Lesbók Morgunblaðsins - 03.04.1977, Qupperneq 21

ur. Orustan hafði þó ekki verið
blóðug. Þannig var ósigurinn
ekki falinn í mannfalli, og reynd-
ar ekki landamissi heldur, afturá-
móti hafði vor allranáðugasta
tign orðið :ð sæta hörðum friðar-
kostum: rýma öll meiriháttar
virki og lofast til að b.vggja eingin
ný. En þó tók útvfir að honum
hafði verið þraungvað til að
greiða svenska kónginum
hundrað þúsund kúrantspesfur
útí hönd.“ (tslandsklukkan, bls.
239) .
VII.
„Peder Pedersen var fæddur
árið 1608 og var framan af æfinni
i þjónustu heldri manna. . . Þá
gerði konungur hann að æðsta
rentuskrifara sinum, en árið 1655
varð hann borgarstjóri i Kaup-
mannahöfn. . . Árið 1658 lánaði
tengdasonur hans konungi 140
þús. rd., en það er á aðra miljón í
voru fé, svo það er auðsætt, að
þeir mágar hafa verið vel fjáð-
ir... Þeir Kristófer Hansen og
Peder Pedersen áttu að hafa Báts-
anda, Keflavík, ísafjörð, Dýra-
fjörð, Berufjörð og Reyðar-
fjörð..“. (Jón J. Aðils: Einok-
unarverslun Dana á íslandi.
Reykjavik 1919, bls. 119 og 120).
„Einum glæpamanni lék for-
vitni á hvar kóngurinn ... hafði
getað krafsað saman slíka fúlgu á
þessum erfiðu tímum. Það var
greifi von Rósinfálk sem sá fyrir
því. .. Hvur er þessi greifi von
Rósinfálk?... Það er hann Peðer
Peðersen... Ilvaða Peðer Peðer-
sen?... Sonur hans , Peöers
Peðersens... Nú hvaða andskot-
ans Peðers Peðersens? Jón
Hreggviðsson: Hann hefur á leigu
hafnirnar á Bátsendum og Kefla-
vfk.“ (íslandsklukkan, bls. 239 og
240) .
Tuttugasta kafla íslands-
klukkunnar lýkur með því,
að Jóni Hreggviðssyni er
afhent tvö bréf: „Verndar-
bréf konúngs með hæsta-
réttarstefnunni og salvum
conductum bins danska
hers.“ í veruleikanum
voru bréfin þrjú. Tvö
þeirra eru prentuð í
Lovsamling for Island I.,
bls. 440 — 441.
„Beskjermelse-Brev for
Jon Hreggviðsson i en
Drabssag. Khavn 9. Mai
1685“ og „Leidebrev for
Jon Hreggviðsson til og fra
Island i en Drabssag.
Agerhus d. 12 Juni 1685.“
Þessi tvö bréf eru í íslands-
klukkunni gerð að einu
bréfi. „Verndarbréfi
konúngs með hæstaréttar-
stefnunni". Þriðja bréfið
var salvum conductum
hins danska hers.
Hér á eftir verða rakin
tengslin milli „Verndar-
bréfs konúngs með hæst-
réttarstefnunni“ og hinna
tveggja fyrnefndu bréfa í
Lovsamling I.
... haver han om dette Voris
allernaadigste Beskjermelse-Brev
til sin formenede Ret at udföre
allerunderdanigst været begjer-
endis: da haver Vi allernaadigst
forundt og givet, saa og hermed
forunder og giver forne Joen
Rechvidssen Voris kongelig fri og
sikker Leide og Beskjermelse til
og fra Retten paa bemeldte
Island,... han skal tiltænkt være,
Sagen strax uden Ophold for sine
tilbörlige Dommere at gjöre
anhængig og siden udföre, item
altid i egen Person í Retten
niöde,. ..“. (Lovs. I, bls. 440—441.
Úr ,,Beskjermelse-Brev“.). „...,
saa og hermed bevilger og
tillader, at saafremt han bemte
Sag for Voris Höieste-Ret agter at
lade indstevne, maa han i lige
Maade dertil fri og sikker Leide
Beskjermelse til og fra Island
njude og have. ... og forne Joen
Regvidssen tiltænkt være i egen
Person i Rette at möde, til at lide
og undgjelde hvis Lov og Ret
medförer. „(I.ovs. I., bls. 441. Úr
„Leidebrev for Jon
Hreggviðsson).
