Lesbók Morgunblaðsins - 17.09.1978, Blaðsíða 3

og stóö Valdimar Jónsson viö stýriö á
meöan. Jón hefur líklega grundaö, aö
land væri fyrir stafni, því sjólag breyttist
mjög skyndilega til hins verra. í sömu
andrá grillti Valdimar í háreista hvít-
freyöandi bárukamba og öskrar á
skipstjóra, sem samstundis var kominn
upp og kallar: „Ég skal taka viö.“
Jón haföi naumast rétt skipiö upp, er
ógurlegan brimskafl braut á því, fleygöi
á hliöina og keyröi nánast í kaf. Öll segl
voru í sjó. Þá, sem á dekki stóöu, tók
út: skipstjóra, Valdimar Jónsson og
Júlíus Kr. Jónasson. Tveim tókst aö
komast aftur um borö: Valdimar náði í
kaöalenda og las sig upp eftir honum,
og kvaö raunar enga mannraun veriö
hafa, þar eö hann féll út miöskips, en
ööru máli heföi gegnt um félaga hans,
Júlíus stýrimann, sem brauzt aftur um
borö viö stefni, og þótti ótrúlegt afrek.
Jón skipstjóri hvarf í skaflinn, — sáu
þeir honum aöeins bregöa fyrir, því aö
svolítill vindur hélzt í stakknum.
Litlar horfur þóttu á, aö Pólstjarnan
rétti sig, þar sem hún lá meö segl í sjó.
Eftir stundarfjóröung geröust þó þau
undur, aö hún reis úr kafinu hægt og
sígandi.
Nú varö margt svo til samtímis. Skipiö
haföi borizt inn á grunnbrot og reiö
brotsjórinn skáhallt yfir þaö aftanvert,
miösegliö tættist sundur, skipsbátinn
tók út, allt lauslegt sópaöist í sjó ásamt
mönnunum, sem fyrr getur, þar á meöal
kassinn meö stjórafærinu, og mun hafa
oröið til bjargar: Þegar skipiö fór að
taka í kaöaltrossuna, snerist þaö upp í
vind, lyfti sér og rétti viö.
En hvað geröist í lúkarnum? Þegar
brotsjórinn hvolfdist yfir skipiö, fór
„kabyssan" á hliðina, og reykröriö
brotnaöi viö dekk, sjór fossaöi inn um
gatið og svo huröarop. Hásetar brutust
upp, reyndu að ná handfestu, en voru
meira og minna í sjó, sem reið sífellt yfir
skipiö. í hryöjunum sást ekkert fyrir
myrkri og hríö, flughálka á klakabrynj-
uöu þilfarinu, náhljóö kvað viö utan úr
sortanum.
Er skipiö rétti sig og hófst, þaut Júlíus
aö stýrinu, sem leikiö haföi laust síöan
Jón skipsjóra sleit frá því. Svo mikill
sjór komst í lúkar, aö flaut í kojur, en
káetan svo vel lokuð, aö vatn náöi ekki
í hana. Lestin var aö heita mátti þurr,
lúkarsþiliö svo traust, aö sjór rann ekki
aftur eftir skipinu, sem lá á nösunum.
Brugöu menn skjótt viö og hjuggu burt
miöseglið og stórbómuna, sem haföi
brotnað, og losuöu stjórafæriö. Jafn-
framt þurfti aö brjóta göt á lestarrúmið
og hleypa sjónum aftur, svo aö skipiö
næöist upp aö framan, en þaö reyndist
svo þétt, aö þaö hreinsaöi sig ekki.
Haröfengi þurfti til aö kafa niöur í
jökulkaldan sjóinn í lúkarnum og
höggva göt á skilrúmin. Þar munu tveir
menn hafa unnið aö: Guöjón Jóhanns-
son og Anton Árnason. Þegar því lauk,
fleyttist skipiö vel.
Reynt var aö koma upp segldulum,
en skipið hrakti undan sjó og vindi eftir
sem áöur, vissi enginn, hvert stefndi,
enda sá ekkki út úr augum. Hásetarnir
hímdu flestir í lúkar og áttu verri vist en
fyrr, og mátti enginn greina annars mál.
