Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1972, Blaðsíða 14

... OGf GER.ÐO- BHL M1KI&
FYftlR DVRTJjmyL. .
ÞÁ GHKK LWÁLL TIL KYRH
OG /KffiXTi :"...VILT
IVOKKVD VtM ÖT&T'TUTVI.
VT£> SOWU 2KÍMA...?"
FIOSI SVHRHR:"... SKHL 7VÚ
lYBlH ItJVKH. IKBÐ OS$ Od
Eldr Ffíá dflNSÍft/FYHR EW ÞEIR
EW LOÍjH- VIX BG VTCÍöIvcár ICoWVfvt 0<S BÖWH 0Ó HU£KÖ'Rim
NtlflLS
áööá
Wf/. mm'
f i / MM

Hróðólfur
biskup í Bæ
Framh. af bls. 10
Egils saga gefur í skyn að kvœð
ið Sonatorrek hafi geymzt
óbrjálað vegna þess, að Þor-
gerðu'i' Egi'sdót’tir risti það
með rúnum jafmharðan og fað-
ir hennar oi’kiti. Ö’l lög hafa
frá upphafi verið skráð með
rúnum, annað hviort á tré-
spjöld eða kefíi.
ÝmsM' hafa haöd'ð því fram,
að iiö'gsögumenn hafi þurflt að
læra ÖT. iög utanbókar og síð-
an hafi þeir þulið þau upp úr
séi' á þing'um. Fráfarandi lög-
sögumafur hefði þá verið
stouldbundinn till þess, að
kenna þeim næsta ö!l lögin ut-
ainbók-ar, áður en hann tök v;ð.
Þet'ta hefir ekiki verið
neitt s-máræði. Þega.r kom-
ið var fram að ai’damót'um 1100,
h'afði Alþingi staðið í 170 ár og
gera má ráð fyrir, að ný lög
hafi bætzt við á hverju þingi.
Ælti þá hvarjum manni
að vera iijóst, að iagasyrpan
hefir verið orðin svo viðaimikii,
að hverjum manni hefði verið
ofraun, að kunna þau öll orð-
rétt. Sést þetta bez* á þvC að
öfil löig'in urðu ekki sögð upp
á ske'mmri tima en þremur þing
um. Að minnsta kosti heílði það
tekið drjúgan tíma að
læra þetota alú't U'tanbókar, o.g
fráfarandi lögsög'umað'ur ekki
verið ofsæili' af þeim
bag.ga, sem hann batit sér, ef
hann skiuldbatt sig tifl, oifan á
lög.sögiumanns.stö:ifin, að kenna
þeiim næstoa öiil lögin svo vel, að
hivergi skeikaði.
Ssm betur fer þanf ekiki neitt
um þetta að þrátta.^því að vér
höfum órækar heimildir fyrir
því, að lögin höfðu ávai'it ver-
ið rist með rúnum og lögsögu-
maður átiti að lesa þan á þing-
um.
Það var árið 1116 að Berg-
þór Hrafnsson tók lögsögu. Um
það segir Ari ílróði ,svo í ís-
lend'ngabók; „Hið fyrsta sum-
ar, er Bergþór sagði ilöig upp,
var nýmæíli það gert, að lög
vor skyldi skrifa á bók 2) að
Haílið'a Mássonar veturinn eft-
ir að sögu oig uimráði þeir-ra
Bergþórs og annarra spakra
man.na, þeirra, er til þess voru
toeknir. Skyiidu þeir göra
nýimæfi þau öiil i iögum, er
þeim litist þau beíri en hin
fornu iög. Skýidi þaiu segja
upp hið næsta sumar efltir í ]!ag
réttou, og þau ö'il ha'da, er hinn
meiri hlutur manna mælti þá
ei'gi gegn. En það varð fram
að fara, að þá var skrifaður
Vigslóði og margt annað i ilög-
'um, og sagt upp i löigiréttiu af
kennimönnium sumarið eftir. En
það íiikaði öíuum vel og mæCti
því manragi í gegn.“
Hér er alilt iljóst. Alþingi
1116 viðurkenntr, að hið nýja
iiatLniuletur, sem kennt var
í skóiunum og sknáð með
penna, beri lanigt af rúnarist-
unum. Þess vegna er samiþykkt,
að rúnaspjöidin með löig'unum
skuli leggjast niður, en lögin
öl'l skrifuð í bók. Þá er og sam-
þytokt, að löigin skuiú ja’flnframt
end'urskoðuð, og það vanda-
ver'k er þeiim fal’ið HafTiða og
Bengþóri. En þeir voru ekki
„skrijftlærðir" og þess vegna
gátu þeir ekiki skráð ’.ögin á
bök. Til þess voru skipaðir aðr
ir spakir menn, og er þar átt
við „skrifltúærða" menn.
