Lesbók Morgunblaðsins - 03.04.1977, Qupperneq 22

Suður Kjöl 1923
Framhald af bls. 7
af Fúlukvisl, sem borið hefur leir og áburðarvatn
úr Þjófadölum. Hvítárvatn var meira eða minna
þakið ísjökum, sem brotnað höfðu úr skriðjökli,
sem lá ofan i vatnið að vestan og þverhniftur
ísveggurinn blasti við sjónum. Að sunnan var
Bláfell hið tigulegasta.
Séra Tryggvi mun hafa ætlað að fara ofan í
Biskupstungur, en þegar við komum að ferjustað
á Hvítá voru bátarnir báðir að sunnan. Vitað var að
töskuhesturinn Einsýnn kunni ekki að synda og þó
við hefðum viljað sundríða yfir, var ekki gott að
eiga það á hættu, að missa hest og farangur i
jökulelfuna, svo það var ákveðið að fara suður
austan Hvitár Og þá varð fyrst fyrir að riða
Jökulfallið. Það var vaðlaust og i einum streng,
þar sem við komum að þvi. Hestarnir hnökruðu en
losnuðu ekki og það var svo djúpt að rann upp í
hnakkana
Dálítið austar er Svinárnes. Við stönzuðum þar
dálitið, en þareru góðir hagar. Sandá og Svíná
falla um nesið og koma þar saman. Við fórum yfir
þessar ár sunnan víð ármót. Þar var illt yfirferðar,
brattir kambar að ánni og grýttur botn. Svo
sveigðum viðað Hvítá og fengum ógreiðfæran
veg og seinfarinn. Smá ár, Stangará og Búðará
urðu á vegi okkar. Svo komum við að afréttargirð-
ingu. Þessi girðing var vist ekki gömul þá. Vall-
lendisgrund var með girðingunni við hliðið.
Áratugum síðar eða 1 956, þegar ég fór þar um í
annað sinn, var öðruvisi umhorfs. Þá var allt
valllendi blásið burtu og girðingin stóð á gróður-
lausum sandi.
Eigi all langt sunnan við girðinguna komum við
i svolitið dalverpi. Þar er eyðibýlið Hamarsholt.
Gras var svo mikið þarna að punturinn náði
hestunum i kvið. Nú gerðum við lykkju á leið
okkar og fórum að Gullfossi þar vestar. Ég hafði
ekki áður séð hliðstæðan náttúrukraft. Við stóðum
drykklanga stund ájrrúninni við fossinn og horfð-
um á kolmórautt jökulvatnið steypast fram af
berginu með þrumuhljóði. Við vorum hugfangnir,
en sögðum fátt. Ekki sist mun séra Tryggvi hafa
orðið fyrir snertingu á þessari stund. Hann var
víðsinn trúmaður og fór með Ijóðlinur úr kvæði
eftir Einar Benediktsson, sem hann hafði miklar
mætur á. ,,Hve voldugt og djúpt er ei himinsins
haf". og ,,Autt er alt sviðið og harðlæst , hvert hlið
og hljóður sá andi sem býr þar".
Frá Gullfossi fórum við austur á Tungufellsdal,
en séra Tryggvi hafði hugmynd um að þar væri
betri leið. Að kvöldi dags komum við heim að
Tungufelli, sem er stórbýli að fornu og nýju og
kirkjustaður. Lítil timburkirkja stóð þar nálægt
bænum og stendurenn. Séra Tryggvi gerði boð
fyir húsráðendur. Húsfreyja Sigríður Árnadóttir
kom út á hlaðið. Hún var hrein og bein i viðræðu
og færði persónu. Hún sagði að húsakynni væru
litil, en gisting væri velkomin, ef gestirnir gætu
gert sér að góðu það sem hægt væri að veita.
Okkur var siðan boðið til baðstofu. Þar voru 6 rúm
3 hvoru megin undir súð og nokkuð stór gluggi á
stafni, móti suðri eða suðvestri. Borð var undir
glugga og þar sat Jón bóndi Árnason. Hann var
kominn nokkuð til aldurs, fæddur 1 864 en kona
hans 1 0 árum yngri. Þau höfðu átt 1 0 börn, sem
upp komust og það hefði því verið margt fólk á
Tungufelli og var það nú. Að minnsta kosti þeir
þrir synir þeirra voru nú heima. Jón bóndi spurði
margs um ferð okkar og var hinn skemmtilegasti
og þegar hann heyrði að við hefðum fengið
vondan veg sagði hann, að við hefðum farið of
nærrí henni Hvítá. Það orðtak hafði ég ekki heyrt
eða hliðstæðu þess. Jón sagði lika ,,út á Eyrar-
bakka" og það fannst mér undarlegt af þvi
Eyrarbakki er í suður þaðan. Mér er sagt að þetta
orðtak sé notað í Rangárvallasýslu, en Jón Árna-
son var ættaður úr Sandsveit.
Þessi dagur var eftirminnilegur fyrir mig. Ég
hafði kannað ókunnuga stigu sunnan jökla og
þennan dag var ég 1 8 ára.
