Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1977, Page 8

Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1977, Page 8
Um þessar mundir er að koma út bók um Sverri Haraldsson og verk hans, — listaverkabók, sem unnin er að öllu leyti hér á landi og telja verður með kjörgripum íslenzkrar bókagerðar. Efnislega er hún sameiginlegt verk Sverris og Matthíasar Johannessen, sem ritar bókina um listamanninn, eða öllu heldur: skráir frásögn hans. eftir GÍSLA SIGURÐSSON Þessa dagana kemur á markað næsta athyglisverð bók, sem telja verður eitt glæsilegasta framlag ís- lenzkrar bókagerðar til þessa. Hún fjallar um Sverri Haraldsson listmál- ara; listaverkabók með fjölda lit- mynda af málverkum Sverris svo og teikningum eftir hann. Matthías Jo- hannessen skrifar bókina og hefur tekið þann kost að vera sjálfur sem fyrirferðarminnstur en láta Sverri tala. Ber þar að vonum margt bráð- skemmtilegt á góma og Sverrir fer ekki dult með skoðanir sínar á sam- timanum, listinni og ýmsum stór- meisturum. Trúlega hefurþað þegar frá líður meira gildi en listfræðilegar bollaleggingar um þróunarstigin á ferli listamannsins. Textinn birtist samhliða í enskri þýðingu þeirra May og Hallbergs Hallmundssonar. Það er athyglisvert, að viðtalsbók sinni um Gunnlaug Scheving lauk Matthías á þann hátt, að Gunnlaug- urtalaði einn. í bókinni um Sverri er þeirri aðferð haldið áfram; á þann hátt eru tengsl milli þessara bóka. Eftir merkilegt brautryðjandastarf Ragnars i Smára í útgáfu á lista- verkabókum, hefur þesskonar út- gáfa legið í láginni og liggja ennþá merkir listamenn óbættir hjá garði; þar á meðal Gunnlaugur Scheving. Útgefendur bókarinnar um Sverri, þeir Páll Vígkonarson og Gunnar Þorleifsson, kusu þó að byrja á einum þeirra, sem hvorki eru ungir né gamlir. Engu að síður er Sverrir Haraldsson þjóðkunnur listamaður þó ekki sé hann nema 47 ára og um langt árabil hefur hann verið talinn i fremstu röð Sverrir hefur sjálfur haft hönd í bagga um val þeirra verka sem sjá má i bókinni og hefur hvorki verið sparaður timi né fyrirhöfn í þeirri viðleitni að komast sem næst fyrir- myndunum. Bókin er talandi tákn fyrir þær framfarir, sem orðið hafa í prentun og bókagerð uppá siðkast- ið; hér er engin nesjamennska á ferðinni og svo kunnáttusamlega unnin bók þætti kjörgripur hvar sem væri. Uppá síðkastið hefur sú hvim- leiða þróun átt sér stað, að menn leituðu erlendis, einkum til Hol- lands, þegar vanda átti hlutina. Bók- in um Sverri er aftur á móti að einu og öllu verk íslenzkra bókagerðar- manna „Heimaey, þar er ég fæddur og uppalinn". Þannig hefur Sverrir frá- sögnina af sjálfum sér og æskuárun- um í Eyjum og þaðan er honum efst í huga minningin um afa og ömmu, sem ekki áttu sinn lika og Sverri er til efs, að nokkur hafi átt fegurri æsku en hann. Hann lifði og hrærð- ist i bátum eins og gengur i sjópláss- um og varð fyrir þeirri ógæfu eins og hann segir, að taka hæsta fulln- aðarpróf, sem þá þekktist á landinu. Það kvað svo rammt að atgerfi drengsins, að hann var jafnvel bezt- ur í leikfimi lika. Hvað átti að gera við þesskonar vandræðabarn í Vest- mannaeyjum? Auk þess var hann siteiknandi, hagur við smíðar, og fór i iðnskólann í Eyjum til þess að geta verið lengur hjá Bjarna afa og l ömmu. I Handíða- og myndlistarskólan- um héldu þessi ósköp áfram; dreng- urinn frá Vestmannaeyjum hélt áfram að vera undrabarn. Matthias hefur eftir Sverri í bókinni: „Það var einskonar tizka að tí- unda, hversu efnilegur pilturinn Dæmi um myndlist Sverris á síðasta ári: Frá Þingvöllum, olíumynd. Eigandi: Spari- sjóðurinn í Keflavík. væri. BjörnTh. Björnsson sagði jafn- vel i fyrirlestri (hef ég heyrt) að ég hafi verið mesta undrabarnið í sam- anlagðri listsögu þjóðarinnar, en hætt að mála, þegar ég var tuttugu og fimm ára (!) Aldurinn hefur þá færzt nokkuð snemma yfir mig" Sverrir segir skemmtilega frá kynnum sínum af Kjarval og þvi þegar hann, alls óþekktur ungling- ur, hugðist fá meðmæli hjá Kjarval vegna styrks til Noregsferðar: „Ég bankaði upp á hjá Kjarval. Hann tók feiknalega vel á móti mér og gekk mikið um gólf. Ég var feiminn unglingur andspænis meist- aranum, enda hef ég alltaf verið þeirrar skoðunar, að Kjarval sé i hópi örfárra snillinga þessarar aldar. Hann benti á mynd, sem hann sagðist hafa verið að mála i tíu ár Ég man vel eftir henni. En þá hringdi síminn og einhver var greini- lega að biðja um málverk, þvi að Kjarval segir: „Tiu þúsund." Ég styn upp erindinu, hann segir: „Ja, nú er illt i efni. Hann Veturliði kom hingað i gær og fór ekki, fyrr en ég var búinn að gefa honum meðmæli fyrir sama styrk. Ég get ekki gefið tveimur mönnum með- mæli á sama straumpunkti tilviljun- arinnar, þá gæti allt kortslúttað, loftið er súbjektíft og maður á að 'ara gætilega." Þeir sem sáu yfirlitssýningu á verkum Sverris að Kjarvalsstöðum um árið, gátu séð með eigin augum bráðan þroska hans, sem þar birtist i ýmsum bernskuteikningum frá Eyj- um og öðru, sem rekja má til Hand- iðaskólans. Bókin er raunar góð heimild um þetta eins og vænta má. Sjálfsmynd, sem hann hefur teiknað 17 ára, er til dæmis firna fallega gerð og tvítugur vinnur hann eins og stórmeistari. Og litlu siðar, á Parísar-árunum 1952 — 53, heillað- ist hann eins og fleiri af hreinni flatarmálsfræði i myndlist: „þar sem maður þarf ekki einu sinni á jafn mikilli kunnáttu að halda og iðnað- armaður, og reyndar stóðum við langt að baki húsamálurum, hvað snerti efni og kunnáttu." Listferill Sverris hefur einkennst af stökkbreytingum fremur en jafnri og hægfara þróun. Hann gekk i gegnum abstraktið og skilaði eftir- minnilegri myndum frá því tima- skeiði en flestir hinna íslenzku sam- tíðarmanna hans. En eftir á fannst honum þetta hafa verið gelt skeið i listinni og hefur í einn og annan tíma gefið yfirlýsingar þar um. í bókinni segir hann. „Þetta tímabil stóð aðeins yfir í tvö ár, en þá gafst ég upp. Fannst þetta enginn vandi, auk þess hund- leiðinlegt og hæfileikum manns ekki samboðið að raða niður flötum á léreft, og þetta var svo fáránlegt, að við notuðum jafnvel olíuliti, sem eru mjög erfiðir og henta engan veginn flatarmálsmyndum. Allt annað efni Eitt af æskuverkum Sverris: Frá Vestmannaeyjum, vatnslitamynd frá 1946. Eigandi: Haraldur Sverrisson. hefði í rauninni verið betra, svo sem bílalökk og hörpusilki. En við vildum vera alvörumálarar og nota olíuliti eins og Kjarval. En þeir'henta bara allt öðrum aðferðum. Það þarf að blanda þeim saman, svo að unnt sé að auka á blæbrigði ýmiss konar og búa til sérstaka áferð á léreftinu með mismunandi þykku litalagi, sem sagt: það á að nota þá eins og hvitan galdurtil að ná áhrifum. Ég hafði áður notað olíuna með þessum hætti, en vildí nú vera mað- ur með mönnum og samtima tizk- unni, auk þess sem ég hafði ekki gert mér grein fyrir annmörkunum á þessari tegund flatlistar. Þetta timabil stóð til 1 955, en þá gafst ég upp, þó að samherjar mínir i myndlistinni héldu áfram á sömu braut. og geri raunar enn. Við vor- um nokkrir saman á þessu ófrjóa timabili. Hrópuðum húrra hver fyrir öðrum. Hvöttum hver annan með innantómu orðagjálfri og vigorðum, þvi að ekki gerðu aðrir það. Sung- um saman hallelúja og „Fram, fram þjáðir menn . . Vorum bræður i þjáningunni." Leið Sverris út úr abstraktinu varð sú, að hann fór að nýju að