Trúlega hefur hugur þeirra hvarflaö
heim í dalinn. Skyldi guö gefa björg af
sjó eöa var haldiö áfram aö skera af
fóörum? og skyldu þeir fara niöur? Þá
hneit hjarta næst, er þeim varö hugsað
til skipstjóra síns og Pólstjörnunnar,
sem reiöur sjórinn haföi leikið svo
harkalega. Hún var hluti af þeim sjálfum
og nú titraöi hún stafna á milli, tók
andköf, stundi viö þungan og milli
hryöja mátti greina ekkasog hennar,
eftir aö hún haföi rifiö sig upp úr
sjónum, sem hún varðist æ verr sökum
klakans, sem á hana hlóðst.
Örstutta stund svifaði hríöinni frá, og
sáu þá þeir, sem uppi voru, aö skipiö
bar inn á þröngan fjörö meö hæöir eöa
fjöll á bæöi borö. En ekki þekktu þeir
sig aö heldur. Þeir mældu dýpi og létu
landakkeri falla, en svo mikill var
veöurofsinn, að þaö gagnaði lítiö, skipiö
rak enn inn í sortann. Og tíminn leiö.
landi í mjúkum sandi, og þar hallaöist
hún eilítiö á hliöina, svo sem til merkis
um, aö þá væri þessari þraut lokiö.
Köld þótti landtakan og ekki sumar-
legt um aö litast, en þarna var þó
svolítiö hlé fyrir veöurofsanum. Viö
lóöninguna reyndist dýpi ekki meira en
svo, aö ætla mætti vætt. Gildum, þó vel
greiptækum kaöli var brugöiö um einn
skipverja, og skyldi hann freista þess aö
vaöa til lands, en reyndist óstætt þá
ætluöu félagar hans aö draga hann um
borö aftur. Maðurinn komst greiölega í
land, og innan lítillar stundar höföu þeir
allir lesiö sig eftir kaölinum og stóöu í
fjöru.
Víst munu skipverjar hafa fagnaö
landtökunni, þótt þeir heföu ekki mörg
orö um. Sumum mun samt hafa þótt
ráölegra aö hýrast í skútunni enn um
sinn, fremur en freista þess aö leita
bæja í glórulausum byl. Þeir voru
þjakaöir af vosbúö, höföu hvorki neytt
svefns né matar í þrjú dægur, kaldir og
klökugir. Þótti sýnt, aö hverju drægi,
næöu þeir ekki skjótt til bæja. Meöan
þeir stóöu í fjörunni og réöu ráöum
sínum, var sem rynni á þá híma. Brátt
uröu allir ásáttir um aö leita byggöa.
Kaöalinn höföu þeir á milli sín, svo aö
veðurofsinn sliti þá ekki hvern frá
öörum, síðan eigruöu þeir af staö út í
sortann og óvissuna. Snjór reyndist
ekki meiri en svo, að þeir fundu, aö leiö
lá um sléttlendi. En seint sóttist.
Hýrnaöi yfir skipbrotsmönnum, er þeir
komu auga á hrossahóp, jafnvel þótt
hann hyrfi þeim aftur út í dökkvann. Enn
glæddist lífsvonin, þegar sá, sem fyrir
fór, rak tærnar í einhverja þúst, er viö
athugun reyndist vera mykjuhlass. Þá
þótti sýnt, aö skammt væri bæjar aö
leita, en þaö reyndist þó lengra en
skipbrotsmenn hugöu. Aö kalla á samri
stundu komu þeir auga á bæjarrústir.
Aö þessu athuguöu, greiddu þeir för
sem þeir máttu, þótt allt væri í óvissu
um leiðarlok. Eftir langa göngu, er
hinum sjóhröktu mönnum þótti, haföi
einhver þeirra á oröi, aö hann þættist
Skipbrotsmönnum varö fyrst fyrir aö
spyrja, hvar þá heföi aö garöi boriö.
Heimilismaöur kvaö þá komna aö
Söndum í Miðfirði og þar réöi húsum
Jón Skúlason — og væri hann
maðurinn. Baö hann þá þegar inn aö
ganga og segir um leiö, aö hann sjái,
aö þeir séu skipbrotsmenn.
Nú voru skipverjar leiddir til dagstofu.
Konur þrjár eöa fjórar komu þegar á
vettvang og einnig karlar. Fyrst var
þeim boöin heit mjólk, síöan færöir úr
öllum fötum og dúöaöir ofan í rúm.
