Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1974, Blaðsíða 5

Þorsteinn Sigurðsson
„Hrekjast milli
ýmissa aöila,
sem þeirfrétta
afá skotspónum ”
Rætt við Þorstein Sigurðsson,
talkennara
Hvaða kennslu fá vangefin
börn á íslandi i dag? Þorsteinn
Sigurðsson, talkennari, er eftir-
litsmaður sérkennslu á Reykja-
víkursvæðinu. Ég spyr Þorstein
um fyrirkomulag sérkennslu i
Reykjavík og nágrenni og eins um
þá kennslu, sem fram á að fara
inni á fávitastofnunum.
— Hvenær var tekin upp sér-
kennsla hér á landi fyrir vangefin
börn, Þorsteinn?
— Einhver vangefin börn hafa
sjálfsagt lengst af setið í almenn-
um skólum og þar hafa kennarar
áreiðanlega reynt að sinna þeim
eftir föngum, en eiginleg sér-
kennsla vangefinna í barnaskól-
um tel ég að hefjist haustið 1956,
þegar Magnús Magnússon, nú-
verandi skólastjóri Höfðaskóla,
byrjar kennslu i hjálparbekk i
Miðbæjarskóla nýkominn frá
framhaldsnámi í Ziirich. í
Heyrnleysingjaskólanum var
vangefnum börnum kennt í eins
konar sérdeild á timabilinu
1922—1944, en þá rnunu þau hafa
flust á hælið að Kleppjárnsreykj-
um og sum e.t.v. til Sesselju
Símonardóttur að Sólheimum i
Grímsnesi.
— Fór þá einhver kennsla eða
þjálfun frarn inni á hælunum?
— Kópavogshælið var arftaki
hælisins á Kleppjárnsreykjum og
þar mun hafa verið einhver
kennsla, a.m.k. frá árinu 1950.
Hins vegar verður það að segjast,
að livort tveggja er, að litill skiln-
ingur hefur til skamms tíma verið
á nauðsyn kennslu vangefinna og
takmörkuð vitneskja um hvernig
ætti að láta hana í té. En smátt og
smátt hefur gildi þjálfunar og
kennslu verið að renna upp fyrir
fólki og viðhorfin þá breyst í sam-
ræmi við það. 1 upphafi skólaárs
1971—1972 tók gildi reglugerð
um kennslu i fávitastofnunum, en
í dag eru fávitahæli á landinu 5
talsins, ennfremur 2 dagvistunar-
stofnanir. Setning þessarar reglu-
gerðar markar timamót i kennsiu
i fávitastofnunum.
— Hefur reynst unnt að fram-
fylgja þessari reglugerð?
— Nei, ekki sem skyldi. Til
þess vantar námsskrá og kennslu-
gögn og sérhæft starfslið, eins og
kennara, iðjuþjálfa og þroska-
þjálfa. Þetta er dýrt í fram-
kvæmd, en okkur ber skylda til að
veita þessu fólki þá menntun, sem
það getur tekið við og i fjölmörg-
um tilfellum getur hún skilað sér
sem beinn hagnaður fyrir hið
opinbera.
— Hvernig er svo sérkennslu
háttað utan fávitastofnananna?
— Höfðaskóli tók formlega til
starfa árið 1961. Nemendafjöldi
þar óx fljótt og síðustu árin hafa
verið þar u.þ.b. 110 nemendur.
Skólinn er i leiguhúsnæði, mjög
ófullkomnu, en Reykjavikurborg
er nú að byggja nýtt hús yfir
skólann, nálægt Heyrnleysingja-
skólanum nýja. Ráðgert er að
hefja kennslu þar haustið 1975.
Þegar Höfðaskóli fær stærra og
betra húsnæði standa vonir til
þess, að hægt verði að koma þar
upp forskóladeild fyrir 3 — 5 ára
börn, en mikið atriði er að ná til
vangefinna barna með uppeldis-
aðgerðir fyrr en nú er gert. Tor-
næm börn eiga kost námsvistar í
hjálparbekkjum í barnaskólun-
um, en þeir eru i vetur þrjátíu
talsins í Reykjavik. Auk þess er
einn sérbekkur fyrir heyrnar-
skerta og annar fyrir hreyfi-
hamlaða nemendur. Stefnt er að
því að sem flestir nemendur geti
verið i almennum bekkjum og er
stuðningskennslá við einstaka
nemendur og smærri hópa um
hönd höfð i öllum skólum borgar-
innar í þvi skyni. Fjórir talkenn-
arar starfa við barnaskólana í
Reykjavik og er skólunum skipt
niður á þá. Fleiri talkennara er
þörf við almenna barnaskóla, enn
fremur við sérskóla og fávita-
stofnanir.