Næsta dag 8. ágúst lögðum við af stað, suður,
ofan eða út Hrunamannahrepp, ég veit ekki hver
málvenja er um það. Þegar við fórum voru þeir
bræður að slá á engi sunnan og vestan við túnið á
Tungufelli sem nú er allt orðið að túni. Eigi langt
frá Tungufelli komum við að timburbrú á Hvítá þar
heita víst Brúarhlöð. Áin fellur þar í þröngu gili og
stutt á milli klappa. Mér fannst að þessi brú væri
óskaplega mikið hagræði fyrir fólk og þó sérstak-
lega mikið hagræði fyrir fólk og þó sem þurftu að
ná saman
Mér fannst vanta í landslagið á þessum stöðum
Það voru engin fjöll nema langt í burtu, en þó var
einhver dulúð í landslaginu. Það voru ásar og
daladrög á milli eða mýrarsund, víða klappir eða
litlar klettaborgir.
Málvenja þar um slóðir mun vera að fara niður
eða fram Hrunamannahrepp.
og sjáanlega krökkt af huldufólki.
Vegurinn lá með túninu Skipholt. Þar er vin-
gjarnlegt bæjarstæði i lægðá milli ása og reisuleg-
ar byggingar voru þar. Þar sáum við heybands-
lest, með sex eða átta hestum, sem ég var hrifinn
af. Baggarnir vænir, silinn á miðjum bagga
og allir baggar jafnsíðir. Að sjá hestana og hand-
verkið, var eftirminnileg og falleg sjón.
Séra Tryggvi mun hafa farið áður um Hruna-
mannahrepp Hann sagði okkur um ýmsa bæi,
hvað þeir hétu. Hruni leyndi sér ekki. Þar var
kirkja. Ekki held ég að hafi verið mikil byggð
nálægt Gröf. Eg veit ekki, hvort Emil var kominn
þangað. Viðsáum heim að Langholti og þangað
heim var yfir mýrar að fara, því vegurinn lá austar.
Svo fórum við yfir Stóru-Laxá. Á Skeiðum er
sléttlendi vafið i grasi. Mér fannst, sem ég væri
kominn í Hólminn í Skagafirði, en Hekla var þó of
langt í burtu Leið okkar lá nálægt Þjórsá, að
Þjórsártúni. Þar voru miklar byggingar, timburhús
meðstórum samkomusal. Ólafur ísleifsson hómó-
pati hélt staðinn og mun hafa byggt hann upp.
Hann þótti góður læknir og var veitt takmarkað
lækningaleyfi ári 191 5. Við stönsuðum þarna
dálitið og ekki leið á löngu að ég varð var við, að
þeir Einar og prestur höfðu keypt vín. Guðmundur
Guðmundsson keypti á glas fyrir sig og gaf mér að
dreypa á þvi með sér.
Það var kominn upphleyptur vegur ,,braut" eins
og það var kallað á milli Þjórsár og Ölfusár. Við
vorum komnir dálítið vestur brautina, þegar við
sáum eitthvert ferlíki koma á móti okkureftir
veginum, sem rann af sjálfu sér eins og knikill í
galdrasögu. Ég hafði aldrei séð bil, en þóttist vita
að hér væri bíll og þetta var einhverskonar
kassabíll. Hestarnir urðu ekkert hræddir en
sveigðu út af veginum ósköp rólega. Kannski hafa
þeir haft hugboð um, að hér væri tákn framtíðar,
tákn um, að þeir mundu ,,missa glæpinn" að
hlaupa bera og draga.
Nokkru vestar, það mun hafa verið nálægt
Hraungerði, fórum við út af veginum til þess að
skoða nývirki. Það var skurðgrafa, sem varað
grafa skurð fyrir Flóaáveituna. Mér þótti þetta hið
mesta furðuverk. Skurðurinn var fullur af vatni og
skurðgrafan knúin vélarafli flaut, ofan á vatninu.
Þegar á leiðarenda kom við Ölfusá, fengum við
gistingu hjá Agli Thorarensen. Hann var mágur
séra Tryggva. Eftir þetta man ég ekki eftir
smiðunum. Liklega hafa þeirfariðtil Reykjavíkur
um kvöldið.
Á þessum tima var ekki mikil byggð við Ölfusá.
Sveitabærinn Selfoss húkti þar vestur á höfðan-
um. Svo var Tryggvaskálj, veitinga og gististaður
þar sem Ölfusá rennur inn um dyr og glugga,
þegar henni sýnist. Stórt timburhús var austur
með veginum að norðan, Landsbankahús kallað.
Þá var Kaupfélag Árnesinga ekki til og ekki
Mjólkurbú Flóamanna, en rjómastrákar hafa verið
á ferð, hér og þar um Árnessýslu með brúsa til
smjörbúanna. Egill Thorarinsen rak þá verzlun;
átti verzlunar og ibúðarhús sunnan við veginn og
hét staðurinn Sigtún. Skammt frá íbúðarhúsi Egils
var tengdafaðir hans Daníel Danielsson dyravörður
í stjórnarráðinu, í tjöldum og seldi öl og vín að því
er sagt var. Ég man ekki eftir fleiri húsum, en þó
mun hafa verið símastöð einhversstaðar, en lík-
lega ekki neitt stórhýsi.
