Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.1974, Blaðsíða 4

Sigurður Nordal
FERÐIN
SEM
ALDREI
VAR
FARIN
Árin 161—180 ef.tir Krists burð var keisari yfir öllu
Rómaveldi Marcus Aurelius Antoninus, eitt hið mesta
göfugmenni og spekingur, sem nokkru sinni hefur ráðið
löndum og þegnum. Svo bar til á öndverðri stjórnartið
hans, að alúðarvinur hans og ráðgjafi, Quintus Cæcilius
Metellus, féll í styrjöldinni við Partha. Quintus Cæcilius
hafði verið einn af mestu auðmönnum Rómverja og átti
veglega höll og búgaró skammt frá borginni. En hann var
eins og keisarinn sjálfur alinn upp í hinum stranga skóla
Stóumanna, var maður hreinlífur og siöavandur og vék
ekki frá sparnejdni og ókvalráðu líferni þrátt fyrir auð-
legð slna. Hann lét eftir sig son einan barna, Lucius
Cæcilius Metellus, sem var 18 ára að aldri, er faðir hans
lézt. Lucius hafði hlotið hið ágætasta uppeldi, hlýtt
kennslu heimspekinga og fræðimanna ogjtamizt við hvers
konar íþróttir, en lítt fengið að vera sjálf ráður og búið við
sams konar háttu og faðir hans. Var henn'eijn óráðinn, er
hann tók við óðali og eignum á æskuskeiði. Honum varð
brátt gott til vina, því að mörgum jafnöldrum hans úr
nágrenninu og sjálfri R(\m þótti fýsilegt að sækja hann
heim. Kunnu þeir góð skil á alls kyns unaðssemdum, sem
Rómverjar gerðu sér tftt um, þó að Lucius hefði varla
nema spurnir af þeim. En hann var námgjarn á slíka
hluti og vildi feginn njóta lffsins og æskunnar, áður en
um seinan væri. Er þar skemmst frá að segja, að Lucius
brá af öllum háttum föður sfns, áður en langt um leið,
safnaði að sér gjálffum höfðingjasonum, leikurvim og
dansmeyjum og lifði hvem dag í dýrlegum fagnaöi. Hann
keisaranum að senda Lucius þegar f hemað og neyða
hann svo til þess að breyta siðum sínum.
Marcus Aurelius þakkaði sendimanni ferð hans og
tillögur og hugsaði málið. Þótti honum Lucius lftt til
hermennsku fallinn, eins og hann mundi nú vera á sig
kominn. Ætterni hans var svo göfugt, að ekki sómdi
annað en fela honum herstjórn, ef hann væri sendnr til
vígvallanna. En það vissi keisarinn, að sumir her-
foringjar vildu lifa í bflífi, jafnvel f herbúðunum, og urðu
þá sjaldan sigursælir. Enn þótti honum hætta á, að
Lucius kynni að falla í orustu, en hann var ókvæntur, og
mundi þá þessi fornfræga ætt vera aldauða f karllegg. Og
þó að Lucius kynni að reynast dugandi hermaður og
kæmi heim aftur heill á húfi, þótti keisaranum við búið,
að sækja mundi í sama horf um háttsemi hans, er hann
færi að hressa sig eftir svaðilfarirnar.
Nokkuru síðar sendi Marcus Aurelius riddara einn á
fund Luciusar með bréf, og var efni þess, fyrir utan
nokkur vinsamleg kveðjuorð, á þessa leið:
„Sendiferð hef eg hugað þér og eftir vandlega íhugun
kjörið þig til hennar framar öðrum þegnum mínum, þvi
að hinum fyrri frændum þínum hefur margt tekizt giftu-
samlega, er vandi steðjaði að Rómaveldi, en faðir þinn
var trúnaðarvinur minn og einarður til allra góðra hluta.
