Lesbók Morgunblaðsins - 13.08.1978, Blaðsíða 12

Fyrir meira en þrem aldarfjórð-
ungum skrifaði dr. Jón Stefánsson
málfræöingur og sagnfræðinguf
grein, sem birtist íTímariti Hins
íslenzka bókmenntafélags 1898.
Þessi ritgerð fjallar um „Tjlraunir
Danakonunga til að selja ísland"
samkvæmt fyrirsögn hennar og
höfundur rekur hér nokkra atburði
varðandi sögu íslands og tveggja
Danakonunga á fyrri hluta 16. aldar.
í raun og veru er hér þó ekki um
að ræ’ða tilraunir til aö selja ísland,
eins og dr. Jón lætur í veöri vaka,
er hann setur grein sinnj fyrirsögn,
heldur er hér um að ræða tilraunir
tveggja Danakonunga til aö afla sér
rekstrarfjár meö því að veösetja
ísland.
Þaö mun hafa veriö afstaöa
höfundar til danskra yfirráða á
íslandi, sem varð þess valdandi, að
hann hefur kveöiö of fast aö orði,
er hann skrifaði fyrirsögn greinar
sinnar, en sú afstaða kemur vel
fram í lok ritgeröar hans. Hér segir:
„Nú var svo komið, aö Danir vildu
láta ísland af hendi rakna viö
England fyrir svo sem ekkert, en
Hinrik haföi þá svo mikiö aö vinna
innanlands, að hann sinnti því ekki.
Þannig fórst það fyrir, að Hinrik
áttundi eignaöist ísland, en víst er
um þaö, aö ekki haföi hann sleppt
Jön Kristvin
Margeirsson
Parruk, pípur og dýrar veigar og einhversstaöar noröur í
höfum er land til leigu eöa jafnvel til sölu, — en pví miöur —
áhuginn á pví er lítill.
Tilraunirtveggja Danakonunga
til að veðsetja ísland
tangarhaldinu á því, ef hann heföi
tekið þaö aö veði. Hitt er líka víst,
aö betra heföi veriö fyrir ísland aö
komast undir England á öndveröri
sextándu öld, áöur en einokun og
hrörnun og hnignun var byrjuö aö
neinu ráöi, en aö sæta þeim
kjörum, sem þeir uröu viö aö búa
næstu aldirnar undir Dönum.“
Ekki er þaö öruggt, aö þessi
skoöun dr. Jóns Stefánssonar eigi
miklu fylgi aö fagna meöal íslend-
inga nú á dögum, en grein hans er
skemmtileg og fróðleg og þess viröi
aö rifja hana upp, þótt ekki sé öllum
atriðum í henni treystandi.
Um þaö leyti, er stjórnartíð
Hinriks konungs 8. hófst á Eng-
landi, ríkti ófriöaröld á íslandi, segir
dr. Jón í upphafi greinar sinnar.
Hinrik kom til vaida áriö 1509 og
eitt af fyrstu verkum hans var aö
nema úr lögum bann viö fiskveiðum
og verzlun brezkra þegna á íslandi,
en slíkt bann haföi faöir hans fallizt
á í samningi viö Danakonung. Aö
vísu haföi þetta bann ekki verið virt,
en nú, þá er þaö var úr gildi numiö,
hljóp vöxtur í siglingar Englendinga
til íslands, og nefnir dr. Jón, að
300—400 Englendingar hafi komiö
viö í Hafnarfiröi árlega.
' Þeir færðu sig upp á skaftið, segir
höfundur, og hér dregur hann fram
vitnisburö danska sagnaritarans
Arild Huitfelds,( 1546—1609), sem
segir, aö Englendingar hafi slegiö
eign sinni á Island, svo bændur
vildu ekki borga Danakonungi
skatt. Hafi Englendingar komiö sér
upp vígjum á Islandi og fariö
ránshendi um eignir landsmanna.
Kristján Hansson sonur Hans
Danakonungs, stjórnaöi þá Noregi
sem ríkisstjóri fyrir fööur sinn, og
sendi Hans Rantsov til íslands til aö
stökkva Englendingum úr landi.
Þessi sendiför bar tilætlaöan árang-
ur og var eitt skip tekiö af þeim en
ööru sökkt.
Englendingar hugöu á hefndir og
komu liðfleiri næsta ár. Létu þeir
greipar sópa um skip þaö, er á var
konungsskattur og mikiö af öörum
vörum, en drápu umboösmenn
konungs og 8—10 af mönnum
hans. Tjónið var metið á 10.000
sterlingspund, en lítt varö úr því, aö
gengiö væri eftir skaöabótum, og
gefur dr. Jón þá skýringu, aö ekki
hafi veriö hagkvæmt í svipinn fyrir
Danakonung vegna stööunnar í
utanríkispólitíkinni aö ganga hart
eftir skaöabótum hjá Englandskon-
ungi.
Fáum árum síðar settist Kristján
Hansson í hásætið í Danmörku og
nefndist hann Kristján 2. sem
konungur. Honum varö fjár vant,
einkum vegns hernaöarleiöangra á
hendur Svíum í því skyni aö tryggja
völd sín í Svíþjóö, en draumurinn
um Kalmarsambandið, þ.e. Norður-
lönd sarneinuö undir einni stjórn,
hélt þá enn vöku fyrir Danakonung-
um. Kristján 2. þóttist sjá tækifæri
til fjáröflunar í því aö veösetja
ísland. í þessu skyni geröi hann út
sendimann, Hans Holm aö nafni, og
átti hann aö halda fyrst til Niður-
landa og reyna aö útvega lán par
gegn því aö lánveitandi héldi Islandi
sem panti, unz lániö væri greitt aö
fullu. En ef þetta mistækist, átti
sendimaöur aö fara til Englands og
reyna fyrir sér hjá Hinrik 8.
Erindisbréf sendimanns var sem
hér segir (í þýöingu dr. Jóns):
„Fyrst á hann aö bjóöa Hollend-
ingum í Amsterdam og Water-
landische (noröurhollenzku) bæjun-
um líka Antwerpen, eins og erindis-
bréf hans sýnir, landiö ísland aö
veöi fyrir 30.000 gyllinum eöa aö
minnsta kosti 20.000. Ef Hollend-
ingar vilja alls ekki taka þessum
boöum, þá skal hann, er hann
kemur til Englands, bjóöa konungi
þar landið fyrir 100.000 gyllini eöa
aö minnsta kosti 50.000. Hann á
©