Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1979, Page 2

Þunglyndi
hin mannskæða pest vorra tíma
Þegar á heildina er litið, voru þeir þrjú
hundruð Vestur-Þjóðverjar, sem sviftu sig
lífi í síöustu viku, venjulegt fólk.
Mennirnir þóttu vandaðir og skyldu-
ræknir, iðnir í starfi og samvizkusamir,
svo aö af bar. Um konurnar var það sagt,
að þær hefðu verið umhyggjusamar og
nærgætnar og haft í heiðri kirkju og góða
siði.
Öðru máli gegndi um börnin: greinileg
mistök eða vonbrigði — í skólanum og
samkvæmt mælikvarða hinna fullorðnu
— leiddu þau fyrst út í þunglyndi og síöan
í dauðann.
Og meðal þeirra, sem frömdu sjálfs-
morð, voru eins og allar vikur fleiri menn
en konur, fleiri borgarbúar en sveitafólk,
fleiri mótmælendur en kaþólikkar, og
áberandi margir háskólaborgarar, at-
vinnuleysingjar og Berlínarbúar.
Aðeins á árinu 1946, á hinum erfiðu
tímum eftir stríðið, frömdu fleiri Þjóðverj-
ar sjálfsmorð en nú.
Að auki er nú um níu af hverjum tíu
meðvitundarlausum sjálfsmorðssjúkling-
um bjargað, að minnsta kosti í fyrstu.
Neyðarvaktir og gjörgæzludeildir vekja
einnig hálfdautt fólk aftur til lífsins — og
geðveikinnar. Því að hinn síaukni fjöldi
sjálfsmorða sýnir eins og vísir á mæli hina
stöðugu og greinilega illviðráöanlegu
útbreiðslu lífshættulegs sjúkdóms —
þunglyndis.
„Það sem ormaveiki var í fornöld og
hinar skelfilegu farsóttir á miðöldum,
bólan, svartidauöi og kólera, það er nú
þunglyndið — sjúkdómur vorra tíma,"
segir læknirinn Paul Liith, sem hefur lagt
mikla stund á sögu læknisfræðinnar.
Miðað viö hinn mikla herskara sjúkra
sálna í V-Þýzkalandi, tvær til þrjár milljón-
ir, sem þyrftu læknismeðhöndlunar við,
virðist fjöldi sjálfsmorða, 13920 á árinu
1977, tiltölulega lítill. Því að dauði fyrir
eigin hendi vofir yfir hverjum þeim, sem
þjáist alvarlega af þunglyndi. Sjálfsmorðið
er hin eiginlega hætta, sem af þunglyndi
stafar — og jafnframt hin róttæka lausn
þess vanda: dauðinn er læknirinn.
Þunglyndið dylst á bak
við þúsund grímur
Sá sem „kýs sér dauðann“ er oftast
hvorki frjáls að því né er sjálfráður.
Yfirleitt er hann sárþjáður, fórnarlamb
örlagaþrungins geðsjúkdóms, sjálfum sér
framandi í dauðaþrá sinni.
Þunglyndi, geðlægð, er tíu sinnum
algengari en geðklofnun, hin sígilda
„geggjun". Þó sézt sjúkdómurinn varla,
svo illkynja sem hann er, á sjúklingnum,
enda ná læknar ekki aö greina hann í
fjórum tilfellum af fimm. Þunglyndið dylst
bak við þúsund grímur.
Koparstunga eítir Diirer: Tákn mynd um þunglyndi.
En umfram allt: viökomandi viðurkennir
oft ekki, hvaö að honum sé. Dauðhryggur,
ef til vill dauðveikur, beitir hann síðustu
kröftum sínum til að láta sem ekkert sé
gagnvart sjálfum sér og öðrum. Andlát
slíkra manna kemur svo öllum á óvart.
Fyrir skömmu gaf Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin þær upplýsingar, að 150
milljónir manna að minnsta kosti þjáöust
af þunglyndi. Og sá sem er ekki þung-
lyndur þegar, má búast við því að verða
það hvenær sem er. Þar með er þessi
dularfulla geðveiki orðin algengari og
hættulegri en berklaveiki, sárasótt og
eiturlyfjasýki samanlagt.
