Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1979, Síða 11

Þegar Herbert von Karajan er á
plötuumslaginu, þykir víst að
innihaldið sé vandað.
þeim, til þess aö geta notið lífsins svo
sem veröa má. Um þaö segir hann:
„Áöur fyrr á árunum gekk ég að alltof
mörgu gefnu. Lífiö missti dálítið af gildi
sínu. Nú, þegar ég er rúmlega sjötugur,
lít ég jafnvel á smáatriöin sem ævintýri
og meira en nokkru sinni áður hungrar
mig í aö stjórna músik“.
En þaö getur tekiö á taugarnar aö lifa
lífinu út í æsar og ganga á fullu, jafnvel
þótt þaö sé einmitt þaö, sem menn
hungrar og þyrstir í aö gera. Karajan
hefur brennt kertinu í báöa enda á
stundum og eitt sinn kom þaö fyrir á
æfingu í Berlín, aö hann hné niöur á
stjórnpallinum og valt ofaní hljóm-
sveitargryfjuna. Skiljanlega kom mikið
fát á „skipshöfnina" — menn héldu aö
skipstjórinn væri allur. En hann hafði
aðeins gengiö einum of langt; verið úti
Herbert von Karajan er það sem
Danir kalla „levemandu og hann
notast ekki við annað en dýr
leikföng. Mér er hann með tvö
þeirra: Annarsvegar lúzusjaktina
og hinsvegar Porsche-sportbílinn.
aö skemmta sér tvær nætur í röö til aö
halda hátíðlegt, aö stórri upptöku var
lokið. Hann hresstist brátt aftur: „Hring-
meistarinn í Karajan-Sirkusnum" eins
og hann er stundum kallaöur, gekk
brátt á fullu á nýjan leik.
Aldurinn hefur samt haft þá breytingu
í för meö sér, aö hann reynir ekki lengur
aö vera í öllu — og allstaðar: stjórna
konsertum, í sjónvarpi, í upptökum og
jafnvel í kvikmyndum. Hann hefur
dálítiö mildast og er hrífandi persóna,
þegar hann vill þaö viö hafa og svo stór,
aö hann getur leyft sér þann munaö aö
hrósa öörum hljómsveitarstjórum, —
Sir Thomas Beecham til dæmis, — en
kollegar hans eru víst þekktari fyrir
ýmislegt annaö en aö hrósa hverjir
öörum. Síöastliöiö sumar var Karajan
geröur aö heiðursdoktor viö
Oxford-háskóla, sem hann mat mikils,
þótt „agaleysi" Bretans fari annars í
taugarnar á honum. (Hann ætti aö
kynnast íslendingum.) En þegar menn
voru rétt að byrja að lyfta glösum í
Oxford, sáu þeir hvar Karajan stakk af
frá öllu saman á þotunni sinni eins og
hvítur stormsveipur.
Karajan hefur um sig einskonar hirð,
sumir segja aö þar sé leyfarnar af
prússneskum hernum og aö í húsa-
kynnum Berlínarsinfóníunnar ríki ennþá
andrúm hins gamla Þýzkalands, þar
sem skipunum er hlýtt og ekkert múöur.
Sjaldan kastast í kekki; þó kemur þaö
fyrir og frægt er þegar tenórsöngvarinn
Réne Kollo kastaði handriti sínu aö
Lohengrin aö fótum „Msestro". í annan
staö er nefnt til dæmis, þegar verið var
aö æfa Hetjulíf Richards Strauss og
Karajan leiðrétti fjórða hornleikarann.
„Maestro" svaraöi hornleikarinn, „ég
leik þaö þannig fyrir Richard Strauss og
þaö þýöir ekki fyrir neinn aö biðja mig
um að breyta því“. Þögn féll á hópinn;
síöan svaraöi Karajan brosandi: „Þá get
ég víst ekki haft á móti því, eöa hvaö?“
Hann er sem sagt ekki ósveigjanlegur,
en venjulega er húsbóndavald hans
heldur ekki véfengt. Bæöi vita menn um
hæfni hans og svo er hitt einnig mikils
metið, að hann á mestan þátt í aö þeir
hafa hærri laun en þekkist í nokkurri
annarri hljómsveit.
Þó Karajan sé næstum þýzkari en allt
sem þýzkt er, er hann ekki þjóöverji aö
uppruna. Karajanis-fjölskyldan átti
heima í Grikklandi, en fluttist til Austur-
ríkis og varö von Karajan. Þar gerðust
forfeður Herberts dugandi kaupsýslu-
menn, en faðir hans var skurölæknir og
lék á klarinett í tómstundum. Mjög
gladdi þaö hjarta læknisins, hvaö
drengurinn Herbert sýndi snemma
framúrskarandi hæfileika í píanóleik.
Hin rétta hilla var meö öörum orðum
ekki vandfundin.
Nákvæmni Karajans er við
brugðið. Eftir nýlega upptöku á
Magnificat eftir Bach og kemur út á
þessu ári, sagöi hann: „Músík Bachs er
næstum alltaf í takt viö hjartsláttinn.
