Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1973, Page 15

Samtakamáttleysi íslendinga hefur
löngum verið annálað; við sem erum af
konungakyni látum ekki skipa okkur eilt
né neitt, þaðan af ,síður stöndum við tsam-
an, nema í algerar nauðir reki. Nú er hjá
garði gengin athyglisverð mótmœlavika
þó nokkurs fjölda reykvískra húsmœðra,
sem œtluðu að láta í Ijós vanþóknun sína
á óhóflegri hœkkun landbúnaðarvara með
því að festa ekki kaup á þessum varn-
inffi í vikutíma, og sýna ráðamönnum
fram á, að slíku skyldi mœtt með festu
og einurð. Um það þarf ekki að fjölyrða,
að þessi mótmœli voru ekki fram-
kvœmd nema í mjög litlum mæli. Híns
vegar hafa þau vakið skríf í blöðum á
báða bóga og litillar kímnígáfu gœtt i
þeim skrifum, enda mun málið náttúr-
lega verulega viðkvæmt og hreint ekkert
til að spauga með.
Framganga kvennanna á Alþingí fannst
mér býsna fráleit. Bæði þeirra reykvísku
og þeirra af Suðurlandsundirleyidinu. Að-
ferð Jónasar vinar míns Árnasonar, að
„etja saman“, eins og það hefur verið kall-
að, sveitakonunum og kaupstaðarkonun-
um fannst mér ekki sérlega smekkleg. En
engu að síður hafði það þau áhrif, að mót-
mælin tóku nýja stefnu: Reykvisku hús-
mœðurnar tóku orð þingmannsins alltof
alvarlega og fóru nú að mótmæla því að
þær vœru að mótmœla þvi að bændur
fengju hœkkun. Þœr urðu sem sé að byrja
á því að segja, að mótmœlunum vœri ekki
beint gegn bœndastéttinni, heldur ein-
hverju öðru. Þvi að bœndur hafa ekki
fengið nema brot af þeim hœkkunum, sem
hafa orðið á þessum vörum, sem kynsyst-
ur mínar í höfuðborginni voru að mót-
mœla. Hvar skyldu. svo þessar krónur
lenda? Auðvitað hjá hinum svokölluðu
milliliðum, sem enginn virðist almennilega
vita hverjir eru. Enginn fulltrúi milUlið-
anna var á þingi til að sitja fyrir svörum
eða biðja afsökunar.
Svo að úr þessu varð hálfgert japl og
jaml og fuður og likið, sem beið eftir þvi
að komast blómum skreytt út úr Dóm-
kirkjunni þennan dag, varð að sýna bið-
lund, því að œstar húsmœður, sem vissu
ekki almennilega hverju þœr voru að mót-
mæla eða að hverjum mótmœlin áttu að
beinast, fyrst þær vildu að bændastéttin
lifði, vörnuðu líkfylgdinni vegarins svo
að enginn fékk að komast sína leið.
Hins vegar finnst mér svona mótmœli
eða áhugi ákveðinna hópa á tilteknu mál-
efni vera jákvœður, vegna þess að það
verður yfirleitt til þess að þingmenn mœta
þó altént til starfa sinna. Gg þeir verða
ótrúlega skrafhreifir — og er þar sama
hver í hlut á. Og þeir eru yfirleitt ekki
skemmtilegir í umræðum, nema þegar þeir
vita, að einhverjir hópar eru komnir gagn-
gert til að hlýða á umrœður um eitthvert
mál. Þess vegna finnst mér það í raun-
inni aðeins borgaraleg skylda, að við
heimsækjum alþingismennina ögn oftar
og leyfum þeim að skína dálitið. Kannski
kæmist þá upp i vana hjá þeim að verða
dálitið líflegri og skemmtilegri og veitir
ekki af.
Og nú er þetta grín um garð gengið og
blaðaskrifum í öllum áttum fer vœntan-
lega að linna og nú getum við allar með
góðri samvizku snætt landbúnaðarvörur,
því að við erum þó að minnsta kosti búnar
að mótmœla. En af hverju ekki að mót-
mœla fleiru? Hækkun á landbúnaðarvör-
um er engin ný bóla. Af hverju mótmœl-
um við ekki að fiskur er að verða lúxus-
vara? Ekki fæst fiskflak upp i nös á ketti,
sem kostar innan við 70—80 krónur. Og
af hverju mótmœlum við ekki að hér séu
seldar vörur frá þjóðum, sem við eigum
i striði við — þó að það sé kannski dálit-
ið happaogglappakennt stríð? Allar vörur
eru að hœkka og hafa verið að hækka frá
þvi ég man eftir mér. Og þœr halda áfram
að hækka á næstu. árum og áratugum. Við
getum auðvitað mótmœlt þessu. Og það
er ekkert að óttast. Þó að við mótmœltum
miklu oftar gerum við það sjaldnast í al-
vöru og yfirleitt ekki nema i orði.
Jóhanna Kristjónsdóttir.
HELGAR-
ÞANKAR
Hið
fláráða
vald
tízkunnar
Sigvaldi
H j álmarsson
Orðið tizka er aðallega not-
að í sambandi við klæðaburð
og uppsétningu hárs og yíir-
ieitt hvernig einstaklingur-
inn er útlits. Núorðið nær
það þú yfir miklu víðara svið
þannig að til greina kemur
líka tizka í húsbúnaði, húsa-
byggingum — og yfirieitt
öllu sem náið snertir stöðu
mannsins í ytri heimi, hvern-
ig á liann er litið, hvað hann
sýnist.
