Lesbók Morgunblaðsins - 25.05.1975, Qupperneq 7

Förnaði hann
pöiitískum frama
til að bjarga
Finnlandi
undan valdaröni?
Til vinstri: Minningar Leinos voru prentaðar i 12
þús. eintökum árið 1 958, en bókin kom aldrei út.
Til hægri: Yrjö Leino 1934. Myndirnar tók leyni-
lögreglan á sinum tima.
tókst ekki, gerði hún tillögu um
Matti Huhta. Hann var reyndar
mjög líklegur um tíma, þar sem
sósíaldemókratar munu hafa stutt
hann. Þeir reiknuðu nefnilega
með því — hefur síðar komið í
ljós — að innan tveggja vikna
hefði hann reynzt óhæfur sem
ráðherra.
Ljóst var, að kommúnistar urðu
að eiga fulltrúa í ríkisstjórninni,
því að Rússar höfðu krafizt þess.
Yrjö Leino fékk nú stuðning úr
tveimur óvæntum áttum. Annars
vegar frá nokkrum áhrifaríkum
borgurum og hins vegar frá Rúss-
um! Flokkurinn gat þá ekki ann-
að en samþykkt hann.
Hann var boðaður á fyrsta ríkis-
stjórnarfund 17. nóv. 1944 kl. 18,
og hann mætti stundvíslega. Við
anddyrið spurði lögregluþjónn:
— A hvaða leið eruð þér?
•— Á fundi ríkisstjórnarinnar.
Eg er aðstoðarfélagsmálaráð-
herra, sagði Yrjö Leino.
Dyrnar opnuðust. Nýtt,
sundlandi timabil var hafið í lífi
landbúnaðarsósíalistans hug-
sjónarika. Nákvæmlega 10 ár
voru iiðin síðan lögreglan hafði
fyrst tekið hann höndum.
En hvernig stóð á þvi, að hinn
óþekkti Yrjö Leino varð fyrir val-
inu? Hann hafði ekki gegnt nein-
um trúnaðarstöðum í flokknum á
þriðja eða f jórða áratugnum. Eðli-
leg skýring á upphefðinni gæti að
sjálfsögðu verið nafnið Kuusinen.
En ekki Hertta eins og Otto Wille.
Finnsku kommúnistarnir báru
ekki fram tillögu um hann, og
Hertta vildi sjálf verða ráðherra,
en studdi svo Matti Huhta — vafa-
laust, þar sem hann yrði auðsveip-
ur flokknum. En það er hugsan-
legt, að faðir hennar i Moskvu
hafi haft áhrif á valið, og það er
reyndar sennilegt.
En Rússar, hvort sem það var
Kuusinen, Zdanov eða Stalín
sjálfur, héldu fram Leino vegna
frammistöðu hans á stríðsárun-
um. Reyndar var hann einn af
mjög fáum finnskum kommúnist-
um, sem tókst að koma einhverju
til leiðar heima fyrir. Á meðan
foringjaefni kommúnismans voru
annaðhvort á bak við lás og slá
eða kúrðu í Moskvu (eða höföu
strokið eins og Arvo Tuominen)
var Leino virkur í þágu
kommúnismans i Finnlandi. Á
stríðstímum er hægt að vinna sér
margt til frægðar. Þau dreifirit og
neðanjarðar blöð, sem gefin voru
út að frumkvæði Leinos, vöktu
athygli valdamanna í Moskvu.
Þarna var allt i einu karl, sem
hafði reynzt nógu framtakssamur
til að flýja, nógu slyngur til að
vera í felum og hafa til að bera
hugrekki, röggsemi og
kommúnistiska sannfæringu til
að reka neðanjarðarstarfsemi.
Þegar Paasikivi var falin
stjórnarmyndun, varð hann að
skyggnast um i hinni kommúnist-
ísku fjölskyldu. Hann var ákveð-
inn i því að forðast hina Moskvu-
lærðu þar, því að honum hafði
lærzt að umgangast varlega slíka
slekt. Þá leitaði hann helzt að
siðfáguðum manni. Yrjö Leino
hafði gengið i gagnfræðaskóla,
sem var meira en flestir hinna
heimakommúnistanna höfðu gert.
Hann kunni meira að segja
sænsku og talsvert i þýzku. Hann
gat umgengizt fólk án þess að
verða sér til skammar. Hann gat
tjáð sig i ræðu og riti. Hann kont
vel fyrir.
En hvort Paasikivi hafi verið
svo glöggur, að hann hafi þá þeg-
ar treyst þjóðhollustu hans, veit
enginn. En ef svo var, þá var val
hans snjallt. Vafalaust hefur
hann aflað sér upplýsinga eftir
föngum, og eftir að hann hafði
ákveðið Leino, þýddi ekki að
stinga upp á öðrum. Og hann hélt
fast í Leino, unz hann neyddist til
að segja af sér af öðrum ástæðum
þremur og hálfu ári síðar.
Fyrstu ráðherradagarnir hljóta
að hafa verið þrungnir af eftir-
væntingu fyrir Leino. „Heill
heimur“ fylgdist af athygli með
því, hvað kommúnisti myndi að-
hafast í ríkisstjórn. Tortryggnin
var mikil hjá mörgum.
