Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1972, Síða 13

MARGA dreymir um stéttlaust þjóðfélag;
með öðrum orðum þjóðfélag, þar sem
þegnarnir séu jafn réttháir, búi við sömu
tœkifœri til að afla sér menntunar og lenda
á réttri hillu í lífinu. Menn dreymir um
þjóðfélag, þar sem þegnarnir séu efnahags-
lega sjálfstœðir, hafi svipaða mannvirð-
ingu, hvaða störf sem þeir kjósa sér og
séu kjörnir forráðamenn þjóðarinnar
fremstir meðal jafningja.
í erlendu tímariti um ferðamál mátti
lesa á dögunum, að á íslandi væri stéttlaust
þjóðfélag. Þannig hafði það að minnsta
kosti komið greinarhöfundinum fyrir sjón-
ir. Það kynni að vera nokkuð ofsagt, að
á tslandi sé stéttlaust þjóðfélag, en líklégt
má telja, að stéttaskipting gerist ekki öllu
minni í veröldinni en hér. Það er hins
vegar kaldhæðni örlaganna, að bezt hefur
gengið að viðhalda gamalli stéttaskiptingu
og forréttindamismun í svokölluðum al-
þýðulýðvéldum, þar sem nýrri og purkun-
arlausri yfirstétt hefur verið komið á
laggirnar með byltingu.
Fyrir fáeinum árum var ég viðstaddur
veðreiðar í Ascot í Englandi; þar gat að
líta eftirminnilega mynd af gamálgróinni
stéttaskiptingu, sem þó hefur farið mjög
minnkandi þar í landi. Þarna var þreföld
lagskipting: í fyrsta lagi var bersvœði, þar
sem fremur fátœklega búið alþýðufólk
fékk að sta^ida með Daily Mirror utanum
brauðbitann sinn. 1 öðru lagi hinnar sam-
félagslegu tertu var miðstéttin; þokkalega
búið fólk með sœti á sérstökum upp-
hœkkuðum pöllum og aðgangi að ágœtum
veitingum. En efst í tertunni var aðals-
fólkið og yfirstéttin í sérstökum, yfir-
byggðum stúkum; þar gengu þjónar um
beina og skenktu kampavín.
Afar og ömmur þeirra íslendinga, sem
komnir eru til vits og ára, þekktu af eigin
raun, að það var eitt að heita Jón og annað
að heita Séra Jón. Samt verður að teljast,
að markverður árangur hafi náðst í að
jafna út stéttaskiptinguna. Sé það rétt, að
okkar þjóðfélag sé meðal þeirra, sem hafa
náð einna lengst í því, þá er það stórkost-
legt og nú rná ekki glutra því niður, sem
tekizt hefur.
En því miður eru ýms teikn á himni, sem
gætu boðað óæskilega þróun og afturhvarf
til aukinnar stéttaskiptingar. Hættan ligg-
ur í því, að menntun og sérkunnátta munu
í sífellt auknum mæli ráða úrslitum í lífi
fólks. Við stöndum frammi fyrir því að
mikið djúp staðfestist milli þeirra, sem
af einhverjum ástæðum hljóta litla mennt-
un og hinna, sem búa að mikils metinni
sérkunnáttu. Oft ráða hæfileikar að vísu
úrslitum um það, hvar einstaklingurinn
lendir í þjóðfélagsstiganum, en ekki próf
frá einhverjum skólum. Það vœri til dœmis
hlægilegt að halda því fram, að Halldór
Laxness hefði skrifað betri bækur og orð-
ið mætari listamaður en hann er, ef hann
hefði lokið við menntaskólann.
En þesskonar tilfelli liggja utanvið það
venjulega. Flestir trúa því að unglingar
dagsins í dag tryggi framtíð sína bezt með
langri skólagöngu og sérmenntun. Við
munum um ófyrirsjáanlega framtíð byggja
á fiskveiðum; samt hefur engin áherzla
verið lögð á að sérmennta fiskimenn, til
dœmis í notkun á öllum þeim flókna og
rándýra tœkjakosti, sem nú þykir sjálf-
sagður. Til þessa hafa aflákóngar ekki orð-
ið til á skólabekkjum. En vœri ekki hœgt
að gera þá enn hœfari sérfrœðinga á þann
hátt? Þjóðarbúinu virðist fyrir beztu að
undirstöðuatvinnuvegunum, landbúnaði og
sjávarútvegi, vegni sem bezt. Velferð ein-
staklingsins virðist aftur á móti bezt
tryggð með langskólanámi og eftir það
starfar hann hvorki til sjós né í sveit. Það
virðist veruleg þversögn felast í þessu;
það er því líkast að hagsmunir þjóðarbús-
ins og einstaklingsins fari ekki saman.