Aðdragandinn að hinum illa endi er oft
langur vegur þjáninga. Þunglyndi, geð-
lægð, er ekki aðeins „hryggilegt hugar-
ástand", eins og það er stundum skil-
greint. Hinn þunglyndi missir ekki aðeins
orku, áhuga og lífsgleöi, heldur hlaöast á
hann alls kyns sjúkdómseinkenni, sem
erfitt er að þola. Aö því er virðist að
ástæðulausu er hann hryggur, dapur,
kvíðinn, óttasleginn, uppstökkur, önugur,
sinnulaus og úti á þekju.
Meðal sameiginlegra einkenna eru
einnig „hugarhömlur", sem koma fram í
hugmyndafátækt og hægum hugsana-
gangi. Tómleikatilfinning gerir vart viö sig
í vaxandi mæli. Við ótta og kvíða og oft
meira að segja „tilfinningu tilfinningaleys-
is“ bætist, aö með öllu veröur ógerlegt að
horfast í augu við ný markmið hvaö þá
annað. 70 af hundraði hinna þunglyndu
eru eins og knúðir til að hugsa sífellt um
sjálfsmorð. Það verður mörgum um megn
til lengdar.
Líkaminn líöur líka
Hin sjúka sál dregur og löngum líkam-
ann með sér í þjáninguna. Oftast verða
hreyfingarnar hægar og máttvana, menn
verða álútir og röddin iág og tilbreytingar-
laus.
En nær jafn oft skeður það, að viðkom-
andi fyllist „þunglyndisæsingi". Þá er
hann knúinn áfram at. iðandi óróa og
stefnulausri athafnaþrá sér og öðrum til
ama og leiðinda.
Margir sjúklingar eyða síöustu kröftum
sínum til að dylja þunglyndisástand sitt
fyrir umheiminum. Það þykir skömm að
þunglyndu, eins og það sé alger uþpgjöf.
Alls kyns óþægindi og truflanir eiga þá að
valda því, sem innra fyrir býr, og þannig
er þunglyndiö falið fyrir umheiminum —
og hinum sjúka oft einnig sjálfum.
Og þaö eru varla til þau sjúkdómsein-
kenni, sem ekki er hægt að nota sem
grímu fyrir þunglyndi: svefnleysi, lystar-
leysi, höfuðverkur, hjartsláttur, and-
þrengsli, niðurgangur eða harölífi, getu-
leysi og kyndeyfð og svo framvegis nær
endalaust.
Sá sem þjáist af dulbúnu þunglyndi,
kvartar við lækni sinn auk líkamlegra
þjáninga yfir vanstillingu, sljóleika, leti,
þreytu, lystarleysi, svefnstyggð og þvíum-
líku, en þegirað minnsta kosti í fyrstu yfir
sektarti.jfinningu og vonleysi, sjálfsásök-
unum, gráti og sjálfsmoröshugleiöingum.
„Og þannig er mylla sjúkdómsgreiningar-
innar innan líffærafræöinnar sett í gang,“
segir Luth læknir. Þar með hefst alls
herjar rannsókn meö öllum þeim ráöum,
sem tiltæk eru, og þá er gjarna reynt að
komast að niðurstöðu meö útilokunarað-
ferðinni, en þunglyndið finnst ekki.
Á „líffræðilegum umbrotatímum", en til
þeirra má telja kynþroskaárin, með-
Marilyn Monroe.
Churchill.
Hemingway.
göngutíma, fæðingar og sængurlegu sem
og einnig umbreytingarár konu og blæð-
ingar, er þunglyndi vissulega algengara
en ella. En sálrænar truflanir af þessum
sökum hjaðna yfirleitt af sjálfu sér, og
þeim má finna ýmsar Sénnilegar, líffræði-
legar S'kýringar.
En annars dylja geðlæknar mikið af
úrræðaleysi sínu bak við þokumóðu
flókinna fræðiorða. Geðlæknisfræöin
virðist sækja hægt fram frá hinum meiri
háttar villum til hinna minni. Þannig var
það ekki fyrr en nýlega, að það þykir
óyggjandi, að hvers konar þunglyndi geti
birzt grímuklætt. En nú er öllum sérfræð-
ingum Ijóst, hversu hverfult og marg-
breytilegt eðli þunglyndisins er og ferill
þess óendanlegur.
Sá hópur sálkönnuöa, sem fremur vill
styðjast við náttúruvísindi, kvartar yfir því,