Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1979, Blaðsíða 9

Konungur íshafsins á í vök aö verjast, einkum tyrír
manninum og græögi hans. Enn eru eftir um 12000
dýr, sem veiöimenn hafa ekki náö aö granda, og nú
er unniö aö pví á vísindalegan hátt og meö samstarfi
pjóöa aö koma í veg fyrir aö hvítabjörninn deyi út.
Hvítabjörninn lifir viö aöstæöur, sem viröast fram-
úrskarandi óhagstæöar öllu lífi og má segja, aö hann
sé dæmi um frábæra aölögun í ríki náttúrunnar.
[ Churchill eru birnir aö vísu engin
gæludýr, en engum dettur þó í hug aö
drepa þau og gefa sleöahundunum kjötiö,
eins og gert var í gamla daga. Hér lifa
bæjarmenn og birnir í sátt og samlyndi
undir vernd konunglegu kanadísku lög-
reglunnar, sem er kölluö Mounties og er á
hestum.
Aö vísu er erfitt aö lifa í þessu sam-
félagi, þaö sannar frásögn Moe Bellerive,
kanadamanns af frönskum ættum. Hann
ætlaði aö loka dyrum á símaklefa á nefið
á bjarndýri, sem stóö þar fyrir framan, og
geröi björninn sér þá lítiö fyrir og svifti
bara huröinni af hjörunum. „Maður ætti
alltaf að hafa nóg af smápeningum í
vasanum, til aö geta hringt á hjálp“, var
þaö eina, sem Bellerive haföi til málanna
að leggja.
Jafnvel þótt barndýrum líki vel þarna í
sambúöinni viö mennina, eru heimkynni
hans þó á ísbreiðunum í noröri, þar sem
selirnir halda sig. Selirnir eru aöalfæöa
bjarnanna og geta þeir ekki án sela veriö.
Aö meöaltali éta birnirnir 50 seli á ári.
Þaö er auövelt fyrir hvítabirni aö ná í
bráöina, þegar selirnir koma upp á
yfirboröiö um göt á ísnum tíl aö anda.
Þetta hvíta, stóra og þunglamalega dýr
fær yfir sig sveigjanleika og lipurö kattar-
ins viö veiðarnar. Björninn læöist hægt og
hljóðlega aö öndunargötunum, eöa þang-
aö, sem selirnir hvíla sig á ísbrúninni, eöa
fela sig bak viö íshrannir, sem nóg er af.
Þar sem ísinn er sléttur, skríöur björninn á
maganum og skýlir eina svarta blettinum,
nefinu, meö framloppunni eöa ýtir á
undan sér ísköggli því tii skjóls. Ef
selurinn veröur var viö hann og lyftir
höföinu, liggur björninn grafkyrr, þar til
hættan er liöin hjá. Þá stekkur hann á
bráðina og drepur hana meö einu höggi á
höfuöiö.
Hvítabjörninn kemur selnum ávallt á
óvart, þar sem hvítur feldur hans er nær
samlitur umhverfinu. Ekki setur-
bjarndýr fyrir sig, þótt næsti selveiðistaö-
ur sé í mörg hundruö kílómetra fjarlægö.
Bangsi getur fariö mjög hratt yfir ef hann
vill þaö viö hafa. Sundfitjar á fótum hans
varna því, aö hann sökkvi f djúpan
snjóinn, og gera hann einnig aö góöu og
þolnu sunddýri og undirstrikar langt og,
mjótt höfuölagiö einnig þá hæfni.
Björninn er mjög vel búinn undir hina
Efri myndin: Þaö er löng leiö, sem liggur aö samaiginlega fæöingarstaönum. Bima nr.
1795 gakk frá Alaska yfir Baringshaf alla Isiö til Síberíu.
Naöri myndin: Síöustu haémkynni bjamarins aru á Svalbaröa, Franz-Jósafslandi,
Hudsonflóa, hluta Qrasnlands, Kanada, Alaaka og í Rósslandi.
köldu veöráttu á heimskautinu, og getur
hann þolaö allt aö 40 stiga gadd. Þótt
hann komi rennblautur úr sjónum, er
feldurinn oröinn þurr á örstuttri stund, án
þess að dýrið þurfi að hrista sig. Ekki er
hægt aö fá betri vörn gegn frosti en
bjarnarfeld.
Hvítabjörninn er einnig mjög gáfaö dýr.
í neyö getur hann klifraö upp hæstu
ísjaka, þangaö, sem hvorki hundar né
eskimóar megna aö fylgja honum eftir. Ef
björninn kemst ekki undan á flótta og
ísinn er þunnur, stekkur hann í loft upp og
lætur sig detta meö öllum sínum þunga á
ísinn svo hann brotnar, síðan kafar hann í
burtu. í þessu tilfelli brotnar oft ísinn á
stóru svæöi og falla þá veiöimennirnir
einnig í sjóinn, en þeir þola síöur baðið og
geta dáiö úr kulda.
Hvítabjörninn leggst ekki í dvala á
veturnar eins og frændur hans skógar-
björninn og Grizzlybjörninn, sem eru
jurtaætur. Aöeins birnurnar grafa sér holu
f grennd viö land eöa á öruggum ís, þan
sem þær fæöa unga sína. Þegar þær hafa
fundiö sér stað þá búa þær tii holuna meö
því aö nota líkamshitann til aö bræöa
ísinn í kringum sig og síöan hylur nýfallinn
snjórinn þær aö fullu.
Birnurnar ganga með í 9 mánuöi.
Hormónar stjórna því, aö fóstriö byrjar
ekki aö vaxa fyrr en íshellirinn er tilbúinn.
Þessi íshellir er um 1.80 m. á lengd og
1.20 m á breidd, einnig er áfastur u.þ.b. 1
m langur gangur viö hann. Birnan heldur
hitanum í hellinum viö frostmark með
sínum eigin líkamshita.
Birnurnar leita sér aö sameiginlegum
fæöingarstaö. Slíkir staöir hafa fundist í
Kanada, á Grænlandi og á Spitzbergen.
Einn af stærstu fæöingarstööunum er í
grennd viö Churchill, viö Owl River; hér
skriöu allt í einu eitt voriö 89 birnur og
168 ungar út úr snjónum.
Hvítabjarnarmóöir er afkvæmum sínum
framúrskarandi ástrík. Hún dveiur þrjá
mánuöi í íshellinum hjá ungunum, sem eru
heyrnarlausir, hárlausir og ófærir til
gangs. í vorbyrjun eru ungarnir loks færir
um aö koma út. Á leiöinni niöur aö
sjónum staldrar móöirin oft viö og hvílir
ungana, sem gjarnan fara upp á bak
hennar, til aö hita sér á fótunum. Þannig
ber hún þá einnig langar leiöir. í ísköldu
vatninu halda þeir svo í skottiö á henni og
•láta hana draga sig áfram.
Því hefur 'jafnvel verið haldiö fram, að
þessir barnaleikir búi lengi í birninum, og
vildu sérfræöingar þannig skíra þá til-
hneigingu hans aö láta sig reka á rekís,
oft mánuöum saman, í kringum noröur-
pólinn.
Sú árátta bjarnarins, aö láta sig reka
meö ísnum, og þar með fara af yfirráða-
svæöi eins lands á annaö, olli jafnvel
deilum milli Kanada og Rússlands. Þessi
Sjá næstu sfðu