Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.1974, Blaðsíða 14

ALDRAÐIR SÓTTIR HEIM Greinaflokkur eftir Þuríði J. Árnadölfur
NÁLEGA hver maður á landinu
kann skil á þvi, hvað við er átt
þegar talað er um DAS. Flestum
er ljóst, að með því er átt við
Dvala'rheimili aldraðra sjómanna.
Þessi handhæga samstafa hefur
fest rætur í mæltu máli og er
jafnvel á góðri leið að útrýma því
mæta nafni, sem heimilinu var
gefið.
Hrafnista.
Varla verður um það deilt, að
vel hafi tekist til um nafngift á
Dvalarheimili aldraðra sjómanna
á íslandi. Hljómur orðsins er
harður og meitlaður og vel við
hæfi íslenzkra sjómanna. En eAil
vill er fólki ekki almennt kunnugt
um hinn forna og norræna upp-
runa orðsins. Má geta þess fyrir
þá, sem ekki eru kunnugir nor-
rænum fornsögum, að þar er
Hrafnistu getið sem eyjar úti fyr-
ir strönd Noregs. Sú ævintýradul
fylgir frásögnum af þeim, sem
þar bjuggu, að þeim gafst byr
hvenær og hvert sem þeir óskuðu.
En það voru þeirrar tfðar Hrafn-
istumenn. Á síðari árum hefur
merking orðsins þrengst og mið-
ast nú, nær eingöngu hér á landi,
við íslands Hrafnistumenn. Ekki
er þó ómögulegt að íslenskum
Hrafnistumönnum svipi enn til
hinna fornu frænda sinna. Að
minnsta kosti virðist sem þeir
hafi notið óskabyrs við uppbygg-
ingu dvalarheimilis fyrir aldur-
hnigna sjómenn. Svo vel hefur
miðað við þær framkvæmdir, að
þeir eru nú aflögufærir um vist-
rými fyrir aldraða borgara úr öðr-
um stéttum þjóðfélagsins. Saga
þess málefnis hefur verið kunn-
gerð svo rækilega, að ekki verður
að því vikið hér. Hinsvegar má
minnast þess, hve tiltölulega er
skammt síðan fslenskir sjómenn
höfðu ekki í neinn vissan sama-
stað að venda á sfnum efri ár-
um.
Fyrir allmörgum árum var ég á
ferð vestur við Kyrrahaf. Þar
heimsótti ég borg, sem byggð er á
lítilli eyju við ströndina. A eyj-
unni er hótel og sér þaðan til
sjávar. Umhverfis bygginguna er
afmarkað landsvæði. Þar eru
grasivaxnir hjallar, hæðir og vell-
ir til leikja og útivistar. Einhvern-
veginn greip mig sú barnalega
hugmynd, að hér væri um eftirlfk-
inu á Paradís að ræða. Síðan hef-
ur mér fundist sem Hrafnista
væri hliðstæða þessa staðar. Þar
vantar að vísu pálmalundi þessar-
ar suðrænu Paradfsar; en Esjan
er í baksýn og hver vildi skipta á
henni og pálmalundum?
Hvort þessi hugmynd mín átti
sér stoð í veruleika og aldraðir
sjómenn, sem nú gista Hrafnistu,
telja þar sfna Parísarheimt? í leit
að svari við þeirri spurningu,
ásamt öðrum fróðleik. lagði ég
þangað leið mína dag einn fyrir
skömmu.
Öþarft er að lýsa staðháttum.
Þeir, sem ekki hafa séð það um-
hverfi með eigin augum, þekkja
það af myndum, sem víða hafa
birst, m.a. á vegum hins viða-
mikla og vinsæla happdrættis.
Ekki verður annað sagt en að
staðarlegt sé heim að Ifta og um-
gengni ölltílfyrirmyndar. Aðal
inngangur og anddyri hússins
bera nokkurn keim umsvifamik-
ils gistihúss, en einnig svip hvíld-
arheimilis, þar sem vistfólk er á
gangi eða situr og ræðir við næsta
mann. Umbúnaður innanhúss er
allur traustur og vandaður.
Samkvæmt vinsamlegri ábend-
ingu forstöðukonu heimilisins
held ég á fund Frímanns Einars-
sonar, en hann býr á herbergi nr.
