Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1979, Blaðsíða 8

Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1979, Blaðsíða 8
Þetta er bima núimr 1795. Hún varð víðfraag fyrir þaA að bara á aár. aenditaaki mánuðum saman á Mð sinni frá Alaska til Síbaríu. Eðlishvötin vísaði hanni laið, an tilgangurinn var að tinna sameiginlegan stað, Þar sam birnumar fæða unga sína. Á ísaárum hefur bað ítrekaö átt sér stað að bjarndýr komu hór uppá landiö og póttu einlægt vágestir. Hræösla manna við bjarndýr í nyrstu byggðum landsins, var heldur ekki út í bláinn, pví trúlega er ógerningur að verjast soltnum birni án pess að hafa til pess skotvopn. Örnefni benda til pesa að bjarndýr hafi sést hér annað veifiö allt frá landnáms- öld og má vel ímynda sér, aö mönnum hafi ekki pótt árennilegt að vinna á bangsa áður en skotvopn komu til sögunnar. Bjarndýrið, hvítabjörninn eða ísbjörn- inn eins og hann er nú oftast nefndur, er dæmi um frábæra aðlögunarhæfni nátt- úrunnar. Björninn er konungur norður- hjarans og engin skepna getur unnið á honum. Sagt er bjarndýr geti brotið álnarpykkan, eða 60 cm pykkan ís með hramminum. En bjarndýrum hefur farið fækkandi, mest af manna völdum, — og nú eru í gangi aðgerðir og rannsóknir til pess að fylgjast með feröum dýrsins og fremur leitast við að vemda pað en eyöa pví. í pví sambandi er erfiðast að berjast viö græðgi mannsins; bjarndýrsfeldur hefur alltaf pótt og pykir ennpá kon- ungsgersemi. Þessi feldur er eitt af undraverkum náttúrunnar og einmitt pað sem gerir birninum kleift að lifa é ísbreiðum norðursins. Pað sem hér er sagt um bjarndýr, er samantekt úr pýzka vikuritinu Quick. Þar segir m.a. frá austurríska fjallgöngu- manninum Bemd Mubka, sem tók pátt í vísindaleiöangri til Magdalenfjarðar á Svalbarða. Hann vaknaöi við vondan draum einn morguninn: Tjakfinu var svipt ofan af honum, sem væri pað úr papptr og risastórt bjamdýr stóð á en heljarafl afturlöppunum yfir manngreyinu, pegar Mubka nuddaði stírurnar úr augunum. gafst ekki tími til að hrópa á hjálp; bjarndýrið sló til hans með vinstri hramminum svo sem bjarndýra er vani. Mubka féll til jarðar stórslasaöur, en bjöminn réðist pegar á hann og beit hann til bana. Allt gerðist pað svo skjótt, að félagar Mubka komu ekki á vettvang fyrr en um seinan. í annan stað nefnir þýzka vikuritið dæmi um bjarndýr, sem kom mönnum á óvart og svipti upp dyrum í karlaklúbbi í bænum Churchill í Manitoba. Þar dund- uðu menn sér við pílukast og urðu orðlausir, þegar bangsi drattaöist inn- skeifur eftir gólfinu í áttina til þeirra. Barþjónninn var fyrrum liöþjálfi úr brezka hernum. Honum varö á aö æpa: „Aögang- ur bannaður nema fyrir félaga, — út héðan“. Og hvað skeður; bjarndýrið, hlýöir eins og hundur og labbar sneipt út. Þannig eru birnir; óútreiknanlegir. Hér eru dæmi um tvö. Annaö er óargardýr, en hitt er eins og vel vaninn hundur. Hvernig er raunverulega skaplyndi þessa dýrs, sem býr á ísbreiöum heim- skautsins, og er jafnt í sjó sem á landi? Flestir heimskautafarar yppta öxlum og fullyröa, um leiö og þeir taka öryggiö af byssum sínum, aö ísbirnir séu óútreiknan- Fylgst or moð bjorndýrum úr lofti og til Pom að gora rannsóknir auðvoldari, eru sum dýranna svæfð og máluð á pau númor, som sjást langar loiðir. í hramminum legir. En þrátt fyrir, aö þetta spendýr sé mjög háþróaö, fylgir það vissri eölishvöt í þessu harögerða umhverfi sínu. Þess vegna er vel. hægt aö áætla framferöi þess, eins og hægt er aö áætla framferöi þeirra dýra, sem eru ótrufluö í umhverfi sínu. Þetta er skoöun hins kunna spen- dýrasérfræöings Dr. Theodor Haltenorth í Múnchen. Alwin Pedersen, danskur náttúrufræö- ingur, heldur því fram, aö bjarndýriö vilji í raun og veru aöeins vera í friöi og fá aö afla sér matar ótruflaö. Pedersen hefur oftar en 200 sinnum oröiö á vegi „hvíta risans“ í daufri birtu miönætursólarinnar. „Ef björn kemur þrátt fyrir allt í áttina til manns, er þaö annaðhvort af hungri eöa forvitni. Þaö er þó sjaldgæft aö hungraður björn ráöist á mann.“ Bjarndýriö, sem drap Hubka, haföi veriö á veiðum í ísbreiðunni viö austur- hluta Spitzbergen, en rekiö síöan meö rekís aö suöurströndinni, þar sem ísinn bráönaöi í golfstraumnum. Eftir langa og matarlausa sjóferö haföi Nanook, eins og Eskimóarnir kalla hann, synt til lands og haldið í átt aö selveiöistöövunum f noröri. Birnir geta veriö lengi matarlausir, því annars gætu þeir ekki komist af, en löng fasta veikir siöferöiskennd þeirra. Þessi björn drap ekki af drápsfýsn, heldur úr neyö. Hann tók fórnarlamb sitt í kjaftinn og synti burtu með líkiö og fannst hvorki af því tangur né tetur. A öskuhaugunum í Churchill er aftur á mó.ti svo mikiö af ætu rusli, aö birnirnir þurfa ekki aö svelta. Churchill er enda- stöö járnbrautarinnar, sem flytur hveiti frá kornekrum Kanada aö höfninni, þar sem því er síöan lestaö í skip til Evrópu. Auk þessa liggur Churchill á aldagamalli slóö ísbjarnanna. Á hverju sumri halda þeir í noröurátt, 400 kílómetra meöfram ströndinni, að Kap Churchill, sem er klukkustundar akstur frá bænum. Þar bíöa stríðalin karldýrin vetrarins. Þau vilja ekkert meö kvendýrin hafa nema á frjóvgunartímanum, sem er frá mars til aprílloka. Þau gerast ráörík og plássfrek og reka kvendýrin, ungana og hálfvöxnu karldýrin í burtu í vesturátt, en þaö er einmitt í áttina að bænum. „Frá septembermánuði má sjá barndýr þvælast um göturnar í Churrchill bæöi á nóttu sem degi,“ segir náttúrufræöingur- inn Richard C. Davis... „Stundum fylgir þeim hópur barna og hunda, en einnig má sjá heimamenn meö Ijósmyndavélar sínar aö ná myndum af þessu fyrirbæri. Þaö er gert grín aö yfirvöldum bæjarins, sem reyna aö halda dýrum í öruggrí fjarlægö frá mannfólkinu.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.