Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1975, Blaðsíða 5
fremstu arkitektar Dana. Þaó er
ómetanlegt fyrir okkur enn i dag,
aö þessar fyrstu varanlegu bygg-
ingar skyldu geröar af slikum
listamönnum, sem Eigtved,
Thurah og Auton, sem enn ber
hæst í danskri byggingarlist.
Heldur lítið fór nú fyrir þætti
Islendinga í þessum verkum,
enda svo rótgróin andúð á öllu
islenzku, að jafnvei var fluttur
inn danskur sandur. Og áhrif
þessara bygginga urðu sáralítil,
en þær standa sem minnisvarði
um þennan skemmtiiega fjörkipp
einveldisins.
Úr þvi að islenzkur sandur var
ekki nýtilegur, er aðlilegt að litil
þörf hafi verið fyrir íslenzka lista-
menn. Samt voru þrir Islendingar
við nám i Listaakademiunni á
þessum timum. Það voru þeir
Bertel Thorvaldsen, Sæmundur
Hólm og Ölafur Ólafsson frá
Frostastöðum í Skagafirði. Sá
fyrsti varð heimsfrægur, annar
varð aó fara heim og stunda prest-
skap eins og allir menntamenn á
Islandi, sem þurftu að éta, en sá
þriðji varð frumkvöðull að
norskri byggingarlist, en ekki ís-
lenzkri. Svona var nú hlutskipti
íslenzkra listamanna.
— Eru þetta okkar fyrstu lærðu
listamenn?
— A þessum tímum var ekki
farið að greina á milli listar og
iðnaðar að ráði, og lærður lista-
maður þurfti ekki að vera skóla-
genginn, enda var akademiið ný-
stofnað, þegar þeir þremenning-
arnir stunduðu þar nám. Góður
smiður kunni til allra hluta við
bygginguna, hann var arkitekt og
verkfræðingur i senn og fram-
kvæmdi verkið, byggði húsið.
Þeir bjuggu sig undir stórátök
með þvi að fullnuma sig erlendis,
oftast i Danmörku. Þannig var til
dæmis um Guðmund Guðmunds-
son í Bjarnastaðarhlið, sem
kallaður var bíldskeri. Hann
stundaði trésmiðanám í Dan-
mörku, þar til Brynjólfur biskup
Sveinsson kvaddi hann heim til
að reisa dómkirkju í Skálholti. Ég
hef stundum skemmt mér við að
láta þá hittast á Hafnarslóð,
Hallgrim járnsmið frá Hólum og
Guðmund smið, þótt ögn
anakrónískt sé. Hér eru mestu
listamenn 17. aldar. Annar orti
sér til ódauðleika, svo að þjóðin
hefur drukkið i sig hvert orð, sem
frá honum kom og reist honum
dómkirkju til vegsemdar list sinni
hörðum höndum langa ævi, en
nær öll verka hans rigndu niður
og fúnuðu í umkomuleysi og
fátækt þjóðarinnar. Það er fokið í
sporin hans. Veður og vindar hafa
nær máð þau út.
— En þetta er því miður ekkert
einsdæmi, heldur Gunnlaugur
áfram. — Látum það vera, þó að
kjör listamanna hafi verið óblíð,
það er sinnuleysi samtimans og
eftirkomenda, sem hefur leikið
listina verst. Ég gæti nefnt fjölda
dæma um þetta, og ég verð alltaf
jafn reiður, þegar ég hugsa uip
það. Til dæmis stóð fram á 19. pld
tíguleg útbrota — eða stafkirkja
frá miðri 17. öld á Breiðahólstað i
Fljótshlíð. Enginn veít, hver er
höfundur hennar, hans er hvergi
getið, og við hefðum ekki einu
sinni hugmynd um þetta verk, ef
útlenzkir hefðu ekki bjargað því
frá algerri gleymsku. Það var
leiðangur Pauls Gaimard, sem
gerói af henni ágæta teikningu,
skömmu áður en hún var rifin, og
honum og ýmsum erlendum
ferðamönnum eigum við að þakka
einu heimildirnar, sem til eru um
margt úr þjóðmenningu okkar.
Heimamönnum fundust þetta
hins vegar of hversdagslegir
hlutir til að eyða pappír og bleki,
hvað þá að reyna að varðveita þá.
— Og svo rofna tengslin við
hina gömlu menningu?
BugSan í Hafnar-
stræti, til komin
vegna þess að
þarna byggSu
kaupmenn á malar-
kambinum og
sveigjan í götunni
er hiS eðlilega form
strandarinnar.
frá Laufási, og síðar þeir Snorri
og Sigtryggur Jónssynir að
ógleymdum mörgum ágætum hér
syðra. A herðum þessára manna
hvíldu hin erfiðu ár, frá alda
arfleifð til breyttrar menningar i
bæjum og sveitum, og kannski
voru það tengslin við sveitina,
sem réðu því, hversu farsælir þeir
voru í starfi, þrátt fyrir erlend
áhrif, einkum dönsk. Tii dæmis
tókst þeim svo vel i kirkju-
byggingum, að frá þeim komu
bæði prýðilegar hefðbundnar
kirkjubyggingar og sjálfstæð
verk á islenzkum grunni, sem
vakið hafa verðskuldaða athygli
útlendra, en þeim trúum við jafn-
an best.
En með þvi að stétt manna fer
að annast byggingar i landinu, og
erlendur verksmiðjuiðnaður kem-
ur i stað okkar gamla heimilis-
iðnaðar, rofna skyndilega tengsl
þjóðarinnar við hina fornu list-
rænu hefð. Sköpunarmómentið er
tekið frá henni, og segja má að
listrænu sjálfstæði sé ógnað.
Þessi snöggu umskipti ollu rót-
leysi i listrænum efnum, og vió
erum enn að súpa seyðió af því.
Með breyttum atvinnuháttum og
uppbyggingu við sjávarsíðuna,
samfara rýmri fjárhag, er farið að
flytja inn norsk timburhús, eink-
Hof á Álftanesi,
íbúðarhús Gunn-
laugs Halldórsson-
ar. Mönnum leizt
ekki á blikuna, seg-
ir Gunnlaugur, þeg-
ar þeir sáu sperrur
rísa á húslausri lóð-
inni.
— Já, og það átti sér nokkurn
aðdraganda, sem vert er að
minnast aðeins á. Á siðustu öld
fór að byggjast upp traust stétt
byggingarmanna, vel menntuð og
oftast forfrömuð i Danmörku.
Timbrið var þeirra svið eins og
fyrri daginn. Mér eru sérstaklega
hugstæðir eyfirzku meistararnir
svo sem Þorsteinn á Skipalóni,
Ölafur Briem á Grund, Árni á
Garðsá og Tryggvi Gunnarsson