Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.1973, Blaðsíða 4

I STYKKISHOLMI
að hafa sérstakan áhuga á sögu og
varðveizlu gamalla minja, hefur
Jóhann þá skemmtilegu sérstöðu
að hafa sjálfur verið innanbúðar-
maður í síðustu selstöðuverzlun
Dana á íslandi. Raunar er Jóhann
fæddur í Reykjavík, en hann
fluttist 5 ára gamall til Stykkis-
hólms. Móðir hans dó, þegar hann
var á unga aldri, og fjölskylda
hans fluttist burtu frá Stykkis-
hólmi. En Jóhann varð eftir og
hefur átt heima þar alla tíð síðan.
Hann vann lengst af f sparisjóðn-
um og síðar bankanum í Stykkis-
hólmi, en er nú hættur þar og
hefur aldrei um sína daga haft
önnur eins ósköp að gera, eftir
því sem hann segir. Og raunar
þarf ekki að staldra lengi við hjá
Jóhanni til að sjá, hvert afrek
hann hefur unnið.
Um alllangan tíma hefur hann
notað hvert tækifæri, sem bauðst
til að afla gamalla mynda af fólki,
einkum úr Stykkishólmi, en
einnig úr nærsveitunum. I þessu
stórmerka mannamyndasafni Jó-
hanns eru nú orðnar hvorki meira
né minna en 3000 myndir. Og
vegna þess að Jóhann hefur um
sína daga kynnzt þessu fólki all-
flestu, hefur hann eftir megni
tekið saman persónulegar upplýs-
ingar um þetta fólk og fært á
spjaldskrá.
I Stykkishólmi var til talsvert
af mannamyndum og þrir ljós-.
myndarar hafa verið búsettir þar
og starfað við ljósmyndun: Þor-
leifur Þorleifsson, Pétur Leifs og
Sigurhans Vignir. Auk þess komu
farandljósmyndarar og tóku
myndir af fólki: Sigfús Eymunds-
son og Jón bóndi Guðmundsson í
Ljárskógum, faðir Jóns skálds og
söngvara. Jón bóndi vann við að
taka mannamyndir jafnframt bú-
skap í Ljárskógum. Um þær
mundir voru myndavélar ekki í
hvers manns eigu og talsvert í
tízku að sitja fyrir. Þess vegna var
drjúgt til af gömlum myndum hjá
eldra fólki í Stykkishólmi;
myndum, sem hefðu meira og
minna glatazt með tímanum.
Jóhann hefur einskis styrks
notið við þessa söfnun; meira að
segja hefur hann ekki getað eign-
azt sæmilegan stækkara, sem þó
er nauðsynlegt. Jóhann hefur
fengið þessar gömlu myndir
lánaðar og tekið eftir þeim
sjálfur. Auk þess hefur hann um
miklu lengra tlmaskeið safnað
gömlum Stykkishólmsmyndum og
á hann af þeim fágætt safn.
En skyggnumst nú ögn aftur í
tímann. Mér þótti forvitnilegt að
heyra, hvað Jóhann hefði að segja
um starf sitt hjá selstöðuverzlun-
inni í þá löngu liðnu daga. Var
selstöðuverzlunin I Stykkishólmi I
samræmi við þá hugmynd, sem
margur nútímamaðurinn hefur
um þetta fyrirbrigði: Annars
vegar feitir harðstjórar, tottandi
vindil innan við búðarborðið og
hins vegar blásnauð alþýðan með
hagalagðana sfna eða annað álíka
verðmætt innlegg.
Kannski hefur í fyrsta lagi
eitthvað verið ýkt og í öðru lagi
gæti verið, að bragurinn á dönsku
selstöðuverzluninni hafi eitthvað
verið farinn að mildast um það
©
SLYSIÐ, sem Jóhann Rafns-
son talar um í samtalinu:
Vöruskemma kaupfélagsins.
byggS á þeim staS í hjarta
bæjarins, þar sem eðlilegra
hefði hefði verið að hugsa sér
fallegt torg.
Hjá Tang & Riis var vinnutíminn 100
tímar á viku og þótti engum mikiB.
leyti er Jóhann Rafnsson hóf
störf hjá Tang og Riis árið 1923.
Jóhann segir:
„Ég var 17 ára, þegar ég byrjaði
að vinna hjá selstöðuverzluninni.
Þessi verzlun hét fyrst Grams-
verzlun og síðar Leon Tang &
Sön. En sonurinn, Tang yngri
fékk í félag við sig Árna nokkurn
Unga fólkið í Stykkishólmi
hlustará mi'isík I Tehúsinu
Riis, sem var íslenzkur að ein-
hverju leyti og fæddur á tsafirði.
Riis talaði allsæmilega íslenzku.
Hann hafði þann háttinn á, að
vera í Stykkishólmi sumarlangt,
en flutti sig þá um set og hafði
vetrardvöl í Kaupmannahöfn.
Aftur á móti kom Tang félagi
hans aldrei.“
„Og þessi verzlun Tang og Riis
hefur talizt stór á þeirri tíð? “
„Já, eindregið. Hún var ein
stærsta verzlun vestanlands; úti-
bú í Skógarnesi og á Hellissandi,
en verzlunarsvæðið náði yfir nes-
ið allt og vestur í Dali. Þarna voru
fáanlegar allar helztu nauðsynjar
vegna sjósóknar og landbúnaðar
eins og þessar atvinnugreinar
voru þá reknar: Málning, tjara,
dúkar í fatnað, kornmatur og
fleira til manneldis.“
„Vinnutíminn hefur kannski
verið rúmlega 40 stundir á viku?“
„Ég er smeykur um, að það
hefði þótt nokkuð stutt vinnu-
vika. Við byrjuðum venjulega
klukkan 7 að morgni og vinnutim-
inn var til kl. 9 að kvöldi. Sem
sagt: 14 tímar á dag og þar af
einhver smástund í mat. En að
auki var svo unnið alveg á laugar-
dögum og flesta sunnudaga að
sumrinu."
„Með öðrum orðum:
Vinnuvikan hjá Tang & Riis
hefur ærið oft nálgast 100 klukku-
stundir?“
„Já, ætli það ekki. Og það fór
ekki að lagast fyrr en eftir að
kaupfélagið kom til skjalanna. Að
sjálfsögðu var ekkert til, sem
sumarleyfi hét. Þetta lítur óneit-
anlega nokkuð strangt út; samt
var ekki um vinnuhörku að ræða
og verulega skemmtilegt að vinna
með Agústi faktor Þórarinssyni,
Framhald & bls. 15