— Hvaða sérskólar, aðrir en
Höfðaskóli, eru i Reykjavik og
nágrenni?
— Hér í Reykjavík er með-
ferðarheimili og skólaheimili
fyrir taugaveikluð börn á vegum
borgarinnar, en á vegum ríkisins
er heyrnleysingjaskóli, blindra-
skóli og skóli fjölfatlaðra. Þá er í
Reykjadal í Mosfellssveit á vegum
ríkisins starfræktur skóli fyrir
hreyfihömluð börn.
— Er fyrirkomulag sérkennslu
gott eins og það er í dag?
— Nei, þvf fer víðs fjarri. Okk-
ur vantar góðar grundvallar-
stofnanir. Sérkennslumiðstöð
mundi auðvelda alla þessa starf-
semi og vera þessum málum
nokkurs konar lífakkeri. Burðar-
ás hennar mundi vera greiningar-
stöð, þar sem starfaði hópur sér-
fræðinga, er mundi taka mjög
þroskaheft börn til athugunar
eins fljótt og auóið er, ákvarða
síóan hvað þarf að gera fyrir þau
og hvenær, gefa foreldrum upp-
eldislegar leiðbeiningar og aðra
nauðsynlega aðstoð.
— Eiga foreldrar ekki í neitt
hús að venda í dag?
— Þeir hafa engan ákveðinn
stað að snúa sér til um ráðgjöf eða
þjónustu, en hrekjast á milli
ýmissa aðila, sem þeir frétta af á
skotspónum. Eins og nú standa
sakir fá þeir hvergi nauðsynlega
hjálp og kennslu fyrir barn sitt og
hafa ekki einu sinni vitneskju um
aðra foreldra, sem eins er ástatt
fyrir. Menn hafa áreiðanlega ekki
hugleitt hvað þessi fyrirhöfn
foreldranna hlýtur að vera þjóð-
félaginu dýr, þegar til lengdar
lætur.
— Hvað er helst til bóta í þess-
um málum, þar til einhvers konar
sérkennslumiðstöð rís af grunni?
— Okkur vantar fyrst og
fremst sérhæft starfslið; fleiri
sérkennara, sjúkraþjálfara, sál-
Framhald á bls. 16
Fóstra f Reykjadalsheimilinu meS
einn af drengjunum.
Siguröur
Guðjönsson
ER
MYSTÍSK
REYNSLA
RAUNVERULEG
EÐA
HUGARBURÐUR?
SvokölluS mystfsk reynsla virS-
ist hafa fylgt mannkyninu frá
grðrri fomeskju. Á öllum öldum
hafa veriS sagnir um heilaga
menn er öSlast hafa „uppljómun"
eSa „hugljómun", einhvers konar
samruna viS eilffSina og alheim-
inn. Sumir hafa náS þessu marki
meS langri og erfiSri þjálfun. ASrir
hafa hins vegar komizt f andlegt
hugarástand er þeir vilja tengja
viS trúarlega eSa mystfska upp-
hafningu skyndilega og jafnvel án
alls ytra tilefnis. Oftast á þetta sér
staS þegar hugurinn er kyrr, t»r
og ástrfSulaus en þó óvenjulega
skýr og glaSvakandi. Stigsmunur
er auSvitaS mikill á þessari
reynslu, allt frá óljósum grun
um œSri veruleika, einhverri
áleitninni duiarfullri tilfinningu
fyrir þvf aS ekki sé allt sem sýnist
f okkar daglegri verund heldur
leynist þar annar og meiri veru-
leiki aS baki Samadhi Búddanna.
Ef marka má frásagnir þeirra er
upplifaS hafa þetta ðstand kemur
þessi tilfinning nær eingöngu þeg-
ar menn eru einir meS sjálfum sér,
ekki sfzt á afskekktum stöSum svo
sem upp til fjalla eSa á höfum úti
þar sem hvergi sést til stranda.