í niður’agi firáisagnarinn-
ar eru tekin af öll tvómæili um,
að þessi skii’.ningiur sé rébtur;
„Þá var ritaður Víigsióði og
margt annað i lögum og sagt
upp í iiöigré'ttu af kennimönn-
um sumarið eftir“. Nú
hafði það verið skylda Iög
sögumanns frá þvií er Ailþingi
var stofnað, að segja upp lög,
og ég minmis't þess ektoi að þess
sé getið annars staðar en hér,
að kennimenn hafi sagt upp
ilög á Alþingi. Hvernig gat á
því staðið, að á þessu
þingi var lögsögumaður leyst-
ur frá þeirri skyldu að segja
upp i'ögin og kennimenn f'eng
ir ti'l þess? Ástæðan er ajuigl'jós.
Þóbt Bergþór Töigsögumaður
væri vel að sér í rúinum og
hefði hifclaust getað lesið lög-
in áður af rúnaspjiölldum, þá
var hann ekki „skri'ítlærðiur“
og gat eklki. lesið laitlnur.etur af
bók. Til þess þurflti „skrift-
lærða“ menn, og þess vegina er
kennimömnum falið það
starf að segja upp lögin, þ.e.
lesa þau af bó'kiinni, sem skráð
var á Breiðabóilstað í Vestur-
hópi þá um veturinm,
Sumir þeirra, er ekki hafa
getað fallizt á þá stooðun, að
í'sl'endiinigar hafi átit ö’il síin lög
rist á rúnaispjöid, hafa hangið
í setningunni ,,að segja upp
Hiag" oig haldið þvd firam, „að
segja upp“ geti ekki þýtt
neiitt annað en menn þyiji upp
úr sér það, sem þeir hafi lært
utanbókar. En þar er Ari fróði
á öðru máli, hann kaillar að
kennimenn segi upp lög, þsgar
þeir lesa þau á bók. (Höfund-
uir Kristnisögu hefir hér annað
orðalag, hann segiir að hin ný-
rituðu löig ha.fi verið lias-
in upp). Hér aif má sjlá, að setn
imgim „að segja. upp liöig“, þýð-
ir að iesa upphát.t skráð lög.
Hér er bezt að drepa liika á
það, að annars misskiún-
inigis hefirr gætt á orða’jagi Ara
fróða, þar sem hann segir frá
Olfljótslögum. Þar kemst hann
svo að orði: Olfljótur hafði
fyrst lög út hingað úr
Noregi —. Svo sýnist að menn
haffl s'kilið þessa setningu þann
ig, að Olfljótur hafi komið með
ilögin „í höfðiniu", laigt þau öll
á mimnið, efitir að þeir Þorfteif-
ur spaki höfðu komið sér sam-
an um, hivernig þau ættu að
vera.
Víðar en í ísiiendingabók er
getið útkomu Olfljóts með lög-
in. OrðaTaig er þat1 svipað, eins
og eðiilegt er, þar sem allir
hafa þetta eftir Ara, en þó er
sums staðar bneytt tiii, eins oig
reynt sé að gsra setnin.guna
auðskildari. Á tveimiur stöðum
er t. d. sagt, að Olfljótur hafi
flutt ilöig bii] Islands, og á þrið'ja
staðnum er sagt, að hamrn ha.fi
komið með lög til Isía.ndis.
Nú er alliviða sagt Ilrá því.,
að memn „höfðu út“ með sér frá
Noregi: húsavið, skyldlulið,
búsiöð, góða gripi, búfé, þræla
o. fl. Hér er eingöngu átt við
Framli. á bls. 1«
2) Ég sé ekki aðra menn
iíklegri til að hafa átt frum-
kvæði að þessu en þá Gissur
biskup Isleifsson, Sæimund
fróða og Olfhéðinn Gunnarsson
lögsögumarm.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. apríl 1972