„Vér nú eftir Jóns Hreggviðs-
sonar allraundirdánugastri ósk
allra náðarsamlegast honum leyft
og ’tillátið undir Vorri vernd í
fullu frelsi til Vors lands Islands
Hann leysti þjóðlögin úr álögum
Framhald af bls. 9
að reisa persónulega að mæta
sfnum réttum dómurum á Öxarár-
þfngi og, ef honum svo lfkar,
stefna máli sínu fvrir Vorn Ilæsta
Rétt hér útí Vorri borg Kaupin-
hafn. Hið sama er honum nteð
þessu bréfi heitin Vor allranáð-
ugasta vernd að reisa frjáls
maður frá þessu Voru landi ís-
landi og hfngað aftur til þessarar
Vorrar borgar Kaupinhafn til
þess hér að bíða sakfellfngar
ellegar sýknudóms, alt eftir þvf
sem Vor lög og Vor hæsti Réttur
finnur billegt." (íslandsklukkan,
bls. 246 — 247).
Síðara bréfið sem Islendingur-
inn tók við úr hendi generálsins
og hann nefndi „eftir latinumáli
salvum conductum" er dagsett 26.
maí 1685, og er hér prentað eftir
afriti i Árnasafni i Khöfn 443
folio.
„Dem nach Ihre Königl: Majst:
vorweiser dieses Joen Reckvitz
aus Jsland biirtig Mousquetier
von den Königl: Leib = Guarde zu
á margvislegum vandamálum,
sem fyrir lágu, áttu mestan þátt í
því, að svo giftusamlega tókst til,
sem raun varð á. Hér skal vitnað i
fyrrnefnt útvarpserindi Emils
Thoroddsens, hann segir svo:
„Mun það ekki sizt söngmála-
stjóra að þakka, hve allir tónleik-
ar hátíðarinnar fóru vel úr hendi,
og að hægt var að koma upp full-
kominni sinfóniuhljómsveit, sem
þó var að mestu skipuð islenzkum
mönnum.
Þótt aðeins hafi hér verið stikl-
að á örfáum punktum úr lífi eins
af beztu sonum íslands, þá mun
skerfur sá, sem hann hefur lagt af
mörkum til íslenzkrar menningar
lengi marka spor í sálum íslend-
inga.
Ekki get ég lokið máli minu án
þess að minnast á fjölskyldu
Sigfúsar hér á þessum stað, en
fuss, unter Illr Capitain Treus
Cotnpanie, zu ausfuhrung einer
Rechts=Sache, die er alda hatt,
sicher gelert und Salvum
Conductum allergnadigst ertheil-
et. und er zu solchen Ende umb
vier Monat Uhrlaub beym Regi-
ment gebúhrend angesuchet, So
habe Ihnt solchen in ansehung .
des Königl: Salve conductus
hiermit vergönnen wollen, Er
suche dess wegen alle und Jede
respective hohe ond niedrige
Kriegs= und Civiibetiente, Wass
standes und Wúrdeens Selbe
seýn mögen, sie wollen bemelten
Joen Rechvitz aller orten zu land
und wasser, frej, sicher und
ohngehindert pass= und
repassiren. Ihm auch sonst
genergten willen zu seinem
besseren fortkommen
wiederfahren zu lassen belieben,
gestalt ich solches umb einen
Jeden standes und wúrdens
Erfoderung nach, in solch und
dergleichenfállen zu er-wiedern
geflissen bin, Copenhagen den
26te May Anno 1685.
Schönfeldt."
„Þetta sfðara bréf nefndi hann
eftir latfnumáli salvum conduet-
uni, og varð lesið í því að Johann
Reekwitz aus Ijsland buertig
byssuskvtta til fóts undir
kompanfi herra kaptuga Tróa
væri af generalóbristanum
Skaunfelt veitt fjögurra mánaða
orlof að reisa til íslands að reka
þar réttar síns í máli einu, hverfa
síðan aftur til konúnglegs
aðseturstaðar Kaupinhafn að
halda áfram sinni þjónustu undir
merkjunum." (íslandsklukkan,
bls. 247).
Að lokurn skal tekið fram, að
tilvitnanir í Kjöbenhavn II. og
Danmarks Riges Historie V. eru
teknar hér með samkvænu ábend-
ingu í grein dr. Peter Hallberg
„íslandsklukkan i snn'ðum".
