Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1974, Blaðsíða 10

Hann vildi geta leikið sér að
litlu, sætu konunni sinni,
þegar hann kæmi heim og
hún átti að flögra um eins
og fugl, alltaf i góðu skapi,
og forðast aðæyða of mikl
um peningum.
Henrik Ibsen, 1826—
1926, samdi Brúðuheimili
að nokkru leyti fyrir áeggj-
an Georgs Brandesar.
Meðan allt lék í lyndi:
Helmer lögfræðingur og
Nóra, dúkkukonan hans.
Brúðuheimili, heimili, þar
sem húsfreyjaji er að öllu
leyti venjuleg manneskja —
en samt brúða, dúkkukona.
Ekki endilega vegna þess að
hún óski þess sjálf, það er
bara svona; þjóðfélagið og
staða hennar i því gerir ráð
fyrir því, að þannig sé þvi
bezt fyrir komið. Brúðan á
heimilinu á að flögra um eins
og kanarífugl, fín og sæt, og
hún á að vera manni sínum
augnayndi, þegar hann
kemur þreyttur heim úr vinn-
unni. Brúðan hefur engar sér-
stakar þarfir eða langanir.
Eiginmaðurinn veit ævinlega,
hvað henni er fyrir beztu.
Hún þarf ekki einu sinni að
spyrja. Hann lætur hana bara
hafa pínulitla aura í einu og
hún verður alltaf að fara af-
skaplega vel að honum í
hvert skipti, sem hún biður
um aura, og vera bæði undir-
gefin og sæt. En brúðan má
leika pínu-pínu lítið á mann-
inn og kaupa sér smáræði í
laumi. Oftast finnst eigin-
manninum litla, sæta brúðan
hans vera alltof eyðslusöm.
En yfir hverju hefur hún að
kvarta? Ekki næða hinir
köldu vindar veraldarinnar
um hana í blessaðri hlýjunni
á heimilinu. Þannig var hlut-
skipti brúðunnar eins og það
kom Ibsen fyrir sjónir fyrir
1 00 árum.
Já, en 100 ár eru nú óskaplega
langur tími. Ætli svona litlar
sætar og ósjálfstæðar dúkku-
konur séu ekki fyrir löngu úr
sögunni? Ónei, reyndar er nú á
þessu merkisári fullyrt, að svo sé
ekki og þær staðhæfingar koma
ekki einungisfrá rauðsokkum.
Rókókómublurnar heima hjá
Helmer lögfræðingi og verðandi
bankastjóra þöttu afskaplega
góðar og gildar fyrir einni öld. En
þær eru ekki það eina, sem staðizt
hefur í rás tímans. Hugmyndin
um stöðu konunnar er eldri og
rótgrónari en svo, að hún hafi
gerbreytzt á þessum tima. Ibsen
hitti naglann á höfuðið með Nóru
og brúðuheimilinu, sem frumsýnt
var í KonungJega Jeikhúsinu í
KaupmannahÖfn rétt fyrir jólin
1879. Það vantar því aðeins 5 ár
uppá aldarafmæli þess. En ætli
það verði ekki að teljast rösklega
af sér vikið, að þjóðfélagsádeila,
Sem hittir í mark í samtíðinni,
verði fullgild að 100 árum liðnum.
Varla breytist veröldin svo á
næstu fimrn árunum, að Brúðu-
heimilið eigi ekki sama erindi og
nú á þessari stund. Og raunar
taka sumir svo djúpt i árinni að
telja þetta mæta vérk eiga ennþá
brýnna erindi við okkur en sam-
tímafólk Ibsens.
Ilversvegna? Til dæmis vegna
þess, að á dögum Ibsens var sú
hugmynd, sem þarna kemur
fram, nánast abstrakt. Það var
•óhugsandi, að „fín frú“ og dúkku-
kona gengi út úr hreiðrinu sínu
til þess að freista þess að finna
sjálfa sig úti i ískaldri veröldinni.
Hátterni hennar verður ef til vill
ennþá óskiljanlegra, þegar þess
er gætt, að konan skilur eftir ung
börn á heimilinu. Hvaða tækifæri
biðu slikrar konu árið 1879?
Hvernig nema á einn veg hefði
samtíð Ibsens litið hátterni
hennar?
Á vorum timum verður Nóra
miklu skiljanlegri og margir
mundu telja gerðir hennar rök-
réttar og jafnvel sjálfsagðar.
Þegar maðurinn er í þann veginn
að verða bankastjóri þarf að vfsu
mikinn karakterstyrk til þess, að
minnsta kosti í ljósi þess, hve
gífurleg upphefð þykir i banka-
stjórastöðu hér. Auk þess má gera
ráð fýrir, að á vorum tfmum
kunni dúkkukonan ef til vill vél-
ritun. Hún gæti óðar orðið einka-