Jógaiökanir hafa hjálpað mér aö skynja
minn eigin hjartslátt, — í öllum líkams-
hlutum. Hljómsveitarstjórar hafa mis-
munandi tíöan hjartslátt eins og fram
kemur, þegar þeir stjórna, og þegar ég
stjórna meö réttu tempói, er allur
líkaminn eitt meö músíkinni.
Þegar ég hlustaði fyrst á þessar
upptökur í St. Moritz, brá mér illilega í
brún; allt virtist vitlaust. Síöar skildi ég,
aö St. Moritz er hátt yfir sjó og
hjartslátturinn þar af leiðandi hraðari
þar. Tempóiö virtist rangt í St. Moritz,
en rétt í Berlín."
Karajan hefur sett á laggirnar sér-
staka rannsóknastöð viö háskólann í
Salzburg og til þess aö fá endanlega
prófun á tímaskyni sínu, hefur hann
Á æfingu: Karajan gerir fleira en sveifla tónsprotanum. enda hefur hann
fleygt honum frá sér hér tilþess að sýna ópersöngvara hvernig hann eigi að
leika sjálfsmorð í óperunni Salome.
látið tengja sig þar viö tölvu, hvernig
sem þaö er nú hægt. Árangurinn varö
víst allt af því ótrúlegur: Aðeins 2%
frávik frá hárréttu tímaskyni.
Miöpunktur Karajan-veldisins er í
Salzburg, þessari austurrísku Mekku
tónlistarinnar. Þar er „Maestro" fæddur
og ein aöal gatan þar heitir Karajan
Strasse. Þar stendur sá innfæddi fyrir
páskahátið ár hvert, þar sem aögöngu-
miöinn leggur sig á 28 þús. ísl. krónur.
Og þeir sem eru nógu múraöir, geta
gerst áskrifendur aö snældum, sem
„Maestro" hefur sjálfur áritaö.
Plötuútgáfan er eins og stóriönaður;
sífellt er verið aö taka myndir af
Karajan meö tónsprotann og þessar
myndir veröa síöan einskonar tákn-
myndir fullkomleikans. Sjálfur velur
hann allar myndir til birtingar og aðeins
einu sinni varö honum á í messunni. Þá
var hann myndaöur í níöþröngum leður-
galla, en Ijósiö skein á hann aftan frá og
neöan frá. Hann leit út eins og popp-
stjarna og þeir alvarlegri í bransanum
voru stórhneykslaöir.
Viö hverja einustu upptöku fyrir
hljómplötu er jafnframt til staöar áhöfn,
sem kvikmyndar allt heila gillið.
Eftirkomendurnir munu ekki þurfa aö
kvarta yfir því, aö ekki séu til nægilegar
heimildir um Herbert von Karajan. Auk
þess er hann með puttana í kvikmynda-
gerö og kvikmyndasamsteypan
Cosmotel, sem hann á hlutdeild í, er
staösett í Sviss, en í nánum tengslum
við þýska sjónvarpiö. Meira en 20
kvikmyndir hafa verið teknar upp á
síðkastiö, þar sem allt snýst um Herbert
von Karajan.
Ýmsar gamansögur ganga um
Karajan og þeir sem öfunda hann
pínulítið hafa sérstaka ánægju af þeim.
Og öfundin lætur ekki á sér standa,
þegar önnur eins velgengni er annars
vegar. Einn af þeim sem pota í Karajan
meö söltum athugasemdum er kollega
hans í Vínarborg, hljómsveitarstjórinn
Joseph Kribs. Þegar hann eitt sinn fékk
slæman mat um borö í flugvél, sagöi
hann stundarhátt: „Herra minn trúr.
Þeir hljóta að hafa Karajan í eldhúsinu
til aö geta búiö til annan eins mat.“
Og önnur, sönn eöa login, sem
eignuö er „Maestro" sjálfum:
Hann var að koma af konsert í
Carnegie Hall í New York, komst uppí
leigubíl og bílstjórinn spuröi: „Hvert
ætlaröu lagsi?“ „Skiptir ekki máli,“ átti
Karajan aö hafa svaraö: „ég er Herbert
von Karajan og menn bíða allsstaðar
eftir mér með óþreyju“.
Með aimennari hljómtækjaeign, hefur
plötuútgáfan oröiö stóriðnaður, sem
skilar ótrúlegum hagnaöi. Þaö á sér
ekki hvaö síst staö, þegar heimskunn
„nöfn“ koma saman og Karajan stjórn-
ar. Þá er allt gulltryggt í bak og fyrir.
Dæmi um þesskonar arövænlega sam-
vinnu er þegar þrír heimsfrægir Rússar
tóku lagið saman: Svatoslav Richter á
píanó, Rostropovits á celló og Oistrakh
á fiölu. Þeir léku Triple Concerto eftir
Beethoven undir stjórn Karaians og tíu
prósentin, sem hann fékk sinn hlut-
fyrir aö Ijá nafn sitt og stjórna. námu
hálfri milljón þýzkra marka, eða 87
milljónum ísl. króna. Þaö er einfalt
reikningsdæmi, að þessi eina plata
virðist hafa skilaö 870 milljónum króna.
Af því má sjá, aö fleira er matur en feitt
ket og margar þangverksmiöjur yröum
viö aö setja upp á Reykhóium til aö lafa
í þessu.
GS tók saman.