381, á annarri hæð. Einn gangur
tekur við af öðrum, merktir bók-
stöfum frá A og áfram uppeftir
stafrófinu. Innst á G-gangi kem
ég aðhurðmeðréttunúmeri og
nafni. Svo vel vill til að Frímann
Einarsson er heima, hefur reynd-
ar verið að hlusta á útvarp frá
fyrsta þingfundi nýmyndaðrar
ríkisstjórnar. Frímann segist enn
hafa áhuga á þjóðmálum og hafa
tekið nokkurn þátt í félagsmálum
á sínum fyrri árum.
Frímann býr í fremur rúmgóðu
herbergi. Þar hefur hann sína
húsmuni, eigið útvarp og sjón-
varp og sinn eigin sfma; segist
vilja greiða afnotagjald af síma
til þess að geta haft hann fyrir sig
einan. Af sjónvarpi og útvarpi
þarf hann ekki að greiða fremur
en aðrir aldraðir. Sjálfur er Frí-
mann hress í bragði og hvatur í
hreyfingum, virðist alls óbugaður
af sínum háa aldri. I fljótu
bragði á ég erfitt með að trúa því,
að hann hafi þegar fjögur ár um
áttrætt.
— Ég er fæddur árið 1890 á
Eyrarbakka, en fór þaðan að
Þingskálum á Rangarvöllum þeg
ar ég var á 3ja ári, segir Frímann.
Þar ólst ég upp hjá Guðrúnu
Filippusdóttur og Sæmundi Guð-
mundssyni, en hann var bróðir
Guðmundar Guðmundssonar,
skólaskálds. Mér er það mjög
minnisstætt, að Guðmundur skáld
eyddi sumarleyfum sínum ýmist á
Þingskálum eða heima á sfnu
bernskuheimili í Hrólfsstaðahelli,
en bæirnir standa á móti hvor
öðrum en aðskildir af Rangá.
Kvæði sín sendi Guðmundur jafn-
óðum heim til fjölskyldu sinnar
og var hverju nýju kvæði hans
tekið fegins hendi. Þar held ég að
áhugi minn á ljóðum og ljóðagerð
hafi fyrst vaknað.
— Þekkir þú ef til vill þann
stað, sem Guðm. Guðmundsson
yrkir um í sínu ljúfa álfatrúar-
kvæði, Kirkjuhvoll?
— Ég er ekki viss um, að neinn
viti það með vissu. Þó hef ég
heyrt, að sá staður, sem þessi hug-
sýn skáldsins á við, sé nálægt
Galtalæk í Landsveit, eða í Galta-
lækjarskógi eins og hann er nú
nefndur.
— Var mikið um álfatrú á þess-
um slóðum?
— Nei, það held ég ekki. Síst
meira en annarsstaðar. Þó var ég
myrkfælinn en mér tókst að venja
mig af því.
— Þú hefur sjálfur fengist við
skáldskap og gefið út ljóðabækur.
Fórst þú snemma að fást við ljóða-
gerð?
— Ég held, að ég hafi verið
farinn að hnoða saman vísum
þegar ég var um sjö, átta ára. En
eftir þvf sem mér óx aldur og
þroski, lagði ég mig meira fram
og víst er, að áhuginn var fyrir
hendi. Hugurinn stefni hátt í
þeim efnum, eins og títt er á
ungdómsárum. Ég hafði
brennandi áhuga á skáldskap og
vilja til að leggja stund á bók-
fræði, en ýmsar hömlur urðu til
þess, að mín lífstefna tók aðra rás.
Vegna heimilisaðstæðna fór ég
seinna að heiman en ég hafði ráð-
gert. Ég var orðin 23ja ára þegar
þar að kom og þá lá leið mín til
starfa á hafinu kringum Island í
stað þess að stefna inn i heim
bókmenntanna.
— Á hvaða skipi hófst þú þitt
lífsstarf á sjónum?
— Ég var fyrst á áttæringi, sem
ekki var haft svo mikið við að
gefa sérstakt nafn. En formaður
var þar Eggert Gíslason í Kothús-
um í Garði, sjósóknari góður, og á
hann afkomendur meðal afla-
kónga síðustu ára. Á fleiri ára-
skipum reri ég frá Grindavík.