Mikið ofurkapp hefur verið lagt á kröfuna
um skólamenntun; það hefur verið sagt,
að menntun sé bezta fjárfestingin og svo
framvegis. Þarmeð virðist lykillinn feng-
inn að stétt menntamanna, sem sumir
óttast að sé hin verðandi yfirstétt. Það
er að sjálfsögðu takjnarkað, hvað við
þurfum marga menn með HA-próf í engil-
saxneskum bók menntum eða hinar og
aðrar gráður í húmanískum fræðum. Þaö
gæti hæglega orðið offramleiðsla á slíkri
kunnáttu.
Aftur á móti liggur Ijóst fyrir að varla
er hægt að manna fiskiflotann eins og er,
hvað þá áila nýju skuttogarana, sem lík-
lega verður að manna með ftölum og
Spánverjum.
Gísli Sigurðsson.
með þessu vœri þeim veittur
ríkari réttur en körlum
að þessu leyti, þá færi því svo
fjarrri, að þær hefðu fengið
jafnrétti við þá á mörgum ððr-
um sviðum, að þetta mætti vel
standa.
Eiríkur Briem (2. konkj.)
vildi halda þvi ákvæði, að kon
ur mættu skorast undan kosn-
ingu. Hann sagði m.a.: „Ég álít
það væri hin mesta afturför, ef
sú stórkostlega verkaskipting
breyttist, sem verið hefur um
allan aldur milli karla og
kvenna og má heita, að orðin
sé kynföst. Fyrst gera allir
allt. En með vaxandi menn-
ingu vex verkaskiptingin. Sú
fyrsta verkaskipting var milli
karla og kvenna. Konur hafa
alltaf verið, og eru enn, færari
um sum störf en karlmenn, og
þá sérstaklega uppeldi barna.
Ég álít það væri stór afturför
fyrir mannkynið, ef þessi mis-
munur minnkaði. Enda er það
stór misskilningur, að sú kona
geri meira gagn, sem skipt
ir sér af almennum málum, en
hin, sem hugsar um heimilið og
bömin og býr hina komandi
kynslóð undir lífið.“ Hann
vildi ekki taka konuna nauð-
uga frá heimilinu og kvaðst
ekki sjá, að það væri nauðsyn-
leg afleiðing af því að veita
konum kosningarétt og kjör-
gengi.
Breytingartillagan um, að
hjú skyldu ekki hafa kosninga
rétt, var felld með 7:3 atkv.,
en tiUagan um, að þau skyldu
ekki hafa kjörgengi, samþykkt
með 10:1. TiUagan um að fella
niður heimild kvenna til að
skorast undan kosningu var
felld með 6:3. Síðan var frum-
varpið samþykkt með 8 sam-
hljóða atkvæðum og endursent
neðri deild.
f»ar tók enginn til máls um
frumvarpið í hinni nýju mynd,
og var það samþykkt sem lög
með 16 samhljóða atkvæð-
um. Lögin voru staðfest
af konungi sama ár 30. júlí. Þá
hafði það unnizt, að vinnukon-
ur, sem borguðu einhver sveit-
argjöld, fengu kosningarétt,
svo og giftar konur um aUt
land. En heimildarákvæðið um
að konur mættu skorast und-
an kosningu, náði nú líka tU
allra sveitarstjórna.
Framhald í næsta blaði.
Jóhannes
Kepler
Framhald af bls. 11.
A þessum árum gekk Kepl-
er til fulls frá „Draumi“ sín-
um, sem hann hafði ritað á
stúdentsárum sínum og kallað
landafræði tunglsins. Er það
fyrsta geimferðarsagan á nú-
tlmavísu. Var megintilgangur-
inn með ritgerðinni að gera
snúning jarðar trúlegri með
því að sýna frarn á, að athug-
andi á tunglinu (sem allir féU-
ust á að snerist) gæti útskýrt
öll fyrirbæri himinhvolfsins á
þeim forsndum, að hann, mána
búinn, stæði í óhagganlegri
miðju heimsins. Segir í draumn
um frá ungum íslendingi, Dura
cotus, og móður hans f jölkunn-
ugri. Duracotus braut af sér
við móður sína, hafði stungið
gat á síldarpoka, sem hún ætl-
aði að selja skipstjóra nokkr-
um, skemmdist fiskurinn og
seldi kella skipstjóranum
strákinn í staðinn. Tók skip-
stjórinn hann með sér tU Dan-
merkur. Dvaldist hann hjá
Tycho Brahe á Hven við
stjörnufræðinám nokkur ár,
kemur heim aftur og sættast
mæðginin. Segir síðan frá því,
hvernig móðirin særir fram
tunglbúa, sem lýsir fyrir þeim
á íslenzku (sic) Ufi og landi í
Levaníu, á tunghnu. Lýkur þar
draumkenndri fantasiu og
hrein og klár eðlisfræði og
náttúrulýsing tekur við.