óþarfi er að fjölyrða um það fólk,
svo vel eru þau þekkt og vinsæl
hér um slóðir vegna djúpstæðrar
tryggðar, sem Sigfús hélt við
fæðingarstað sinn alla tið og
sýndi það i verki með þvi-að halda
hér tónleika með þeim kórum,
sem hann stjórnaði meðan hans
naut við. Má þar nefna „17. júní'V
sem söng hér í kirkjunni áriö
1919 og var öllum ógleymanlegur
er á hlýddu og söngfélagið
„Heimir“ 1936. Sigfús lézt 10. maí
1939. Að honum látnum tóku börn
hans við. Frú Valborg hafði ávallt
Eyrarbakka á ferðaáætlun sinni
þegar hún á tveggja ára fresti
heimsótti ísland um þrjátiu ára
skeið. Öllum sem hafa heyrt þau
systkin og fjölskyldu Einars hér i
kirkjunni, mun enn i fersku
minni framkoma þeirra, bæði list-
ræn og alúðleg.
Randa-
flugan
eftir Finn Söeborg
Það sem mestum óþægind-
um veldur á sumrin er að
mfnu áliti randaflugurnar.
Þar sem ég á heima eru þær að
minnsta kosti ákaflega áleitn-
ar, og aldrei lfða svo fimm
mínútur, er ég hef hallað mér í
legustólinn til að njóta sólar-
innar, að ein þeirra sé ekki
komin æðandi og farin að iðka
flugið f kringum mig. Að ég
hef um langt skeið komizt und-
an stungum þeirra er án efa
því að þakka, að ég hef rokið
upp og stokkið um allan garð.
Það er óbrigðullt ráð. Eftir
þrjár til fjórar reisur um garð-
inn er randafiugan orðin
þreytt og hefur fallið frá ætl-
un sinni. Þó verður maður auð-
vitað að gæta þess að hlaupa
ekki svo hratt að maður rekist
aftan á skepnuna því að ekki
bætir það úr skák.
Svo var það í gær, að dýra-
fræðingur eða hvað hann nú
var, sagði í blaðaviðtali, að
randaflugur væru f rauninni
ákaflega friðsamar
maddömur, sem á engan hátt
kærðu sig um að vinna nokkr-
um mein. Kæmi það fyrir að
einhver þeirra réðist á fólk,
væri það undantekningalaust
þvf að kenna, að hún hefði
orðið taugaveikluð af öllum
þessum hamagangi f hræddu
fólki baðandi út höndum og
fótum eða geðveikilegum
hlaupum aftur og fram. Fólk
skyldi bara sitja rólegt og þá
kæmi ekkert fyrir.
Nú tek ég að vísu ekkert
mark á þess konar ráðlegging-
um, en þar eð ég tók að þreyt-
ast á þessum eilffu hlaupum
og konan mfn fullyrti þar að
auki að ég hagaði mér eins og
hálfviti þegar ég æddi um,
ákvað ég að taka áhættunni,
svo að næst þegar randafluga
nálgaðist hleypti ég í mig
kjarki og sat kyrr.
Þaö var mikiö taugastríð.
Randaflugan sveimaði kring-
um höfuð mitt með óhugnan-
legu suði. Allra verst var þeg-
ar hún var fyrir aftan hnakk-
,ann á mér og ég gat ekki séð
hana, en auðvitaö þorði ég
ekki að Ifta við af ótta við að
gera hana taugavciklaða. Þess
í stað reyndi ég að brosa vin-
gjarnlega til hcnnar í hvert
skipti sem hún var fyrir fram-
an mig í von um að geta full-
vissað hana um, að ég væri
allra bezti maður og' næstum
þvf eins kurteis og hún sjálf.
Allt gekk vel í nokkrar
mfnútur en svo lét hún allt í
einu verða af því. Hvort að
bros mitt var orðiö eitthvað
þvingað og kvikindið hafi
fengið það á tilfinninguna að
ég væri að skæla mig framan í
það, veit ég ekki, en svo mikið
er vfst að broddinum stakk
hún f nefið á mér áður en ég
ga‘ti komið í veg fyrir það.
Sekúntubroti síöar var ég á
harðahlaupum um garðinn. En
skaðinn var skeður og nefið á
mér fór að bólgna, og nokkrum
stundum sfðar var það orðið
þannig að lit og iögun að ég
leit út eins og eigandi brugg-
húss, sem ég á því miður ekki.
Ég hef þvf tekið aftur upp
fyrri hlaupaspretti rnfna. En
ef ég á einhvern tíma eftir að
fara til Afríku, skal enginn fá
mig til að fallast á, að stari
maður nógu stfft í augun á
ljóni, þori það ekki að éta
mann.
llalldór Stefánsson þýddi.