Fimmtudaginn 9. ágúst vorum við um kyrrt i
Sigtúnum og hvildum hestana og okkur sjálfa. Við
áttum góða vist i Sigtúnum. Kristin kona Egils
stóð fyrir beina, myndarleg kona í blóma lífsins,
fædd um aldamót. Þar voru þá foreldrar Egils,
Grimur Thorarensen og Jónína Egilsdóttir. Þau
voru þá hætt að búa i Kirkjubæ á Rangárvöllum.
Grímur Thorarensen var hár og herðabreiður,
stórskorinn i andliti, svipmikill og færði persónu,
en heldur fannst mér hann kuldalegur i viðmóti.
Jónina Egilsdóttir var i meðallagi á vöxt og falleg
kona, þó hún væri orðin hálf sextug og allir sem
kynntust henni sögðu að hún væri gæðakona.
Af viðburðum þessa dags man ég litið og þó
man ég það, að ég fór með séra Tryggva austur að
Landsbankahúsi. Þar gékk hann inn og þar var
Magnús Torfason sýslumaður í herbergi nálægt
útidyrum og hafði hallað sér út af i dívan. Eitthvað
töluðu þeir saman og ég var svo hissa á þvi, hvað
sýslumaður Árnesinga var nauðasköllóttur.
Grímur Thorarensen gaf sig á tal við mig og
sagði mér þær fréttir úr simanum að nú væri búið
að þurrka töðuna á Mælifelli, því nú hefði verið
þurrkur fyrir norðan. Þetta sumar byrjaði sláttur á
Mælifelli um 11 sumarhelgi. Eitthvað náðist upp
af því, sem slegið var fyrir 12. helgi. en siðan var
ekki hægt að þurrka eitt einasta strá í heilan
mánuð og þegar við fórum, lá taðan á túninu
grúthrakin.
Fólksbilar voru á ferð við Ölfusá þennan dag.
Egill Thorarensen fór eitthvað burtu með bíl og
þegar hann var sestur inn í bilinn hafði hann teppi
um fætur sér en hann mun hafa verið heilsuveill á
þeirri tið. Bilstjóri nokkur var þarna, að biða eftir
einhverju, að því er virtist. Ég spurði hann, hvað
það kostaði að fara með bílnum smá spotta.
Túkall, svaraði hann snöggt. Ég hafði ekki heyrt
þetta orð áður, en þóttist skilja að túkall væri sama
og tvær krónur. Þetta mál var þá útrætt, þvi ég
átti ekki einn einasta eyrir i vösum mínum, hvað
þá tvö hundruðaura. En þessi bílstjóri reyndist
mér hið mesta göfugmenni, því litlu síðar bauð
hann mér.inn í bilinn ásamt fleira fólki og ók með
okkur eitthvað vestur fyrir brúna. Hvílíkur viðburð-
ur! Mér fannst þetta vera eins og þegar menn
svifu á grænu klæði til undirheima í fornum
sögum.
Föstudaginn 1 0. ágúst lögðum við af stað frá
Sigtúnum áleiðis norður. Maður nokkur úr Reykja-
vík gaf sig fram og ákvað að verða okkur samferða
norður. Hann hét Þórður og átti heima á Vestur-
götunni eða í Vesturbænum. Sumir kölluðu hann
Dóra úrara, en hann var fremur lágur vexti og
gildvaxinn.
Grímur Thorarensen átti hesta og fylgdi okkur
áleiðis, líklega upp á Skeið. Einhversstaðar þar
sem við stönsuðum þurftum við að binda hest í
tagl á öðrum. Ég tók lokk úr taglinu og ætlaði að
binda í hann, en Grímur kom þar að, hrifsaði af
mér taglið og sagði kuldalega, að það ætti að
binda utan um allt taglið. Ég sárskammaðist min
fyrir barnaskapinn.og leit upp til hins aldurhnigna
og þaulæfða ferðamanns.
Þegar Grímur skildi við okkur settust þeir Þórð-
ur á sína mosaþúfuna hver og Þórður keypti tvo
hesta af Grimi og borgaði þá strax með því að
skrifa víxil á hné sér. Þá vissi ég varla, hvað víxill
var, en fékk að vita það síðar.
Við fórum af baki hjá Húsatóftum á Skeiðum.
Eg var sendur þangað heim einhverra erinda. Þar
sá ég unga stúlku svo fallega að ég varð bálskot-
inn í henni á stundinni, en það hefur verið feilskot,
því ég hef ekki séð hana síðan.
Við fórum að Tungufelli um kvöldið og gistum
þar i annað sinn. Séra Tryggvi var góðglaður af
vini þennan dag og mun hafa fengið það hjá
Daniel. Ekki var þó vinið meira en það, að ekkert
var eftir til næsta dags. Prestur var fljótur að
sofna, þegar hann hallað sér út af í baðstofunni á
Framhald á bls. 24.