Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1973, Qupperneq 11

Sérstakur járnbrautarvag-n Lúðvíks II skreyttur kórónu og gylltu
fliúri.
og þau fara hvorki vaæhluta af
rógi né áburði um fiflaskap,
'avm.'k. umdir rós. Lúðvik II átti
meira sameiginlegt með Ijóð-
skáldum en hanin vissli isjálfur.
Lúðvik reymdi að verja sig,
ekki sízt með þögn, einveru og
hlédrægni, enda feiminn að
eðlisfari. En hann var sigraðuæ
að lokum: komið að honum í
Neuschwanstein og sjálfur
konungurinn fluttur í kastcila
við Stambergersee, eða Stam-
bergervatn, þar sem rimlar
höfðu veirið settir fyrir glugg-
ana og allar hurðir læstar. Þar
drukknaði hann fertugur að
aldri ásamt lsekni sinum, sem
úrslkurðaði toann geðkiofa án
rannsóknar. Drukknun þeinra
er enn óupplýstur leyndairdóm-
ur, jafn sorgleg og hún vair við
hæfi í þessu ævintýri sem
Wagner hafði ótrtazt að mundi
taka skjótan enda.
XXX
Þannig lauk þessu ævintýri
um Lúðvík II. Hann var, þrátt
fyrir allt, ekki „the happy
prins“. En kammsiki er saga
Osears Wilde einmitt um hann.
Henbengisiþjónn Lúðvíks II
fullyrti, bæði fyrr og síðar, að
konungurinn hefði verið heill
heilsu til síðustu stundar: „Ég
var oft undrandi yfir þvi, hve
rólegur og stilltur konungur-
inn var síðustu dagana sem
hann lifði, þegar hann sá í
gegnum allan svikavefinn."
1 Oberammergau hitti ég
konu, sem talaði við þennan
sam'a henbengisþjón og íiiað-
festi orð hans.
XXX
Áhrif frá höMUm og um-
hverfi ævinitýrakóngsins bæj-
erska verða ekki greind í
myndum Kandinskys og félaga
hans. En áreiðanlega hafa þeir
kynnzt þeirri „islenzku" fom-
öld, sem var focrsenda og tak-
mark listar þeirra. En hún er
epísk að uppruna og sagnamál
verk áttu ekki upp á palliborð-
ið í umbrotum aldamótaáranna,
ekki frekar en nú. Tími Dela-
croix var liðinn. En méir er
minnisstætt, þegar Gunnlaugur
Scheving sagði eitt sinn við
mig: „Ég hef ekkert gaman af
þvi, sem segir enga sögu.“
Hann viidi láta listina segja
sögu. Kandinsky var aftur á
móti þeirrar skoðunar, að lit-
irnir einir gætu sagt þá „sögu“,
sem þeim var ætlað.
Ftaunar er einkennilegt að
þessi forna menning skyldi
vera í slíkum hávegum höfð í
Suður-Bæjern og raunar i
miklu ríkari mæli þar en ann-
ars staðar í Þýzkalandi. En
skýringin er auðvitað sú, að i
ölpunum mætast sitraumar
allra átta. 1 straummótum vex
vatnið í ánni og þar vex list
og menningu fiskur um hrygg.
Bláu riddararnir með Kand-
insky í hroddi fylkingar mál-
uðu margt frá umhverfi Strand
bergersee. Bæjersikar heimildir
Karlamagnúsar sögu hermia að
þar hafi þessi frumkvöðull sam
einaðrar Evrópu (sbr. grein
mína um hann í Mbl. 25. okt.
1972) verið fæddur. Við þetta
vatn fléttast því saman margar
sögulegar rætur. Þess má geta,
að María drottning, móðir Lúð
víkis II hafði í herbergi sinu
veggmálverk til að minna á fæð
ingu og uppvöxt Karlamagnús
ar þama við Stambergervatn.
Hún hefur ekki retnnt grun í,
að sonur hennar, ævintýrasvan
urinn, átti eftir að syngja sinn
svanasöng einmitt þar.