gaum- gæfa umhverfi sitt og þreifaði sig þá áfram með dálitið óákveðnar og þokukenndar myndir úr Sogamýr- inni. Sá er þessar linur ritar, bjó þá í næsta nágrenni við hann og undrað- ist, hversu listamaðurinn eyddi mikl- um tima i að leika sér með flug- dreka. En þá var breytingin að gerj- ast með honum og smátt og smátt fikraði hann sig áfram yfir í lands- lagið, sem hefur orðið honum yrkis- efni síðan og svo að segja alfarið síðan þau hjón fluttust að Hulduhól- um í Mosfellssveit. En hann leggur áherzlu á, að myndefnið skiptir ekki máli, heldur það, hvernig úr því er unnið: „Menn geta málað öskutunnu eða beyglaða fötu fyrir mér, en þær eru ekkert merkilegri en hver önnur hundaþúfa og siður en svo nýtizku- legri, þó reynt sé að gefa þessu nöfn eins og nýraunsæisstefna. Það, sem máli skiptir, er skáldið i listamannin- um; hvernig hann sér fyrirmyndina og hvernig honum tekst að vinna úr henni. . Sverrir talar um menn, „sem mála litaspjöld" og aðra, sem gefa út furðubækur sem ekki segja neitt: Aðeins eitt orð á siðu. En hann langar ekki til að feta í fótspor þeirra; ekki mála myndir, sem ein- ungis eru litir: „Ég vil mála myndir. sem segja eitthvað, hafa einhver áhrif á fólk kalla á geðhrif. Þær mega mín vegna bæta eitthvað mannlífið. Ég hef séð fallega hluti breyta fólki til góðs. Ljótur hlutur, Ijótt umhverfi getur á sama hátt haft neikvæð áhrif." Málarinn málar einhverskonar hliðstæðu við náttúruna; það þýðir ekki að keppa við drottinsdýrðina: Abstraktskeiðið: Kvöld f Eyjum, olíumýnd, máluð 1949. Eigandi: Anna Kristjánsdóttir. Millikafli í lok abstraktskeiðsins: OKumynd frá árinu 1 964. Eigandi: Halldór Arinbjarnar læknir. „Manni getur fundizt málverkið svo lítils virði", segir Sverrir; „Andspæn- is fögru sólarlagi fallast manni hend- ur". Og á öðrum stað segir hann: „Ég skammast mín ekkert fyrir þó_ sólin í öllum sínum tilbrigðum hafi haft áhrif á mig." Bókin skilar vel þvi frábæra hand- bragði, sem er á öllum verkum Sverris, bæði teikningum og mál- verkum. Hann er skáld i myndum sinum, en góður handverksmaður lika og notar sjálfur þetta orð í jákvæðri merkingu, „þó að reynt hafi verið að breyta þvi i skammar- yrði". Stundum vinnur Sverrir landslagsmyndir sinar svo mikið. að útkoman verður súrrealisk Sumum finnst það minna á Dali Og Dali er meistari, segir Sverrir — og frábær handverksmaður. Um áhrifin frá Dali segir hann: „Þó að ég sé svona hrifinn af Dali, veit ég ekki til, að "crk eftir hann hafi orðið mér hvatning, innblástur eða fyrirmynd En aftur á móti hef ég óhikað notað sömu fyrirmyndir í landslagi i mörgum gjörólikum mál-- verkum. En það hef ég ekki lært af Dali" Listsagan lumar á þó nokkrum dæmum um glæsilegan árangur af því að fara hægt yfir og rækta vel sinn þrönga kálgarð Enginn málari er betra dæmi um það en Vermeer hinn hollenski, sem látið hefur eftir sig fremur fáar myndir og flestar heldur smáar. Vermeer er einmitt einn af eftirlætismálurum Sverris og telur, að Dali sé meðal þeirra, sem hafa mest dálæti á Vermeer af öllum listamönnum og að Dali hafi meira að segja reynt að kópíera mýnd eftir hann — og gefizt upp Sverrir ýtir nokkrum stoðum undir þá kenningu sína, að Vermeer sé sjálfur í nokkr- ummynda sinna. Líklegt sé, að hann hafi með árunum átt erfitt með að hreyfa sig og að þessvegna séu næstum allar hans myndir málaðar í einni og sömu stofunm Meðal þess, sem prýðir bókina eru nokkrar nýlegar teikningar, meðal annars af læralöngu og læra- fögru kvenfólki, sem listamaðurinn útfærir á sinn persónulega hátt. Ein- hversstaðar minnist hann á þann SJÁ NÆSTU SÍÐU

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.