Hefur þú og sjálfur notið hins berta uppeldis, þótt þú sért
enn lftt reyndur. En ferð þessi er ærið vandasöm. Hún
verður að vera með mikilli launungu, svo að þú farir
hana einn þíns liðs og fátæklega búinn að fararefnum,
Ferðin sem aldrei var farin er úr erindaflokknum ,,Líf og dauði" sem Sigurður
Nordal flutti í útvarpið á útmánuðum 1940 og vakti þessi erindaflokkur fádæma
athygli. Þótt sagan, sem hér birtist fjal.li um ákveðnar persónur úr sögu
Rómaveldis, er hún þó skáldskapur og umfram allt dæmisaga. Hún endurspeglar
þá skoðun Sigurðar Nordals, að viturlegra sé að gera ráð fyrir þeim möguleika að
eitthvað sé hinum megin.
gerði nótt að degi, en dag að nóttu, og sparaði ekki til,
enda var af nægu að taka. Fór senn það orð af honum, að
vart mundi annar maður kunna betur að veita gestum og
búa þeim alls konar ríkulegan og fágætan munað. Keisar-
inn vissi gjörla um hagi hans og siði, en beið þess, að
Luciús yrði sjálfur leiður á þessu líferni, er hann hefði
drukkið bikar þess í botn. Og liðu svo nokkur ár.
En er keisaranum þótti það dragast furðu lengi, að
Lucius hyrfi að þeim háttum, er honum höfðu verið
innrættir f æsku, tók hann það ráð að senda einn af
spekingum sínum á fund hins unga manns. Sá bjó sig f
dulargervi söngvara og fór með hörpu. Þegar hann kom
aftur til keisarans, sagði hann allt af létta frá heimsókn
sinni. Þar f höllinni hafði verið veizla góð og drykkur
ágætur, en glaumur og gleði svo mikil, að torvelt var að fá
hljóð. En Lucius hafði skipað gestum sfnum að hlýða á
söng hins hára öldungs með þeirri virðingu, er aldri hans
bæri. Þegar söngvarinn kvað um fánýti þessa skamm-
vinna lífs og beiskar dreggjar nautnanna, um undirgefni
við lögmál náttúrunnar og dyggöaríkt lffemi sem einu
leið til rósams hugarfars, drap Lucius höfði sem til
samþykkis, og mátti sjá, að heilræði föður hans og
kennara rifjuðust upp fyrir honum. En er sendimaður
fór með forn latnesk hetjuljóð um afrek i orustum og
mannhættum, er Rómverjar urðu að vinna, áður en öll
veröldin lyti þeim, þá réttist Lucius í setinu og brá fyrir
glampa í augum hans, sem slokknaði þó jafnharðan aftur.
Og er söngvarinn Iofaði í ljóðum sínum frið einverunnar,
fhugun náttúrunnar og hugleiðingar spekinganna, sem
allri gleði væru æðri, varð Lucius spurull á svip, svo sem
þekkti hann ekki þá leyndardóma, en vildi gjaman
kynnast þeim. Tjáði spekingurinn keisaranum, að hinn
ungi höfðingi mundi fyrir löngu orðinn þreyttari á
veizluhöldum sfnum og óhófi en nokkur af gestum hans,
þó að hann brysti framtak til þess að hverfa frá þvf og
segja skilið við vini sfna og svallbræður. Réð hann
þótt óríflegt sé fyrir jafnauðugan mann og þú ert, sem á
sér gnótt fylgdarmanna og skjólstæðinga. Mér eru ókunn
lönd þau og leiðir, er þú verður að kanna, eftir að kemur
út yfir landamæri ríkis vors, og veit eg ekki þeirra manna
von, er kunni að segja þér af þeim. Ekki bæði hygg eg þú
munir þola vos og mannraunir f förinni. Um erindi þitt
veit eg hvorki nú né mun síðar kunna gjör að segja þér
annað en það eitt, að velfarnaður Rómaveldis getur mjög
verið undir góðum erindislokum kominn. Þú munt fyrir
hitta ríkan konung í því landi, er þú kemur til, og muntu
þurfa að deila orðspeki við hann og ráðgjafa hans og
vitringa. Reynir þá mikið á, að_þú sért sem vitrastur
sjálfur, því að bæði verður þú að skilja, hvað rfki voru
muni vera fyrir beztu, og kunna að halda á málstað
þfnum. En eigi má gefa þér ráð um það, sem enginn
þekkir né getur séð fyrir. Vil eg ekki dylja þig þess, að
sendir hafa verið menn til þessarar farar og hefur enginn
aftur komið. En eg mun treysta á giftu ættar þinnar og
svo á það, sem heimspekin kennir oss, að vitrum manni
og góðum heppnist allt það vel, sem honum er sjálfrátt,
en taki hinu, sem að höndum ber, með kjarki og rósemd.