Lýsingar fólks á þessu einkenni-
lega ástandi eru svo Ifkar að segja
má að þær séu eins f öllum aSal-
atriSum Ifkt og tveir ferðalangar
lýsa leiS sinni á sama hátt þó með
Iftilsháttar persónulegum blæ-
birgðum. Öllum ber saman um að
ég-tilfinningin leysist upp en vit-
undin renni saman viS einhvern
voldugan veruleika sem liggi
handan við orS og hugtök, eitt-
hvert alheimsafl sem búi i öllum
hlutum og tengi saman allt líf og
sigurverk vetrarbrauta. Og náttúr-
an sjálf tekur á sig undursamlegar
myndbreytingar og jafnvel hvers-
dagslegustu hlutir sem við höfum
daglega fyrir augunum verða allt f
einu óendanlega fagrir og mikils-
virði. ÞaS er sem allt verSi nýtt og
allt gott og fullkomiS. Varla er til
sá maður er ekki hefur verið snort-
inn af þessari tilfinningu. Sumir
þekkja hana vel og geta jafnvel
framkallað hana með þvf að setja
hugann f ákveSnar stellingar ef
svo má að orði komast. Aðrir hafa
aðeins orðið varir við daufan
bjarma fáein andartök á langri
ævi. Og þeir vfsa þessu frá sér
sem flöktandi tilfinningasemi er
engan fastan veruleika eigi að
baki sér. En sannleikurinn er allt
annar segja hinir dulspöku menn.
Þeir fræða okkur um það að þessi
hughrif sóu giampar frá hin-
umópersónulega manni, hinu
samvirka eðli, hinum leynda
kjarna er þeir fullyrða að blundi
dýpst f barmi allra manna. Og þeir
halda áfram og fullyrða að þessi
hljóðláti nábúi sé það afl er fær
okkur til að hrffast af fegurð nátt-
úrunnar, tign himinsins, háleitum
hugsjónum, innblásnum listaverk-
um, bræðralagi mannkyns, ein-
ingu Iffsins. Þessi reynsla á ekkert
skylt við svonefnd „dularfull" fyr-
irbirgði. Hún er upplifun sem felst
fyrst og fremst f þvf að vera-af
öllum huga sfnum og af öllum
mætti sfnum. En til eru þeir sem
viðurkenna aðeins það sem augað
greinir og eyrað nemur og þeir
neita að fallast á. að það sem ekki
er hægt að grilla f smásjá eða
setja upp f formúlu, eigi sér raun-
verulegan grundvöll. Hinir harð-
svfruðu efnishyggjumenn vfsa allri
mystrfskri reynslu fyrirlitlega á
bug sem ranghugmyndum,
hugsanarugli eða hreinum og
beinum ofskynjunum. Og þeir
spyrja: Ef þessi reynsla á sér ein-
hverjar raunverulegar forsendur,
hvernig stendur þá á þvf að ekki er
hægt að röksySja hana á viðhlft-
andi hátt fyrir þeim sem aldrei
hafa verið snortnir af henni, að-
eins látið við það sitja að ekki sé
hægt að lýsa henni með venjuleg-
um orðum? Þessu svara þeir sem
handgengir eru mystiskri reynslu
einhvern veginn á þessa leið: Af
hvaða ástæðum skynja sumir
„hljóð" sem raðað er saman eftir
ákveðnum reglum sem stórbrotna
list en aðrir heyra þar aðeins
óbærilegan og ruglingslegan
hávaða? Þótt þú lékir tónverk fyrir
mann er skortir algerlega tóneyra
og útskýrir með nákvæmum og
hugvitssamlegum rökum hvers
vegna þér fyndist það list myndi
hann halda áfram að skynja tón-
verkið aðeins sem óhljóð og
hávaða. Hvorir hafa rétt fyrir sér?
Er músikin list eða hávaði? Hún er
list fyrir þeim sem hafa næmi til
að skynja hana. Fyrir hinum er
hún hávaði. Hið sama einfalda
lögmál gildir einnig um dulskynj-
un segja þeir sem þekkja slfka
reynslu. Sumir hafa næmi fyrir
djúpum tilverunnar. Aðrir sjá að-
eins yfirborð hlutanna. Og þeir
munu aldrei viðurkenna að nokk-
uð leynist að baki þess er sýnist
vera fremur en sá er tóneyra
skortir fer að skynja tónverk sem
listaverk. Ef efnishyggjumennirnir
kynnu ef til vili að svara þessu á
þennan hátt: Fjöldi fólks hefur
hæfileika til að skynja tónlist og
allt upplifir það hana svotil á sama
hátt þó einstaklingsblæbrigði
kunni að vera einhver. Af þessu
Framhald á bls. 16
©