Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1974, Blaðsíða 15

Greinarhöfundur tók þessa mynd af Birni heima hjá honum i Selkirk.
Vestur um kaf
með viðkomu hjá Lefolii
Við skulum bregða okkur smá-
stund vestur yfir hafið til land-
námsbyggða Islendinga í Kanada.
Sú ferð getur orðið býsna fróðleg,
ef við beitum athyglinni og göng-
um á vit þeirra, sem gjörst þekkja
lífshætti fólksins, sem þar býr.
Einna mestan áhuga mun það þó
vekja hjá okkur Islendingum að
kynnast lífsviðhorfi og athöfnum
þeirra sem ætt sína rekja til Is-
lands — þjóðarbrot — er hefur
átt þarna athvarf í eitt hundrað
ár. Það vekur ef til vill mesta
undrun gestsins, sem kemur hér
að heiman, hve margt af þessu
fólki varðveitir íslenzkt málfar og
þá menningarerfð, sem var þess
hei manfylgja.
Selkirk er 10—12 þúsund
manna bær, um það bil 24 mílur
norður frá Winnipegborg og
stendur á bökkum Rauðár. I þess-
um bæ er margt fólk af íslenzkum
uppruna og mælir á tungu feðra
sinna. Þar er vistheimili fyrir
aldrað fólk og þar má finna meðal
dvalargesta marga Vesturfslend-
inga, menn og konur.
Frú Thomsen er forstöðukona
heimilisins — móðir hússins —
elskuleg og tillitssöm við þessi
öldurmenni, sem lokið hafa löng-
um starfsdegi og lifa nú rólegt
ævikvöld. Hún er ekki þarna sem
einhver ópersónulegur fram-
kvæmdaaðili, heldur vinur, ráð-
gjafi og verndari þeirra, sem
vegna aldurs, sjúkleika eða ann-
arra orsaka eru ekki færir um að
greiða sjálfir úr vandræðum sín-
um.
Meðal þeirra, sem þarna eiga
samastað er 88 ára gamall Vest-
mannaeyingur, Björn Oddgeirs-
son, sonur séra Oddgeirs
Guðmundssonar, prests að Ofan-
leiti. Björn er vel ern, hress og
viðræðugóður. Heyrn hans er þó
talsvert orðin skert og verður
hann því að nota heyrnartæki.
Notkun þess stillir hann þó við
hóf. Rafhlöðunum vill hann ekki
eyða til að hlusta á neitt mein-
ingarlaust eða óuppbyggilegt hjal
— nei — ónei.
Björn er fæddur 1886 og var
fimm ára gamall þegar séra Odd-
geir faðir hans, fékk veitingu fyr-
ir Vestmannaeyjum. Móðir
Björns var Anna Guðmundsdótt-
ir, prests Einarssonar að Arnar-
bæli í ölfusi.
Og nú skulum við heyra Björn
rekja stutta minningaþræði lið-
innar ævi.
„Jú, ég man ýmislegt heiman
frá Islandi. Þegar búið var að
ferma mig fékk ég stöðu við
Lefoliisverzlun á Eyrarbakka og
var þar fram til jóla árið 1906. Þá
fór ég þaðan vegna þess, að heilsa
mín var ekki góð, eitthvað að
meltingunni. Ég var búinn að
skrifa föður mínum og segja hon-
um að veru minni hjá faktor Níel-
sen mundi senn lokið. Þau voru
beztu manneskjur, faktorinn og
kona hans, en þeim var ekki um
sjúkdóma. Læknirinn á Eyrar-
bakka, dr. Asgeir Blöndal, gaf
mér einhver meðul og sagði mér
að vera þar, sem ég gæti fengið
holla fæðu, helzt nýtt kjöt, nýjan
fisk og egg. Ég fór svo skömmu
fyrir jólin. Það er nú saga að segjs
frá því. Þá um veturinn vargríðar
gaddur og við fórum yfir Ölfusá
beint í stefnu á Kotströnd. Ég var
í fylgd með tveimur mönnum,
sem voru á leið suður eins og ég.