— Árið 1919 giftist ég fyrri
konu minni, Maríu Björnsdóttur,
heldur Frfmann áfram. Þá byggði
ég hús vestur á Grímsstaðaholti í
Reykjavík. Við byggðum í félagi,
mágur minn og ég. Þessi hús
standa enn og eru númer 10 og
lOa við Fálkagötu. Á þessum ár-
um stundaði ég sjó á ýmsum skip-
um, var m.a. á Sigurfara, sem nú
er kominn í heimahöfn á
Akranesi. Einnig var ég á Máfin-
um eða Seagull eins' og hann var
nefndur. Bæði þessi skip voru
gerð út frá Duusverslun og lögðu
upp í Reykjavík. Arið 1928 gerði
ég sjálfur út trillu á net frá
Grindavík. Ekki væri það talið til
stórskipa f dag. Trillan var fjögur
tonn. Fiskinn seldi ég til Hafnar-
fjarðar en það var nýlunda í
Grindavík, þar sem enginn hafði
áður selt fiskafurðir út úr þorp-
inu. Þetta ár féll fiskverð úr 54
aurum í 24 aura fyrir hvert kíló.
Þennan sama vetur missti
Frímann konu sína frá sex börn-
Viðtal við
Guðnýju
Framhald af bls. 12
fram að ég væri yfir 75% öryrki.
Meðan ég er á Æfingastöðinni fæ
ég um 20 þúsund krónur á mán-
uði í dagpeninga og þegar ég
kemst héðan fæ ég örorkubætur,
sem ég veit ekki hvað verða háar.
Ætli ég reyni ekki bara í fram-
t, tíðinni, að fá mér fbúð við mitt
hæfi og þar sem ég kemst allra
minna ferða. Það verður sannar-
lega ekkert auðvelt að verða sér
úti um slíka íbúð. Ég gæti að vfsu
fengið inni hjá Sjálfsbjörgu, en
ég vil ekki loka mig inni á slíkum
stöðum. Ég vil vera innan um
eðlilegt fólk.
Ætli ég fái mér ekki vinnu á
skrifstofu, við símavörzlu eða
þess háttar. Ég er ólærð, svo það
er nú ekki svo ýkja margt, sem til
greina kemur. Ég hef aldrei verið
námfús og held ég fari ekki að
grípa til bókanna núna. En ég á
eftir að kynna mér atvinnumögu-
leikana betur.
Ég vil ekki vera að loka mig
inni, þótt svona sé komið fyrir
mér. Ég er ekkert á því að gefast
upp og er ákveðin í að berjast
áfram og njóta lífsins sem mest.
Maður verður að taka lömuninni
með stillingu og ég tek hlutunum
eins og þeir eru. Sjálf sætti ég
mig við ástand mitt og vil þvf, að
aðrir geri það líka. Ég vil bara að
fólk umgangist mig á eðlilegan
hátt, en sé ekki að vorkenna mér
eða tala um, hvað auminginn eigi
bágt og litla framtfð fyrir sér.
Sumir halda, að ég bresti í grát í
hvert sinn, sem minnst er á lömun
mína og reyna þvf að horfa fram
hjá henni. Ég er hins vegar löngu
komin yfir afleiðingar slyssins og
styggist því ekki, þótt um veikindi
mín sé talað á eðlilegan hátt.
Það var mikið f jör í manni, áður
en slysið varð og ég er raunar enn
mikið á ferðinni. Ég hef farið á
bíó einu sinni eftir að ég lenti f
slysinu. Ég hélt fyrst, að bfógest-
irnir myndu stara á mig, en raun-
in varð sú að þeir störðu eingöngu
á kvikmyndina. Dyravörðurinn
var mjög almennilegur og hjálp-
aði mér inn í hjólastólnum. Svo
sat ég bara á miðjum ganginum
og skemmti mér ágætlega. Aður
fór ég mjög mikið á böll og hjóla-
stóllinn skal ekkert fá að draga úr
því. Ég hef meira að segja brugðið
mér tvisvar á ball núna nýverið.
— JB.