Paasikivi fól innanríkisráðherr-
anum Hillilá og dómsmálaráð-
herranum Urho Kekkonen að „sjá
um“ að nýliðann, kynnast honum
og hafa gott samband við hann frá
upphafi.
Það hlutverk reyndist ekki
erfitt. Þegar fyrsta feimnin var
horfin og Leino varð óþvingaður i
framkomu, varð hann brátt mjög
góður vinur Kekkonens sérstak-
lega. Báðir voru gæddir kimni-
gáfu og höfðu yndi af snöggum
spaugsömum tilsvörum.
Einn starfsbræðra hans í rikis-
stjórninni þá segir:
— Leino var mjög samvinnu-
þýður og það var mjög sjaldan,
sem hann sýndi hinum gömlu
óvinum sínum neina gremju. Til
dæmis var Kekkonen innanrikis-
ráðherra 1939 og var þannig
ábyrgur fyrir eltingaleiknum við
kommúnista í sambandi við upp-
haf vetrarstríðsins.
En Leino lærðist fljótt að grín-
ast við sinn nýja starfsbröður um
málið:
— Veikur var ég, en samt
skyldirðu loka mig inni i búri,
sagði hann við Kekkonen.
„Kvöldskólin“ kallaðist óform-
legur stjórnarfundur, sem hald-
inn var einu sinni i viku. Menn
borðuðu kvöldverð og ræddu síð-
an saman frjálslega undir stjórn
forsætisráðherra. Sá eini, sem var
viðstaddur utan stjórnarinnar,
var ritari forsætisráðherra, sem
hripaði niður það helzta, sem unt
var rætt. Yrðu einhverjar
ákvarðanir teknar, varð að stað-
festa þær á formlegum stjórnar-
fundi.
Á einum slíkum fundi lenti han
í stuttri orðasennu við Paasikivi
um jarðnæði fyrir Kirjála- og
Porkalabúa, sem orðið höfðu að
yfirgefa jarðir sinar. Eftir fund-
inn flýttu eldri starfsbræður hans
sér til hans og hvísluðu að honum,
að hann skyldi fyrir alla muni
jafna þetta við Paasikivi, svo að
hann færi ekki af fundinum í fúlu
skapi. Leino varð samferða
Paasikivi út og sagði:
— Ekki var það ætlun mín að
móðga yður. Eg vildi bara leggja
áherzlu á það, að málið þyrfti
frekari undirbúnings við, svo að
það yrði örugglega vel úr garði
gert.
— Héðan í frá skulum við
þúast, sagði Paasikivi og tók fast i
hönd Leinos.
Mannerheim, forseti, þurfti
auðvitað einnig að forvitnast um
Leino.
— Hvað skyldi hann eiginlega
ætlast fyrir kommúnistinn?
spurði Mannerheint Hallilá.
Greinilegt var, að marskálkur-
inn bar fullt traust til Hillilá, því
að Mannerheim varð æ vingjarn-
legri við Leino, eftir þvi sem frarn
liðu stundir. Hillilá haföi sann-
fært forsetann unt heiðarlegan
ásetning Leinos í stjórnarstörfum
sínum.
Við aðstoðarmann sinn á
Mannerheim að hafa sagt:
— Á vissan hátt kann ég vel við
hann og á vissan hátt ekki.
Ilann átti að sjálfsögðu við and-
stæðurnar, muninn á manninum
Leino og lífsskoðun hans.
Framhald í na'sta blaði
Sögulegur fundur. Kommúnistaráðherrann Leino er kynntur fyrir Manner-
heim marskálki.
Valdemar Guömundsson
í GUÐBRANDSDAL
í Guðbrandsdalnum er gott undir bú,
þar gjöful er moldin og frjó,
þó Guðbrandur sjálfur sé genginn
er nú
samt gróska i þjóðlifi nóg,
þvi æskan er glaðvær,
sem áður hún var
og ástin er logandi heit,
en ættfeðra röðin, sem byrðarnar bar
er bliknuð i dáinna reit.
Hér sjáum vér akra og ilmandi skóg
og alskonar bjástur i sveit,
og bullandi sveittur
er bóndinn við plóg
þvi brennandi sólin er heit,
úr jörðinni grefur hann allt,
sem hann fær,
þann auð, sem að fyllir
hans mund
að dagsverki loknu er dagurinn fjær,
sem drýgt hefur gæfunnar pund.
Og fjallanna borgir
þær hefja sig hátt
til himins, þar skógurinn grær,
en dalbotninn sjálfur,
hann liggur svo lágt
er Lögurinn speglandi tær.
Og hvar er þín, Noregur, fegurri fold
og frjálsara þegnanna geð?
Ég spyr ekki framar, en munum að mold
er mesta, sem bónda er léð.
Þú arftaki feðranna átt þetta land.
þann auð, sem að Drottinn þér gaf.
hér unirðu glaður þó sæbarinn sand
þú sjáir ei fremuren haf.
Um æðarnar rennur þitt ólgandi blóð.
i árdögum litaði völl,
svo vist áttu rætur,
sem vaggan hún stóð
við Löginn og Dofrafjöll.
©