Lesbók Morgunblaðsins - 13.08.1978, Blaðsíða 14

Teikning af umsátri Kristjáns III. um Kaupmannahöfn 1536.
ekki handbæra peninga til aö
greiöa heimanmund hennar; höföu
þær ekki veriö leystar út. í samtali
þeirra Cromwells og Suaveniusar
ber þetta á góma, og segir hinn
síðarnefndi svo frá í dagbók sinni,
aö hann hafi þá tjáö Cromwell, aö
eyjarnar skuli seldar í hendur
Hinriki 8. meö sömu skilyrðum og
Skotakonungur hafi þær nú, ef
Englandskonungur greiði honum
umrædda upphæö. Ennfremur
bætti Suavenius því viö, aö ísland,
sem fjöldi af enskum og þýzkum
kaupmönnum sæki, yröi kannski
selt í hendur Hinriki konungi sem
veö fyrir tiltekinni fjárhæö um tíma.
Annar enskur ráögjafi, Edmuhd
Boner aö nafni, kemur einnig viö
þessa sögu. í bréfi, sem hann ritar
Suaveniusi í janúar 1536, segir
hann, aö kanslari Hinriks og annar
ráögjafi hans, Wolf Powys, séu því
hlynntir, aö konungur taki ísland og
Færeyjar aö veöi gegn þeirri hjálp,
sem hann kynni aö veita Kristjáni
3., en sjálfur sé Hinrik á annarri
skoöun.
Enn einn af embættismönnum
Hinriks 8, kemur hér viö sögu og er
hann nefndur Richard Cavendish.
Hann mun hafa veriö sendur til
Danmerkur til aö kynna sér aö-
stæöur. í bréfi til Suaveniusar,
dags. 27. janúar 1536 kveöst hann
hafa haft samband við Kristján 3.,
sem haföi boðizt til aö greiöa
væntanlegt lán aö fullu og afhenda
Englandskonungi ennfremur sem
gjöf ísland og Færeyjar. í dagbók
sinni segir Cavendish, aö hann hafi
beöiö um Kaupmannahöfn að veöi,
en kanslari Kristjáns 3. hafi svaraö
þeim tilmælum á þann veg, aö
herra sinn ætti ýmsar eyjar, sem
Englandskonungi kynni aö lítast vel
á. Daginn eftir þetta samtal átti
Cavendish fund meö Kristjáni 3.,
sem sagöi honum, aö Hinrik gæti
fengiö tvö stór lönd, ísland og
Færeyjar, og væru í ööru þeirra,
íslandi, miklar gnægöir af brenni-
steini. Þetta veö þótti Cavendish of
lítiö fyrir þeirri lánsupphæð, sem
Kristján óskaöi eftir, 100.000 pund-
um. Fór þá Kristján og ráðgaðist viö
ráögjafa sína, og er hann kom aftur,
kvaöst hann engum hluta af ríki
sínu vilja sleppa nema þessum
eyjum, sem Hinrik skyldi fá í
kaupbæti auk endurgreiðslu á
láninu. Viröist þá máliö hafa
strandaö.
III.
Dr. Jón Stefánsson telur, eins og
þegar hefur komiö fram, aö nú hafi
verið svo komiö, aö Danir hafi viljaö
láta ísland af hendi viö Englendinga
fyrir svo sem ekkert, en Hinrik hafi
þá haft svo mikið aö vinna innan-
lands, aö hann hafi ekki sinnt því.
Einnig hefur komiö fram sú skoöun,
aö þessar miklu annir Hinriks 8. hafi
aöallega snúist um þaö aö koma
góöri skipan áeigin kvennamál.
Þegar þetta mál er athugaö,
kemur í Ijós, aö vígstaöa Kristjáns
3. í borgarastyrjöldinni haföi breytzt
mjög til hins betra fyrri hluta vetrar
1535—36. í desember 1535 vann
hershöfðingi hans afgerandi sigur á
Jótlandi og uröu þá straumhvörf í
styrjöldinni. Síöari hluta vetrarins
fór staöa hans einnig hraðbatnandi
og þaö viröist ósköp ólíklegt, aö
hann hafi þá viljaö láta ísland af
hendi fyrir sama og ekkert. Hitt
væri trúlegra, aö Hinrik 8. hafi alls
ekki átt kost á íslandi, er líöa tók
á áriö 1536.
Borgarastyrjöldin stóö í tvö ár,
1534—36, og slapp Kristján 2.
aldrei úr fangelsinu þann tíma, sem
hún entist. Hann átti einkum fylgi aö
fagna meðal borgarbúa og
Kaupmannahöfn veitti honum liö af
miklu hraöfylgi. í júní 1535 settust
herir Kristjáns 3. um borgina, og
þegar kom frá á áriö 1536, tók vistir
aö þrjóta. Brauð var bakaö úr drafi
og leðri og menn lögöu sér til
munns hunda, ketti og krákur, sem
keypt var á okurverði. Samtíma-
heimild segir, aö áöur en yfir lauk,
hafi ríkt slík hungursneyö, að
margir hafi falliö niöur dauðir á
götum úti. Einnig dóu margir svo
aöframkomnir, aö þeir gátu hvorki
staðið né gengiö. Sums staöar
fundust mæöur dánar meö börn sín
deyjandi á brjósti.
I júlílok 1536 gafst borgin loks
upp og réöi þá Kristján 3. öllu
Danmerkurríki. Styrjöldin haföi
kostaö mikiö fé og Kristján haföi
safnað miklum skuldum, en ríkis-
tekjurnar allt of litlar til aö standa
straum af afborgunum af stríös-
lánunum. Fram úr þessu var ráöiö
þannig, aö eignir kirkjunnar voru
gerðar uþptækar. Kristján 3. hóf
ríkisstjórn sína 1536 skuldum
hlaðinn, en þegar hann andaðist
1559, lét hann eftir sig gildan sjóö
í fjárhirzlu ríkisins í Kristjánsborgar-
höll.
Ekki er hins vegar getið neinna
lána, sem hann þurfti aö endur-
greiða Hinriki 8.. Englandskonungi
eöa eftirmönnum hans.
Hafliði
Vilhelmsson
ÞIÐ
NEYTENDUR
ÁSTAR
Allir mínir vinir viröast hafa lent í því sama;
aö elska og hætta að elska til aö elska aftur
einhverja aöra allt upp á nýjan leik.
Þiö ungu hjón sem giftust
af því þiö funduð ekkert betra
hættiö aö leita.
Látiö fundinn nægja, byggiö upp
þaö sem þiö hafiö og látiö annaö vera.
Látiö ekki eins og ástin sé ekki neitt
nema eitthvaö sem hægt er aö kaupa
og neyta meö bestu lyst,
og umbúðunum fleygt þegar innihaldiö er etið.
Ragnar Ingi Aðalsteinsson
UGGVEKJA
Umvafinn nóttu
á yfirboröiö
ég árum slæ.
Fullur máni
á fegurð vatnsins
slær fölum blæ.
Einn á báti
einn á vatninu
einn ég ræ.
BLOM
OG
VINDUR
I litlum hvammi
langt frá byggöum
er lítiö blóm.
Líf þess er stutt
samt á þaö sér ævi
og örlagadóm.
Og vindurinn, lífiö,
kveöur því kátur
kahkvísum róm.