Kvaö Valdimar Jónssonar síöar, aö þaö
mundi vera í eina skipti á ævinni, sem
hann heföi hvílst undir æöardúnssæng.
„Þaö var eins og aö koma í opinn
móöurfaöm,'1 sagöi Baldvin Baldvins-
son, er hann lýsti viðtökunum. „Viö
vorum strax klæddir úr hverri spjör og
látnir hátta ofan í rúm og gefin heit
mjólk aö drekka. Síöan fengum viö kaffi
og brennivín út í, og svo heitan mat. Já,
þvílíkum móttökum gleymir maöur
aldrei."
Sumir skipverja geröust allþorstlátir,
aörir fóru hægt í sakirnar. Hrollurinn
hvarf úr þeim og svefninn sigraði. Sváfu
þeir allt til kvölds næsta dag. Þá veröa
þeir þess varir, aö kona kemur inn í
svefnhús þeirra, og töldu vera mundi
húsfreyja.
„Nú, þeir eru þá vaknaöir," kallaði
hún fram fyrir, og innan skamms var
þeim borin rjúkandi kjötsúpa. Það var
Steinunn Davíðsdóttir, kona Jóns
bónda sem inn haföi komiö til aö huga
aö þeim.
Piltarnir geröu matnum góö skil,
sofnuöu síöan aftur og sváfu væran til
næsta morguns, vöknuðu þá úthvíldir
og sæmilega hressir. Þegar þeir gáöu
til veðurs, var sem helgrindahjarn yfir
aö líta, og Miöfjöröur fullur af hafís.
Jón bóndi á Söndum haföi fæözt upp
með móöurbróöur sínum, er þar bjó, og
keypti jöröina aö honum 1879. Hann sat
áður nokkrar jaröir, en festi ekki yndi.
Þótti þaö sannast á Jóni ungum, aö
hann væri afbragö annarra manna fyrir
Skv. frásögn þeirri er Snorri reit eftir
Baldvini, kveöst hann hafa senzt
útbyrðis, en allar aðrar heimildir nefna
Júlíus og Valdimar auk skipstjóra;
samtímaheimild getur aöeins þriggja,
en nafngreinir ekki mennina. Trúlegt er,
aö Baldvin hafi hrotið út í annarri
hryðju, sem á skipiö reiö. — Allar
heimildir segja þrjá menn hafa fallið
útbyröis (m.a. samtímafrétt) nema
Skútuöldin, er telur þá fjóra, en
nafngreinir þá ekki.
Pólstjarnan kastaöist til, lá á lögginni,
reisti sig. Enn lét Stýrimaöur mæla dýpi.
Þaö reyndist fjórir faömar. Landakkeri
var varpaö út, samt hrakti sem fyrr.
Loks hattaöi fyrir landi í upprofi:
hvítfreyöandi brimgarði á sendinni
strönd, aö því er virtist. Hásetar brugöu
þá skjótt viö og vörpuöu akkeriskeöj-
unni út, svo aö skipið kæmist betur
upp; varð aö ráöast hversu til tækist.
Pólstjarnan hlaut óskabyr hinzta
spölin; síöast tók hana niöri skammt frá
greina mishæö framundan eða einhvern
dökkva, sem hríöarsortann braut á.
Hugsazt gat, aö þar væri klettur — eöa
hús. Stefnt var í áttina, og innan
stundar bar þá aö timburhúsi miklu.
Einn þeirra félaga gekk aö glugga og
baö um hjálp. Karlmaður svaraöi inni
fyrir, baö komumann ganga aö bæjar-
dyrum, sem skjótt yröu fyrir honum,
kvaðst sjálfur þegar mundu bregða viö
og opna. Þegar aö dyrum kom, stóö þar
karlmaöur á nærklæöum.
sakir „framúrskarandi atorku og hag-
sýni". Á vinnumannsárum hjá fóstra
sínum græddist honum nokkurt fé, þótt
kaupgjald væri lágt, fékk tíma á sumrin
til aö heyja fyrir sig og haföi skepnur
sínar á þeim heyjum á vetrum og fór vel
með. Hann þótti bráðlaginn til smíöa og
SJA
SÍÐU 11
J