Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1978, Blaðsíða 13

um, þ.e. byggja þétt og í litlum einingum,
stalla húsin inn í hallandi land o.s.frv. En
þetta heyrir til algerrar undantekninga og
yfirleitt eru þetta æði kostnaöarsöm
mannvirki. Mér er ekki kunnugt um eitt
einasta dæmi þar sem hugmyndafiug
hvers og eins íbúa hefir fengið að ráða í
jafn ríkum mæli um leið og heildarsvipur-
inn er jafn sterkur eins og t.d. í þessum
litlu þorpum.
Hitt er öllu algengara að sjá að húsum
og byggingum er raðað saman án tillits til
heildarinnar, þvert á móti er gert allt til
þess að láta þau skera sig úr og gera þau
sem mest áberandi. Þetta er maðal
annars algeng sjón hér á íslandi. Með
steinsteypunni höfum við fengið bygg-
ingarefni í hendurnar sem leyfir okkur að
byggja næstum hvað sem er. Ekki einu
sinni hið fræga íslenzka veðurfar er þess
megnugt að knýja fram byggingarstíl sem
„týpiskur" væri fyrir þetta land.
2000 ára gamalt dæmi er rómverska
borgin Pompei undir eldfjallinu Vesúvíus.
Það sem grafið hefur verið upp af henni
gefur ótrúlega góða mynd um mjög þétta
og fjölbreytilega byggð svokallaðra
atríumhúsa, þ.e. íbúðarhús með inn-
byggðum garði.
Hvaö mönnum getur dottið í hug í
trjálausu landi sézt vel í dal einum milli
Barí og Brindísi á Suður Ítalíu. Þar er hið
svokallaða „trúlli" svæði, en trúlli eru
smáþyrpingar úr hringlöguðum steinhús-
um með keilumynduðum þökum úr flötum
náttúrusteinum. Veggir hvítkalkaðir en
þökin í steingráum lit. Hér búa smábænd-
ur á víð og dreif og er hvert bændabýli
samansett af fleirum slíkra trúllis, í
kvöldsólinni hin sérkennilegasta mynd.
SpHsólar og skugga á hvít-
um flötum
Öðruvisi en á ítalíu og í Júgóslavíu er
hvíti liturinn mjög áberandi í grískumk
bæjum. Hér eru jafnvel götur og gang-
stéttir málaðar í þessum lit og lesandinn
verður aö ímynda sér bláan hafflötinn,
grænu píníuskógana eða gróðurlaus
klettafjöll saman meö þessum lit í hinni
frægu grísku birtu.
í þessari birtu sýnast jafnvel Ijósgulu og
steingráu litirnir á tröppum og súlum
hinna fornu musterisbygginga hvítir. Seint
mun ég gleyma þeirri mynd þegar Akropol-
iskletturinn hátt uppi yfir húsahafinu t
Aþenu varö okkur aö glæstu leiðarljósi
þegar við vorum aö villast í þessari 3ja
milljóna manna borg í skítugu bílaverk-
stæðishverfi í noröurhluta hennar, laugar-
dagsmorgun fyrir hvítasunnudaginn. Og
það var engin tilviljun — því að hingað til
hefur tekist að takmarka hæð húsanna í
borginni svo aö enn stendur Akropolis
yfirgnæfandi eins og klettur í hvíta hafinu
og vonandi verður hún það áfram.
Þessi takmörkun á þaö nauðsynlegasta
í litum og lögun kemur enn sterkari fram
í minni bæjum úti á landsbyggöinni og á
eyjunum.
Þetta eru í sjálfu sér ósköp einfaldar
byggingar með flötum eöa hallandi
þökum, en þéttleiki þeirra, spil sólar og
skugga á hvítum flötum í fögru umhverfi
gera þessa bæi svo óviöjafnanlega
skemmtilega.
Annað sem setur sterkan svip á grískt
landslag og gríska bæi eru klausturbygg-
ingar grísk othodoxar kirkjunnar. Klaustr-
in eru — eins og „póparnir" eða klerkarnir
í víðum svörtum klæöum, háum pípu-
löguðum höttum, fléttaöa háriö og síöa
alskeggið — ómissandi hvar sem maöur
kemur í Grikklandi.
í hinni frægu miöaldarborg Mistras
skammt frá Spörtu, standa mörg klaustur
meöfram göngugötunum, en maöur sér
þau alveg eins í miöborg Aþenu mitt á
gatnamótum tveggja breiðgatna, og
Bóndabær — Trulli — hjá Brindisi á Suður Italíu. Húsin eru
hlaöin úr hvítkötkuðu grjóti og sérstakt keilumyndað pak úr
hellum á hverju herbergi.