Kepler hafði öðru hvoru
unnið að skýringum við þessa
landafræði tunglsins og þegar
hér var komið sögu voru at-
hugasemdirnar, 223 talsins,
þrisvar sinnum lengri en sjálf-
ur draumurinn. Ritið var gefið
út að Kepler látnum, af syni
hans, Ludvig lækni. Þótti efn-
ið furðulegt og liðu tvær aldir
þar til latneski textinn var
prentaður öðru sinni. Nýlega
kom út ný, ensk þýðing og til
glöggvunar nútímabundnum
lesara eru þar skýringar við
skýringum höfundar. (Edward
Rosen: Kepler's Somnium
(1967)). í draumnum færir
skipstjórinn Tycho bréf frá ís-
lenzkum biskupi. í skýringum
sinum nefnir Kepler einnig
nokkrum sinnum íslenzkan
biskup, t.d.:
“13. . . . Island liggur nálægt
heimskautsbaug. Það tjáði
mér Tycho Brahe, sem
grundvallaði útreikninga
þessa á skýrslu eftir ís-
lenzkan biskup.“
“16. fslenzki biskupinn fræddi
Tycho Brahe á þvi, að ís-
lenzku stúlkurnar, meðan
þær hlusta á Guðs orð,
væru vanar að sauma með
furðulegum hraða orðatil-
tæki og orð á hördúk, með
nál og litþræði."
„33. Fyrrnefndur biskup full-
vissaði Tycho Brahe um,
að íslendingar væru ein-
staklega vel gefnir.“
Frásögumaður Tycho Brahe
var Oddur Einarsson, síðar
biskup í Skálholti, en hann
stundaði um tíma stjörnuskoð-
un við „hirð“ hins fræga
manns.
IX.
Árið 1630 féll Wallenstein í
ónáð og staða Keplers og fram-
tíð var þar með óviss aftur. í
október yfirgaf hann Sagan,
óvænt, tók með sér það, sem
hann átti í reiðu fé, en skildi
eftir f jölskyldu sína auralausa.
Ætlun hans var að leita sér að
atvinnu og gera enn eina til-
raun til að innheimta það, sem
hann átti hjá keisaranum og
opinberum stofnunum. Leiðin
var löng og ströng, pyngjan
tæmdist og tók hann lán í
Leipzig á leiðinni suður. Kraft
arnir fjöruðu út. Nýkominn á
jálki sínum alla leið til Regens
burg tók hann sótt, og andað-
ist eftir nokkurra daga legu,
tæplega 59 ára gamall.
Um þessar mundir hélt
skuldunautur hans, keisarinn,
ríkisþing i Regensburg með
prinsum sínum. Nokkrir þeirra
voru viðstaddir jarðarförina.
QmfhftmíMht kt4>
Joannem KefipUrmjs
x6eS*
Nokkur tími leið áður en
menn gerðu sér fuUa grein fyr-
ir, hvað var náttúrunni sam-
kvæmt i stórum og smáum rit-
verkum Keplers, þau voru haf
sjór hugmynda, stundum meng-
aður villandi mixtúru stærð-
fræði og dulrænu. Sjálfur átti
hann erfitt með að skilja kjarn-
ann frá hisminu, snillibrögð sín
frá vindhöggunum. Sagt hefur
verið, að hann hafi lagt úr
höfn í leit að Asiu, en fundið
Ameríku. Eitt lögmála sinna
áleit hann aðeins hentugan
reiknistokk við útreikninga
sina. Hann var líka nærri því
að uppgötva þyngdarlögmálið.
En allt þetta hafði ekki verið
lokatakmark Keplers, einungis
góður fengur á leið um leyni-
göng og læstar dyr. Það virt-
ist þurfa lyklakippu inn að
huldum dómum sköpunarverks
ins, hann nægði ekki, lykilhnn,
sem hann hafði í hendi sinni
forðum, hrifnæmur kennari í
Graz.
Þór Jakobsson.
30. janúar 1972
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 13