Þessi miidi, góðhjartaði, frið-
sami, menntaði og listeliskand'i
prins. Þessi einmaná og
óáleitni kóngur, sem fyrirleit
styrjaldir, en fór í stríð með
Bismarck og Prússum, að
kröfu jámkansilarans og ráð-
gjafa sinna. 1871 sendi Bis-
marck sendiboða til konungs
og skrifaði hann þá undir, eftir
mikla baráttu, að Vilhjállmiur I
yrði kjörinn keisari alls Þýzka
lands. Þá var hann staddur í
Hohenschwangau, í herbergi,
þar sem ekki voru myndir úr
forngermönskum bókmenntum.
Bæjarar segja, að hann hafi
þjáðst af tannpinu, þegar hann
skrifaði undir, þvi að ekkert
hafði verið honum fjær skapi
en skerða sjálfstæði Bæjerns.
Og einhver hiaiut skýriingin að
vera.
XXX
Tvær kvikmyndir hafa verið
'gcröar uim iLúðívIik II og sú
þriðja í smíðum. I annarri kvik
myndinni segir Bismarek þegar
hann kveður Lúðvík: „Vill yð-
ar konunglega háitign ekki
senda mér mynd af sér? Þá á
ég mynd af einum raunveru-
legum prinsi.“ Og ekki ómerk-
ari höfundur en franska skáld-
ið Paul Verlaine kallaði Lúð-
vík II „eina raunverulega kon-
ung aMariimn.ar".
Jámkanslairinn og Lúðvík
hittust aðeins einu sinni, þá var
Lúðvík krónprins. Þá greindi
á um sameiningu Þýzkalands,
sem Bismarck gerði að ófrávíkj
Hús Wagners í Bayreuth og stytta
af Lúðvík II.
Ein af myndunnm úr Eddu á 4. hæð
Neuschwansteinhallar.
anlegu takmarki sínu. Hitler
gerði þann veruleika að engu.
Og útför þessa þýzka ríkis Bis
marcks og VMIhjáims I fór fram
í kyrrþey um jólin 1972, þegar
samningurinn milli Austur- og
Vestur-Þýzkalands var undir-
ritaður vegna Ostpolitik Willy
Brandts. Liklega verður Austur
Þýzkaland, þegair fram líða
stundir, í svipuðum tengslum
við Vestur-Þýzkaland og Aust-
urríki eða Sviss. En Bæjem
breytist ekki. Og enn er Lúð-
vik II elskaður og virtur i
landi sínu. Ný bók um hann
kom út fyrir jóI'Ln: „Ludwig II
von Bayern in Augenzeugenbe
rioht'en" (Lúðivík II Bæjara-
konungur i augum sjónar-
votta).
Sagt er að vel hafi farið á
með Lúðvík og Bismarck. Og
víst er að járnkanslarinn lét
setja upp mynd af kónginum í
skrifstofu sinni. Lúðvík leit á
Bismarck sem mikinn stjórn-
málamann. Síðar, eða eftir
dauða Lúðvíks, segir Bismarck
að hann hafi alltaf litið á Lúð-
vík sem heilsteyptan stjórn-
anda með sannfæringu fyrir
þýzkum þjóðernisanda, og
harmar hvernig hann var svik
inn af ráðherrum sínum. Báð-
ir voru þeir draumóramenn:
annan dreymdi um eitt sterkt
Þýzkaland, sem hann gerði að
veruleilta, hinn dreymdi um að
breyta ævintýri listarinnar í
veruleika og sameina fólk und
ir hennar merki. Draumur hins
síðarnefnda stendur nær veru-
leikanum nú um stundir en
toinis fyrmefnida. Riíiki Bis-
manks er hnunið til gnuima. En
listin stendur af sér válynd-
ustu veður.
Eitt enn um þessar sögupers
ónur: mesta safn um sögu járn
brauta er án efa „Verkehrs-
museum" i Núrnberg. Þar
standa nú saman sérstakir járn
brautarvagnar þessara þýzku
fyrirmanna: „Salonwagen des
Reichkanzlers Fúrst Otto
von Bismarck gebaut (byggð-
ur) im Jahre 1872“, stendur við
einn vagninn, en við annan
„Terrassenwagen" Lúðvíks
konungs (hann er með eins
konar svölum að framan og
aftan) og við þann þriðja: „Sal
onwagen des ehemaligen bay.