Þorpið Castel Di Sangro í Abruzzofjöllum á Ítalíu. Byggingarnar fylgja alveg
landslaginu. Þökin eru hallandi, en snúa í allar áttir og setja mikinn svip á heildina.
heilaga fjallið Aþos sem er óháð munka-
lýðræði innan gríska ríkisins með landa-
mæraverði, vegabréfsáritun o.fl., er þakið
fornum klausturbyggingum. Þangað er
öllum kvenlegum verum (ekki aðeins
mannkyns) bannaður aögangur og skip
með konu um borð verður að sigla í
minnst 500 m fjarlægö frá ströndum
fjallsins heilaga.
Gatan: allsherjar svϚi
mannlegra samskipta
í Júgóslavíu búa eins og allir vita mörg
þjóöarbrot. Þetta lýsir sér best í bygging-
arlist á ferö um þetta hrikalega og um leiö
fallega land. í skógarsvæðum Serbíu hátt
uppi í fjöllunum búa bændur í timburhús-
um þar sem ekki einungis veggir, heldur
einnig þakklæðningin er úr tréborðum. í
borgum og bæjum þessa landsvæöis
minna grannir steinturnar bænahúsanna
(mínarettur) á aö hér eru menn múhameös
trúar síöan á tímum Tyrkja.
Niöri viö Adríahafið í Montenegro á
landamærum Albaníu og Júgóslavíu er
vatn mikið sem heitir Skútarivatn. Þar
vaxa heilir skógar út í vatninu þar sem
þaö er grynnst, en annarsstaöar rísa brött
fjöll beint upp úr því. Hér hefur báturinn
Hluti af hinu fræga Parpenonhofi á
Akropolishæö í Apenu.
íbúöarhúsagata í bænum Limni á eyjunni Euböa í Grikklandi.
Þarna næst einstæð stemning með einföldum meðulum.
verið aðalfarartækiö í ómunatíð milli bæja
við vatnið og þessvegna standa húsin við
ströndina.
Á Adriaströndinni er klettaeyja ein sem
heitir Sveta Stefan. Þorpið á henni þekur
hvern einasta byggilegan bletthennar,
húsin verða svo að segja hluti af
klettinum. Hér áttu um tíma sjóræningjar
heima og síðan fiskimenn; beggja hags-
munamál var að verjast árásum utanfrá
en lifa sáttir innan veggja. Öll hús eru hér
um bil eins, en þvílík fjölbreytni, þvílíkt
listaverk varð úr þessu!
Af öllum borgum er okkur e.t.v.
Dubrovnik minnisstæðust. Höfnin og
gamla borgin öll eru innan þykkra
borgarmúranna, sem hægt er að ganga
um og skoöa húsahafið.
Því stærri sem borgirnar eru þeim mun
erfiðara hlýtur aö vera að mynda
samfellda mynd úr þeim. Þetta hefur svo
sannarlega tekist í Dubrovnik, jafnvel enn
betur en t.d. í Feneyjum.
Allt er byggt úr samskonar gráhvítum
náttúrusteini — húsaveggir, opinberar
byggingar, kirkjur, borgarmúrinn og
ennfremur strætin. Manni gæti dottið í
hug að þetta hlyti aö leiða af sér ansi
einhæfa mynd, en reyndin er sú að varla
hef ég séð fjölbreytilegri borg. Það gerir
efnisval, hæöamismunur á húsum og
þökum, stallar í veggjum, skipting á
þröngu og breiðu göturými og mannlífið
allt. Þröngar tröppugötur liggja niður
hlíöina og enda allar á aflöngu aöaltorg-
inu. Húsin standa svo þétt aö ekki var
pláss fyrir garöa á milli þeirra, svo íbúarnir
veröa aö nota göturnar undir trjá- og
blómarækt — vegfarendum til mikils
augnayndis. Sá sem gengur á götunum
lítur inn um opna glugga og dyr, og sá
sem vinnur inni í húsunum fer gjarnan
með vinnu sína út á strætiö. Þannig
veröur gatan að allsherjar svæöi mann-
legra samskipta.
Aöaltorgiö virðist enn í dag draga til sín
íbúana eftir hita dagsins, alla vega var þaö
troöfullt á kvöldin af fólki sem stóð og
talaði saman.
Húsaþökin veröa aö „landslagi", þetta
eru ekki kuldalegir fletir úr áli eöa
biksvörtum þakpappa heldur er þaö þvert
á móti hið mesta yndi að horfa niður á
þetta haf af rauðbrúnum þaktígulsteinum
sem svo einkennandi eru fyrir öll
Miöjarðarhafslöndin.