Við höfðum ekki lengi farið, þeg-
ar okkur mæta tveir menn, sem
eru á austurleið. Annar ferða-
félagi minn víkur kunnuglega að
mönnunum, enda annar þeirra
bróðir hans og átti sá heima á
Eyrarbakka.
„Jæja, góði, þú ert að koma úr
höfuðstaðnum. Illa trúi ég því, að
þú eigir þá ekki hressingu handa
okkur.“ Hinn tekur þvf mjög
fjarri að hann hafi neitt þess kon-
ar meðferðis. En bróðir hans var
ekki af baki dottinn og heldur
áfram að nöldra um brennivfn, og
svo fer að lokum, að hinn dregur
upp pelaglas hátt f það að vera
fullt og segir: „Þið þarna snáðar,
fáið ykkur allir sopa.“
Ég var hugsanasljór unglingur
og lét til leiðast að fá mér dálitið.
Ekki stóð lengi við í pelanum en
þá er óðara dregin upp þriggja
pela flaska með þeim sömu um-
mælum, að við skyldum allir fá
okkur sopa. Nú gjörist hinn
vínglaði ferðafélagi all drukkinn
og er þá fremur óheflaður f hátt-
um sínum. Hann snýr sér til mín
og segir: Nú erum við að verða
komnir út að Kömbum. Þú ert
enginn maður til að fylgja okkur
yfir fjallið þar sem nóttin er í
aðsigi. Ég geri ráð fyrir að þetta
hafiveriðrétt: Og hann bætirvið:
„Þarna er bóndabær. Þar er án
efa gestrisið fólk, sem líknar þér,“
— Og merkilegt nok. Það stóð
heima sem hann sagði. Mér var
boðið inn og húsmóðirin heilsaði
mér ósköp almennilega og fannst
ekkert vit í því að ég héldi áfram
með þessum mönnum undir nótt-
ina. „Bíddu rólegur. Það eru allt-
af lestamenn á ferðinni og við
skulum taka vel eftir.“
Konan býður mér að borða, en
ég sagði, að það sem mig langaði
mest í væri dálftið af vfni. „Hjálpi
mér hamingjan, þú svona ungur.
Hér er engin vínsala. Ég held þú
sért búinn að fá nægilega f þig.
En ég skal samt gefa þér i staup-
inu.“ Hún fer svo út og kemur að
vörmu spori aftur með staup og í
því var sko engin mysa. „Settu
þetta í þig og svo verðurðu að
borða vel,“ segir hún um leið og
hún gengur út. Fljótlega keraur
hún svo inn aftur og tekur þá um
fæturna á mér.
„Hvernig er því varið með fóta-
búnaðinn?” Hún sá að ég var eins
og hvert annað unglingsgrey.
„Þetta er enginn fótabúnaður á
þér, drengur, og eiga eftir að fara
til Reykjavíkur. Ég skal láta þig
hafa sokka.“ Og ég fékk hjá henni
þá beztu sokka, sem ég hef
nokkru sinni átt, hlýja og mjúka.
Dálitla peninga átti ég og eitthvað
af þeim gaf ég þessari góðu konu
fyrir sokkana og alla notasemina.
Við höfðum vakandi auga með
allri umferð og að síðustu kom
lest, sem var á suðurleið. Húsmóð-
irin kvaddi mig og sagði:
„Hlauptu nú í veg fyrir þá. Þeir
hjálpa þér.“
Fararstjórinn var frá Eyrar-
bakka og hann þekkti mig og tók
mér vel. „Það er engin hætta á
ferðum. Þú kemst yfir fjallið. Þú
getur fengið að sitja á hesti hjá
mér annað veifið, en gengur svo á
milli.
Við fengum fremur gott veður,
engan snjóbyl, og komumst að
Kolviðarhóli. Sá bær var þá í þjóð-
braut og þar mikill gestagangur
út og suður alla tíð. Við gistum
þarna um nóttina.