Þú munt hafa þrjú ár að búa þig til ferðarinnar og
ráðstafa húsi þínu, en vera má, að lengur geti þó dregizt,
að þú verðir kvaddur til hennar".
Þegar Lucius fékk þessa orðsendingu hins mikla
Cæsars, [Mannsnafnið Cæsar var frá dögum Claudfusar
(d. 54 e. Kr. ) haft sem tignarnafn, og eru orðin keisari og
zar af því runnin.] setti hann hljóðan, og var hann um
tfma ekki mönnum sinnandi. Var það hans fyrsta verk að
senda frá sér alla gesti sfna og skemmtunarmenn, og
reikaði hann dögum saman um hallargarða sína og gat
ekki um annað hugsað en hvernig hann mætti búa sig
undir að takast slíka ferð á hendur. Það varð honum
þegar einna ljósast, að hann mundi vera ill fær um að
leggja á sig mikið erfiði og vosbúð. Tók hann þá að leggja
stund á alls konar íþróttir, veiðar og vopnaburð, sund og
Bréf
Matthíasar
til Sigurðar
Nordals
Framhald af bls. 3
ingunni, og fært hana out of
joint? Svari vísindin, sem
settu hin ytri öfl öfugt, fóru
öfuga leið, svo hysteron varð
proteron, andinn kafnaði
undir efninu.
Geturðu lesið? Blessaður
láttu ekkert raska þínu jafn-
©
vægi, enga „Dísu" æra þig
— utan einu sinni.
Þú ert ætlaður til mikils;
betra höfuð á nú landið ekki.
— Þegar Rikard Bekk ber þér
kveðju mína, þá taktu þeim
pilti vel! Hann er efni i gott
skáld. — Frú Kristín og
Steingr. biðja að heilsa þér.
Ursákta! Þinn afgamli
ræfill og vinur.
Matthías.
Viðbót
Ég stórskammast mín fyrii
að senda þér þetta krjábull,
sem þú varla getur lesið
nema með öðrum 5 skyn-
færum (lánuðum hjá hinu
hérlenda sálr. félagi). Veiztu
hvað; sceptiskara kvikindi og
undir eins trúhneigðara
mundi vera vandfundið hér á
landi. Ég trúi að sönnu á
vissa tilveru eftir Þanaton, en
trúi samt fáu eða engu
ákveðnu. Svo óskiljanlega
illa ber saman þessum botn-
lausu bendingum, sem frá
þeim heimum koma, að enn
er við engu góðu að búast um
samþykki fjöldans, sem ekki
nýtur þvl betri staðhátta-
reynslu.—
Og þó gengur hún og — á
morgun fáum við öll að sjá.
Hér er alt þesskonar í dái.
Svo — nú hætti ég því
augun banna.
Guð marg-margblessi þig!
Matth. J.
1) Þaðan sem þjóðirnar eru upp-
runnar.
2) ef þú hefur eyru sem heyra.
3) hér mun átt við bók Einars H.
Kvarans: Trú og sannanir, sem kom út
1919.
4) ritgerð Nordals um Björn í Mörk
birtist í Skfrni 1919.
5) Persónugerving dauðans, I goða-
fræði Grikkja.
6) svo langt ertu allteint kominn.
7) Matthias á við he illa sér hafi fallið
friðarsamningarnir I Versölum 1919,
8) I dag.
9) bók hins danska rithöfundar fjallar
um dulræna reynslu hans.