sálnaregistrið skráir
sr. Jón heima á Kálfafelli 22.
apríl um vorið og kveður þá
söínuð sinn með þessari fyrir-
bæn:
„Sálnanna höfuðhirðir geymi
þá alla í sínu miskunnarfangi
og innsafni þeim öllum að síð-
ustu í sauðahús dýrðarinnar."
Fékk hann nú kapilán sín-
um prestssetrið til ábúðar en
fluttist sjálfur að Blómsturvöll
um, litlu býli, sem er næsti bær
Lyngar í Meðallandi.
Guðmundur Kristjánsson
Við gamlan
túngarð
Þessi sveit er minn heimur,
—- nú er einskis framar að krefjast.
Ég hef gist blómlega dali,
þar sem hunang draup af stráum.
Græn víðernin brostu til mín
og rödd skynseminnar hvíslaði:
Letraðu nafn þitt á fingurgull
ungrar heimasætu —
en ég eirði ekki þar.
Mér liggja saltkorn á tungu
eftir kynni mín við hafið,
gróf tilsvör, ögrandi orð.
Heillandi voru blá djúpin
og ríkulegt þjórféð, sem ég
eyddi í landlegum —
en ég eirði ekki þar.
Ég var rekald og barst með straumnum
um fægðar götur borgarinnar
inn í verzlanir, knæpur og söfn.
Ég þráði að beizla hug minn,
verða ríkur, núa ístruna
sigglausum lófum —^
en ég eirði ekki þar.
í dag fór ég norður um heiðar,
kvaddi sévintýrin miklu og fór
þangað sem lúðar jurtir bernskunnar
teygja sig upp úr klakanum.
Þögull stend ég við gamlan túngarð
og andvarinn flytur mér
nöfn grafinna kynslóða.
Þessi sveit er minn heimur,
hold mitt er mold hennar.
brenna strax að lestri loknum.
Með þessu mun átt við eftir-
farandi orð sr. Jóns i bréfi í
sept. 1823 til Steingríms, sem
þá var prófastur í Odda: „Inni
lega biður kona m[in]yður sem
bróður að láta Æfisögu föður
síns komast sem í fæstra hend-
ur. Þegar búið væri að excer-
pera hana (gera útdrátt úr
henni) hefði ég sagt hana gef-
andi Vulcano." En biskup var
á öðru máli og því getum við
fyrirgefið sr. Jóni þessa skoð-
un úr því að þessi stórmerka
bók með sínum ómetanlegu
heimildum og snilldarlega rit-
uðu ævisögu varð ekki eldin-
um að bráð.
Það er ekki hægt að segja
að sr. Jón á Kálfafelli væri
neinn andans skörungur. En
hann hefur vissulega verið í
betri presta röð, áhugasam-
ur um andleg mál, árvakur i
staríi og stundað embætti sitt
af trúmennsku og kostgæfni og
við Kálfafell rétt ofan við heið
arbrúnina. Þar hafði Páll son-
ur hans áður búið en hann fór
nú að Arnardrangi og var síð-
an kenndur við þann bæ.
Þrem árum siðar fluttist
Pálmi snikkari til foreldra
sinna að Blómsturvöllum og
bjó þar lengi síðan.
Fimm ár hélt sr. Jón brauði
sínu eftir að hann fékk kapi-
lán. En er hann sagði af sér,
fluttist hann að Arnardrangi
þar sem hann var eitt ár. Það-
an fór hann til sonar síns, sr.
Jóns Austmanns að Ofanleiti.
Þar lifði sr. Jón í hálft annað
ár. Hann andaðist 6. marz 1839.
Fjórum mánuðum siðar, 4. júlí,
dó Guðný hjá Pálma syni sín-
um á Blómsturvöllum og Guð-
rúnu konu hans. Hún hafði þá
2 um áttrætt og hafði verið í
hjónabandi í 57 ár.
Þá var sr. Páll Pálsson próf-
astur í Hörgsdal. Hann setti
gömlu maddömunni frá Kálfa-
felli grafskril't. Þar i er m.a.
þetta:
Svo íéll hér lilja
fögur og fullþroska
feðra byggðum að.
En eftir er orðstir
hvern allir sanna
þeir er sannleik unna,
þvi hin framliðna
flesta yfir hafði
mannorð mætt.
Góð var hún öllum
þeim, er gat til náð.
Elskurik kona,
ágæt móðir,
hjúum hugstæð mjög.
Röggsamleg, geðprúð
í reynsluheimi
stöðuglynd hún stóð.
Þegar sr. Jón andaðist hjá
syni sínum i Ofanleiti var sr.
Páll skáldi uppgjafaprestur í
Vestmannaeyjum.
Ekki stóð á honum að yrkja
eftir prestöldunginn frá Kálfa-
felli.
Nú er héðan, á níræðs aldri
numinn í himna sælu vist
sá sem var hverjum bókabaldri
betur laginn að stunda Krist.
Einvala kenni- og kirkjuþjón
kallaður gamli séra Jón.
Hann hugsaði meira um prest
skapinn en búskapinn:
Búsýslumaður var hann varla
viðbrigðastór á neina leið.
1 hinu mátti hann allan kalla,
sem embættinu mest á reið.
Var hans sífelldur vani að
vakinn og sofinn stunda það.
Síðan víkur hann að kenni-
mannshæfileikum sr. Jóns bæði
sem prédikara og söngmanns:
Fyrir altai'i frábærlega
fi'á ég hann væri raddask.ær
og kennimaður allvega
í annál settur f jær og nær.
Bænheitur einatt böls í þraut,
ba'nheyrslu drottins vel að
naut.
En sr. Jóni var fleira til lista
lagt en tóna og prédika. Hann
var bæði fróður og minnugur.
Hann hafði verið einn bezti
vefari í allri sýslunni og þó
lengra væri leitað. Og eins og
fyrr hefur verið getið, og
kirkjubækur hans bera vott
um, var hann listaskrifari. AUs
þessa lætur sr. Páll skáldi get-
ið í næsta erindi.
Við ættarþulu — var hann
klastur
virkur og fróður dugnaðsþegn,
því að hann var manna
minnugastur,
sem mundi að kalla flest í
gegn.
Fremstur skrifari fróns um ból,
frægstur vefari í dönskum
stól.
Lýkur hér að segja frá sr.
Jóni á Kálfafelli.
30. janúar 1972 LESBQK MORGUNBLAÐSINS 3 -