Ég frétti seinna ljótar sögur af
þeim tveimur, sem ekki vildu lofa
mér að fylgja sér. Þeir komust
niður að Lækjarbotnum, þar var
vfst einhver vínsala, þó tæpast
lögleg. En þeir gátu bætt á sig,
urðu svo ósáttir, ruku saman og
flugust á, skildu svo i fússi
ogkomustviðillan leiktil Reykja-
víkur. Ég fylgdist með lestinni
alla leið. Mennirnir sem með hana
fóru voru mér góðir, líkast því að
þeir ættu í mér hvert bein, og var
ég á hestbaki svo til alla leiðina. I
Reykjavík beið ég eftir skipsferð
og fór svo til Vestmannaeyja. Ég
varð allur annar maður eftir að ég
kom heim. — Það var nú þannig,
að þótt fólkið á Eyrarbakka væri
gott, þá var það strangt, voða
strangt. Auðvitað hafði ég gott af
því. Mér veitti svo sem ekki af.
Þetta fólk var ákaflega hrætt vió
sjúkdóma, hafði ímugust á öllu
þess háttar.
Nú fór ég að vinna á jörðinni
heima með föður mínum og
bræðrum. Þar var nóg að gera.
Faðir minn átti tilkall í Bjarnar-
ey. Þar hafði hann margt fé, sem
þurfti að líta eftir bæði vetur og
sumar.
Svo kom að því að ég sagði
foreldrum mínum, að ég vildi fara
burt, eitthvað út f heiminn.
„Jæja, Bjössi minn, ef þú endi-
lega vilt, þá verður þú að ráða því
sjálfur og ábyrgjast þá ákvörðun
sjálfur," sögðu þau, og ég fór.
Fyrst til Noregs og svo þaðan
hingað til Ameriku árið 1917. Þá
var styrjöld og hættuleg sigling
yfir hafið. Ég fór á stóru skipi,
Stavangerfjord, 10.000 smálestir.
Ferðin gekk vel, engir kafbátar
og ekkert ægilegt. Hér hef ég svo
verið sfðan eða í hart nær sex
áratugi.
Ég fór fyrst til North-Dakoda og
ég varð að gera allt til að halda
lfftórunni. Ég fékk vinnu við að
leggja sfmalínu frá Grand Forks
til næsta bæjar, um 25 km vega-
lengd. Þegar því verki var lokið
var okkur tilkynnt, að nú væri
ekki meira fyrir okkur á þessum
stað. Verkstjórinn gaf okkur skil-
ríki fyrir vinnunni og áttum við
að sýna þau á skrifstofu fyrir-
tækisins, þegar við kæmum til
Grand Forks. Ég hafði nóga pen-
inga til að kaupa mér „busferð",
en ég var svo útkeyrður eftir
vinnuvikuna, andvökur og strit,
að allt hringsnerist í hausnum á
mér og ég missti af vagninum. Eg
lagði svo af stað gangandi. —
Auðvitað var lítið vit í þvf —
Þegar ég var búinn að ganga í
klukkutíma kem ég að bóndabæ.
Ég hugsa sem svo, að bezt sé að
koma við og fá upplýsingar. Þar
mæti ég konu. Hún horfir á mig
með meðaumkunarfullu augna-
ráði og segir mér svo hvað langt
sé til Grand Forks. Ég hef víst
ekki verið sérlega hress á svipinn,
og ég.sá það á öllu, að hún sárvor-
kenndi mér. Eftir að hafa fengið
að vita vegalengdina hélt ég leið-
ar minnar. Ég gekk og gekk.
„Körin" voru alltaf að þjóta fram
hjá mér, en enginn gerði sig iík-
legan til að stanza og bjóða mér
far. Loksins, þegar ég hafði geng-
ið 17 mílur, stanzar „kar“. Bíl-
stjórinn segir: „Þú ert gangandi
maður. Viltu ekki koma upp í
bílinn minn?“ „Ö, svo sannar-
lega,“ segi ég og þakka honum
hjartanlega fyrir. Hann spyr mig
hvernig mér hafi liðið á leiðinni.
