Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1978, Blaðsíða 4

Idi Amin á forsíðu Newsweek. Það
hefur kitlað hégómagirnd hans að
verða fréttamatur á Vesturlönd-
um. Heíma i Uganda er engmn
öruggur fyrir honum og böðlum
hans.
Úrdráttur úr bók eftir Henry Kyemba, fyrrum
heilbrigðisráðherra Uganda, sem fjallar um
valdarán Idi Amins, glæpaferil hans og
ógnarstjórn, sem bókarhöf undurinn flýði.
Þeim, sem ekki Þekkir til, viröist
stjórn Amins óskiljanleg. Hvernig gat
slíkur maöur náó og haldíð völdum?
Þó að sagnfræðingar framtíðarinnar
muni komast að lokaniðurstöðum, tel
ég, að svarið sé fólgið í nánustu fortíð
Uganda og Þeirri atburðarás, sem gaf
Amin tækifæri til að fá notið hinnar
merkilegu skapgerðar sinnar. Hana
skyldi ekki vanmeta. Það er rétt, að
hann er nær ólæs. Hann er einfeldn-
ingur í stjórnmálum, gjörsamlega
óútreiknanlegur og algjörlega
miskunnarlaus. En Þó er hann við-
felldinn, glaðsinna og örlátur. Og hann
hefur frábæra hæfileika til að grípa til
hagnýtra skyndiaðgerða, til að snúa
augljósum veikleika sér í hag og til að
tryggja sér hollustu ópokka peirra,
sem hann hefur í pjónustu sinni.
Bretar settu
Uganda saman
Þó að áhrif mín á málefni Uganda hafi
að mestu leyti verið óbein, því að ég var
borgaralegur ráöherra í stjórnkerfi, sem
herinn réð, hafa atvikin hagaö því
þannig, aö ég hef fylgzt náið með stjórn
landsins alla ævi. Ég er kominn af ætt
stjórnenda. Frá því innan við tvítugt hef
ég verið kunnugur helztu persónunum,
sem tekið hafa þátt í opinberu lífi í
Uganda fram til þessa. Ég liföi það aö
starfa lengur sem ráöherra en nokkur
annar, og mér tókst aö sleppa lifandi
frá því fyrst og fremst vegna þess, að
ég hafði ekki sýnt ■ neinn pólitískan
metnaö aö heitið gæti og virtist sýna
slíkt afskiptaleysi, aö Amin óttaðist '
ekkert af minni hálfu. Þaö sem gerðist

Fyrsti hluti.
Sveinn Ásgeirsson
tók saman.
og ástæðan til þess, hvernig það
geröist, er saga, þar sem opinberir
viðburðir og persónuleg.reynsla fléttast
oft þannig saman, aö ekki veröur
sundur greint.
Ég er ættaöur frá Bunya héraöi í landi
Bosoga-ættflokksins í Suöaust-
ur-Uganda, rétt norður af Viktoríuvatni,
ekki langt frá upptökum Nílar. Afi minn
og faðir voru æðstu menn okkar
landsvæðis, sem fyrir hundrað árum var
eitt af hinum mörgu, litlu, óháðu og
sjálfum sér nægu umdæmum á hálendi
Mið-Afríku.
Bretar settu Uganda saman úr um
þrjátíu slíkum landsvæðum ættflokka
seint á nítjándu öld. Bretar höfðu mikilla
hagsmuna aö gæta í Uganda, því að þar
voru upptök Nílar, sem er lífæð
Egyptalands, sem ræður yfir Suez-
skuröi, sem opnar beinustu leiðina til
Indlands, sem var glmsteinninn í kórónu
brezka heimsveldisins. Og þar sem
Uganda var Bretum mikilvæg þeirra
sjálfra vegna, voru landamærin sett án
mikils tillits til þeirra þjóöflokka, sem í
hlut áttu. Þannig var ekki samræmi milli
iandamæranna og landsvæða ættflokk-
anna, og þau liggja því sums staðar yfir
nágrannalöndin Zaire, Sudan, Kenya,
Tanzaníu og Ruanda.
Innan hins nýja Uganda uröu fjögur
gömul og rótgróin konungdæmi:
Bugunda, Bunyoro, Ankole og Toto.
Hvert þeirra haföi sinn konung, en
þeirra jsekktastur var Kabaka í voldug-
asta ríkinu, Bugunda. Og reyndar er
það úr stofni þess orös, sem Uganda
dregur nafn sitt. Þessi fjögur konung-
dæmi réðu yfir hinum frjósama suöur-
hluta Uganda. Þar er einnig fjöldi minni
ættflokka og minn eigin, Busoga.
Þó aö hiö opinbera tungumál í
Uganda í dag sé enska, eru þar töluö
nær jafnmörg mál og ættflokkarnir eru.
Þaö var venjan, aö Útvarp Uganda
sendi út fréttir á 24 tungumálum.
Þegar Bretar komu í lok nítjándu
aldar, fannst þeim tiltölulega auövelt aö
halda uppi stjórn í suðurhluta landsins,
þar sem traust samfélagskerfi voru
fyrir. Landsvæöin þar uröu umdæmi í
heimsveldinu og konungarnir þar í
reynd landstjórar. Meðan þeir stjórn-
uðu í friði meö aðstoð brezkra
stjórnarfulltrúa, voru þeir aö mestu leyti
sjálfráöir. Kabaka í Buganda var áfram
á vissan hátt konungur konunga.
Hinir ólíkari og dreifðari ættflokkar í
norðurhluta landsins sköpuöu vanda-
mál. Sumir, eins og til dæmis Kakua,
ættflokkur Amins, sem bjó á svæöi, þar
sem nú eru landamæri Uganda og
Zaire, voru lítið annaö enn samfélög í
þorpum. En aörir réðu yfir víðáttumikl-
um landsvæðum, og sumir í norö-
austurhlutanum reikuöu um víöáttumikil
©