Þess konar tizka hefur náð
miskunnarlausu valdi yfir
fólki. I»að er skítpliktugir
þrælar hennar.
Og tízku er stjórnað með
aðeins eitt fyrir augum: að
vissir aðilar fái tækifæri til
að græða á hégómaskap al-
mennings.
Engin lögmál önnur:
Hún er ekki lelt að fegurð,
því það sem Ijótt er í ár er
fagurt að ári.
Hún er ekki leit að heil-
brigði og þrifnaði, þvi líka
sóðaskapur og óhollusta geta
verið í tízku.
Og hún er sízt af öliu til
þess meint að spara, því ný
tízkualda er vanalega svo
ólík þeirri sem fyrir var að
ekki verður komizt hjá að
fleygja hálfnotuðum flíkum ef
maður á að toUa í tízkunni.
Bezta sönnunin fyrir öUu
þessu var sú uppreisn gegn
smáborgaralegu Ufi og smekk
leysi sem birtist í sambandi
við æskubyitinguna fyrir fá-
um árum. Grófar peysur og
ópressaðar gallabuxur urðu
tákn hins nýja anda sem ung
ir hugsjónamenn og boðberar
nýrra viðhorfa sveipuðu lönd
in. En áðuren við var litið
var þetta orðin tizka frá
London og öllum hinum stöð-
imiun: tjásu-rifnar skáimar
og erniar, lappaðir og snjáðir
skór, uppUtaðar og bættar
flíkur. Ný föt voru búin til
einsog þau væru gömul og
bætt, enda skipti aðalmáli
livað þau sýndust, ekki hvað
þau voru. Auðvitað var þessi
nýi tizkuklæðnaður miklu
dýrari en vanaleg föt sem
sýnast ný þegar þau eru ný
og gömui þegar þau eru göm-
ul, og hin liagsýna unga kyn-
slóð sem barðist fyrir einfald
leika. tók að eyða. miklu meiru
í föt en áður þekktist. Á dag
inn kom sú furðulega stað-
reynd að ekk’ neme ríkir
menn höfðu efn5 á. að ganga
fátæklega til fara!
Þetta er sorglegt dæmi, og
hér kemur annað:
Snyrtivörur eru misjafn-
!ega dýrar, smnar fokdýrar,
og þá er látið í veðri vaka
að þær séu betri. En rann-
sókn sem fór fram á vegum
brezku neytendasamtakanna
fyrir nokkrum árum Ieiddi í
ljós að sömu efni og likt með
farin eru í flestum eða ölium
tegmidum hvort sem þær eiga
að heita dýrar eða ódýrar,
svo hér er aðeins um það að
ræða að setja smjörlikið í
bláa eða rauða pakka!
Tizkan viðheldur ósjálf-
stæði og múghugsun: þessu
að vilja láta skipa sér fyrir
— og hlýða, segja sér í ár
að það sé fallegt sem átti að
vera ljótt í f yrra — og trúa.
Enginn fullorðinn maðm-
eða kona ætti að láta hafa sig
þannig að fifli til þess eins að
braskaralýður sem gerir
meiri skaða en gagn, hafi
tækifæri til að maka krókinn.
Ég dreg ekki í efa að í
æskubyltingunni á árunum
var meiningin lijá mörgum að
taka upp heilbrigðari lífs-
máta — muna að föt eru til
að skýla sér, en ekki neins
konar stöðutákn eða umbúða-
pappír um upptrekkta gervi
kalla, og muna líka að menn
og konur verða aðeins falleg
af því sem í þeim býr, af
náttúrulegu fasi og hvernig
þau bera, sig. I>ess vegna eru
siunir fallega ljótir.
En gjalda bar varhug við
að leggja þetta þannig fyrir
að líka það yrði tízka.
Maður verður aldrei sjálf-
stæður persónuleiki á að apa
eftir öðrum, og þar af leið-
andi var þýðingarlaust að
fara að skipta sér af útiiti og
fötum áður en manrieskjurnar
voru farnar að hugsa öðru-
vísi.
Það er undarleg fyrirmun-
un hjá þeim sem einhverju
vilja breyta til batnaðar í
heiminum að skilja ekki að
fyrst verður alltaf að breyta
hugsunarhættinum. Annars
verður bókstaflega engin
breyting. Menn frelsast ekki í
kippum. t*að er ekki til nein
f jöldaframleiðsle á mannskap,
heldur ekki á betra og vitr-
ara fólki!
En vald tízkunnar hefur
aldrei verið meira og i'Iáráð-
ara en í dag.
Nú skipti’ menn unnvörp-
um um bíla afþv! þeir eru
ekki lengur í tízku þótt útlit
bíls sé i verunni ekki aðalalr-
iði, heldur hvernig farar-
tæki liann reynist. Og nú inn
rétta menn hús sín og búa
þau húsgögnum eftir for-
skrift tízkunnar og verða. svo
að endurnýja, allt draalið áð-
uren varir afþví þeir eru þá
komnir eftirá með útlitið.
Og stórgróða jöfrarnir
brosa í kampinn. . .
13.2.1973.