Ég segi sem var, að ég sé nú
farinn að þreytast æði mikið.
Hann ók mér alla leið til Grand
Forks og tók ekkert fyrir.
Ég fór svo að leita fyrir mér um
vinnu og fékk þegar nokkur til-
boð. Einu þeirra tök ég og áleit að
það væri frá venjulegum bónda.
Ég varð því meira en lítið undr-
andi, þegar ég komst að raun
úm, að vinnuveitandinn var
majpr, hámenntaður maður.
Hanh hafði búgarðinn á leigu frá
föður slnum, sem orðinn var gam-
all og hættur allri vinnu. Þarna
vann ég svo með dágóðum ungl-
ingi. Mér líkaði býsna vel. Þarna
var fjöldi gripa,' og við vorum
mest við það að sækja korn og
henda því inn í sköginn til þeirra.
Nokkru eftir að ég fór að vinna á
búinu fæ ég bréf frá mági minum
í Winnipeg. Þar býður hann mér
vinnu hjá sér i brauðgerðarhúsi.
Ég varð guðsfeginn að komast til
Winnipeg og losna við illviðrin og
hörkurnar f North-Dakoda, —
Voðalegt líf.
Majórinn var vanur að koma á
morgnana og lita eftir vinnunni.
Þennan morgun segi ég við hann:
„Ég verð að segja þér dálítið,
herra majór.“ „Hvað er það nú
helzt?" „Ég fékk bréf frá mági
mínum í Winnipeg. Hann er ný-
búinn að setja upp brauðgerðar-
hús og býður mér að vinna hjá
sér.“ Majórinn lítur á mig, þegir
stundarkorn og segir svo: „Þú
ætlar þó ekki að þjóta frá mér
eftir örfáa daga.“ „Nei, alls ekki,
hr. majór, en eigi ég ekki að missa
þetta tækifæri, þá verð ég að
svara tilboðinu innan fjögurra
daga.“ Hann hugsar sig um smá-
stund en segir svo: „Jæja, við
skulum kalla það sæmilegt."
Þessi maður var valmenni og
hann skildi hvað það skipti mig
miklu að komast til Winnipeg. Og
hann bætir við: „Þá daga sem þú
átt eftir að vera hér vinnur þu
bara morgunvinnuna, borðar svo
og skiptir um föt. Eg ek þér í
bæinn þegar þú ferð. Þetta stóð
allt heima. Hann tók mig með sér
og hafði þá útbúið tékk handa
mér sem greiðslu fyrir vinnuna.
Við förum í banka. Ég geng þar að
afgreiðsluborðinu. Stúlkan, sem
þar var fyrir svörum mælir mig út
með augunum eins og hún sé að
hugsa:
„Þetta er fallegur óbótamaður,
sem majórinn hefur nú lent á.“ —
Hún borgaði mér svo peningana,
en ég kvaddi vinnuveitanda minn
með virktum og fór svo mína leið.
Ég vann tíu ár i þessu brauð-
gerðarhúsi eða þangað til það fór
yfirum. Mágur minn hét Skúli
Bjarnason. Hann var giftur
Margréti systur minni.
I Ameríku hef ég lifað fjarska
breytilegu lifi. Unnið alls konar
erfiðisvinnu, grafið skurði, lagt
vatnsrör og verið í bygginga-
vinnu. Ég hef stundum unnið slit-
rótt og flækst úr einum stað í
annan. Konur hafa ekki haft
neinn áhuga fyrir mér, en ég hef
alltaf haft nóg að bíta og brenna,
og það var fyrst hér, sem ég komst
í dálitil efni — áður átti ég aldrei
neitt.
— Jú, mér hefur liðið hér vel að
flestu leyti, — landið er gott.
Þ.M.