Hofzuges König Ludwig II, ge-
baut in den Jahren 1860—65.“
Vagnar konungs eru bláir, út-
skornir með gyllingum, kórónu
islkjaldiairmenki ag minina á ævin
týrahallir konungsins. í þess-
um vögnum heíur hann ætlað
að aika inm í draumimn;
vagn Bismarcks, ríkis- eða
jámíkainisllara, er öllu einifaild-
ari og íburðarminni: setustofa
með hægindastólum, skrifborð,
sófi og eins konar svefnher-
bergi; sem sagt: vagn til að
vinna í. Eða öllu heldur: til að
aka inn í veruleikann.
XXX
Heimurinn á Lúðvíik II mik-
ið að þakka. Án hans hefði
Richard Wagner líklega farið i
hundana. Viðurkenning og vin
átta konungs var hornsteinn
velgengni hans og áframhald-
andi tækifæra til að ryðja nýj
ar leiðir i tónlist, eins og Kan-
dinsky í málaralist. Um Bæj-
ern kvíslast því margar og mis
jafnar rætur. Þegar Richard
Wagner lagði hornsteininn að
Festspielhaus í Bayreuth sama
ár og hann fluttist þangað, eða
22. maí 1872, var sá steinn
raumar frá Lúðiviki II rumninn
í óeiginlegri merkingu: fyrir
framan hús Wagners í Bay-
reuth (1874—1883) er stytta af
velgerðarmanni hans, Lúðviki
II. Húsið nefndi Wagner auð-
vitað: Wahnfried.
Wagner sagði m.a. þegar
hann lagði hornsteininn að
óperu einni, að hann fagnaði af
öllu hjarta sinni elskulegu
Bayreuth, þar sem hann hefði
fundið frið. Hún var: „Hinii
hinn langþráði hvíldarstaður."
Og við hana batt hann vonir
sínar um hamingju. Það er ein
kennilegt orð af vörum Ric-
hardis Wagners. „Hér getur
maður notið allra þæginda hirð
lífsins án þess að njóta óþæg-
inda hinnar stóru veraldar,"
sagði Voltair, þegar hann kom
itii Baiyreuth í fylgd með Frið-
riki mikla, 1743. „Þegar ég 15
ára að aldri heyrði „Parsifal" i
fyrsta sinn í Bayreuth," sagði
tónskáldið Max Reger, kenn-
ari Páls Isólfssonar (sjá
„Hundaþúfuna og hafið“),
„vældi ég i 14 daga og síðan
hef ég verið tónlistarmaður."
Richard Wagner kom fyrst
til Bayreuth 1835. Og 1860 var
„Tannháuser" uppfærður í
óperunni þar. I Bayreuth lauk
Wagner við „Gátterdámmer
ung“ 1874 og tveimur árum síð
ar var Festspielhaus tekið í
notkun. Þegar Wagner lézt í
Feneyjum 1883, sjötugur að
aldri, tók Cosima, ekkja hans,
við stjórn hússins. Faðir henn-
ar, Franz Liszt, lézt í Bay-
reuth 1886, en Cosíma Wagner
ekki ifyrr em 1930 á tíræðis-
aldri.
Wagner fann sinn „hvíldar-
stað“. 1 Bayreuth liggur hann
grafinn ásamt Cosimu, Liszt og
syni sínum Siegfried, sem
stjórnaði óperuhúsi föður síns
til dauðadags, 1930. Synir hans
Wieland og Wolfgang tóku við
stjórn Festspielhaus 1951. Wie-
land lézt 1966.
„Ilvergi annars staðar. Að-
eins hér,“ sagði Richard Wagn
er um Bayreuth. „Hér þar sem
hugarórar mínir fundu frið.“
Öperur hans eru fluttar ár
hvert í Festspielhaus. Þegar
hann kom til Bayreuth, gekk
borgarstjórinn fram fyrir
skjöldu og lét reisa Festspiel-
haus honum til heiðurs. Þá var
Wagner enn mjög umdeildur.
En þannig geta borgarstjórar
einnig komizt inn í heimssög-
* una.
„Á morgun sleppur fjandinn
laus,“ hrópaði Wagner daginn
fyrir frumfiutninig „Pars:ifaJs“
1882. „Ef þeir (hljómlistar-
Franih. á bls. 14