Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.1973, Blaðsíða 1

BLAÐAUKI
Gömul veröld og ný, hlutkennd
og óhlutkennd
I. UMHVERFI KANDINSKYS
I SUÐUR-BÆ.JERN
1 fíuður-Bœjern er tréskurð-
ur eins konar rimnakveðskap-
Ur fólksins. Þ,essi alþýðu-
list Ihefur eins og rímurn-
ar staðið með miklum blóma um
aldaskeið, en á nú undir högg
að sœkja rétt eins og rímurn-
ar. Þó eru enn frálbærir tré-
skurðarlistarmenn á öliu þessu
svæði og suður yfir landamæri
Austurríkis, enda á Ober-Bæj-
em (eins og Þjóðverjar segja)
margt meira sameiginlegt með
Týról en Norður-, Vestur- eða
Austur-Þýzkalandi. Þetta er
sama menningarumhverfi, sami
jarðvegur. Og uppskeran söm
eða svipuð: mállýzkurnar, al-
þýðulistin og trúin. Landamær
in breyta engu, þau eiga bara
heima á kortum.
Þegar ég var staddur í litlu
austurrfsku þorpi í Ölpunum,
fannst mér ég enn vera í Bæj-
ern, allt eins: kirkjurnar með
laukturnunum, húsin, fólkið.
Alparnir sem alls staðar
gnæfðu við himin, grænir af
jólatrjám .upp i efstu nærliggj-
andi hlíðar, heiðblá jökul'fjöM-
in í íjarska. Húsin eru þó ekki
eins skrautleg, og tréskurður-
inn í austurrísku kirkjunum er
fátæklegri en i Bæjern. Sumar
kirkjurnar, t.a.m. i Berang,
eyðilagðar af nútímadóti, sem á
ékkert skylt við menn-
ingu hvað þá list. Ég nam stað-
ar við nafnið á þessum litla
vinalega bæ: fjöllin sem blöstu
við trjálaus og hliðamar brún-
ar eða rauðbrúnar rétt eins og
heima; her vangi í miðju skóg-
aiþykkni. Alpanna. Stórskorið,
en eftirminnilegt andlit þarna
í ævintýrafögru umhverfinu.
Og kannski ævintýralegasti
bletturinn: litirnir, engin yfir-
Madonna með barnið. Táknræn
mynd fyrir bæjerska tréskurð-
arlist.
þyrmandi og allsráðandi tfé.
Heldur fjöll.
Hér getum við enn leit-
að uppruna okkar i örnefnum.
XXX
Ef við 'höldum áfram að likja
tréskurðariistinni við íslenzku
rimurnar væri ekki' út í hött
að segja, að Sigurður Breið-
fjörð ætti margt sameiginlegt
með tréskurðarmönnunum í
Suður-Bæjern: Oberammergau,
Ettal, Die Wies, og Rottenbuch,
Altenau, Murnau . . . Þarna
varð þessi tréskurður heimslist
og í Mumau má segja, að finna
megi aldaskilin í málara-
list. Upphafið var ekki Paris,
þótt áhrif ýmiss konar kæmu
þaðan og víða annars staðar
frá. En í Murnau og mærliggj-
andi sveitaþorpum, og svo auð-
vitað í alþýðulist rússnesks
bændafólks eru rætur nútima-
listar. Kandinsky og Bláu ridd
ararnir sáu um það. Aðalbæki-
stöð þeirra var Múnchen, höf-
uðborg Suður-Bæjern. Á öllu
þessu svæði, á mörkum suð-
rænnar og norrænmar menning
ar, hefur tréskurðariist alþýð-
unnar í senn orðið forsenda og
þáttur heimslistar og menning-
ar. Mér varð hugsað til feg-
urstu rimna Sigurðar Breið-
fjörðs um náttúruna, hvernig
þær standa eins og minnis-
merki alþýðulistar, sem átti sér
sama jarðveg Qg sama menning-
arheim upphaflega og tréskurð
ariist alþýðufólks í Suður-iBæj-
em: kaþólska hámenningu, list
hennar og auðhyggju. Alltaf
þegar landið hefur yfirhöndina
í verkum íslenzkra listamanna
er Jist þeirra iborgið.
ífflenzku rimurnar eru and-
svar alþýðunnar við illskiljan-
legri skreytilist dróttkvæð-
anna. Þær eru sprottnar úr
þessum gamla skáldskap, sem
varðveittur er i lislenzkum forn
sögum, skrifuðum í kaþólsku
bændaþjóðfélagi á hjara ver-
aldar. Síðan koma danskvæðin
og leysa þær úr læð-
ingi: frönsku áhrifin.
Fyrsta rímam fjallar auðvit-
að um helgan cnann: Ólaf kon-
ung, Ólafsrlma. Hún var ort á
sama tima og tréskurðarlist al-
þýðunnar í ölpunum var að
skjóta rótum í kaþólskasta
bændaþjóðfélagi allra tírna:
Mið-Evrópu; sömu forsendur,
sama lífsseigla, sömu áhrif. En
markmiðið annað, er stundir
liðu: tréskurðariistin fyrst og
síðast til að syngja guðsmóð-
ur og baminu og, ekki sízt
helgum mönnum, lof og dýrð,
iSlenzku rimumar með rætur í
heiðinni fortið, sem þeim var
gert að túlka næstu aldirnar,
vegna sagnaáhuga IsJendinga,
ekki síður en kaþólska, og síð-
ar lútherska samtíð. Tréskurð-
arlistin bæjerska og íslenzki
rímnaskáildskapurinn eiga sér
sem sagt sömu forsendur: líf
óbreytts bændafólks, sem
nærði þessa list og nærðist á
henni.
Fyrst helztu höfundar sam-
timans, Bonges, merkasti höf-
undur á spænska tungu nú um
daga (hefur komið pllagríms-
för til Islands), Auden, helzta
ljóðskáld heims (hefur einnig
komið pílagrímsför til Islands)
og nú siðast Heinrieh BöH,
þýzka Nóbelsskáldið, eru all-
ir sammála um, að íslenzk forn-
meinnirng og bókmenntir séu
heimismenning og heimsbók-
menntir, eru þetta ekki orðin
tóm. Við verðum að meðtaka
þau með reisn og gleði og sá
þeim um allar jarðir. Á íslandi
hafa tendrazt fleiri eldar en
þær eldsúlur, sem standa upp
úr jörðinni og minma á tilurð
þess.
XXX
Að þessum inngangi loknum
erum við stödd í Murnau.
Göngum um götunnar, sama
fólkið og annars staðar 1 ÖIp-
unum, vingjarnlegt, afskipta
ilaust, hofur tima til a1ls. Hér
eru þó engar kýr í miðjum bæ,
eins og í sveitaþorpunum Ob-
erammergau eða Altenau eða
Unterammergau . . . Emgin kúa-
bjöllumúsík. Bændurnir búa
hér að visu i næsta mágrenni
en virðast ekki hýsa fénað sinn
inni í miðjum bæ, eins og í Ob-
erammergau og öðrum Alpa-
þorpum. Við sjáum ekki held-
ur neinar kindur á 'beit, engar
geitur, þessa hvitu bómúllar-
hnoðra i grænum hlíðum fjall-
anna, skógi vöxnum upp á topp,
en með akurblettum í skóglend
inu, sem draga að sér augað.
M

Tvö málverk eftir VVasslly Kandinsky. Aö ofan: Kirkja i Muraau.
Tii vinstri: Járnbrautarlest í Murnau.