Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1979, Qupperneq 8
Þetta er bima núimr 1795. Hún varð
víðfraag fyrir þaA að bara á aár.
aenditaaki mánuðum saman á Mð sinni
frá Alaska til Síbaríu. Eðlishvötin vísaði
hanni laið, an tilgangurinn var að tinna
sameiginlegan stað, Þar sam birnumar
fæða unga sína.
Á ísaárum hefur bað ítrekaö átt sér
stað að bjarndýr komu hór uppá landiö
og póttu einlægt vágestir. Hræösla
manna við bjarndýr í nyrstu byggðum
landsins, var heldur ekki út í bláinn, pví
trúlega er ógerningur að verjast soltnum
birni án pess að hafa til pess skotvopn.
Örnefni benda til pesa að bjarndýr hafi
sést hér annað veifiö allt frá landnáms-
öld og má vel ímynda sér, aö mönnum
hafi ekki pótt árennilegt að vinna á
bangsa áður en skotvopn komu til
sögunnar.
Bjarndýrið, hvítabjörninn eða ísbjörn-
inn eins og hann er nú oftast nefndur, er
dæmi um frábæra aðlögunarhæfni nátt-
úrunnar. Björninn er konungur norður-
hjarans og engin skepna getur unnið á
honum. Sagt er bjarndýr geti brotið
álnarpykkan, eða 60 cm pykkan ís með
hramminum. En bjarndýrum hefur farið
fækkandi, mest af manna völdum, — og
nú eru í gangi aðgerðir og rannsóknir til
pess að fylgjast með feröum dýrsins og
fremur leitast við að vemda pað en eyöa
pví. í pví sambandi er erfiðast að berjast
viö græðgi mannsins; bjarndýrsfeldur
hefur alltaf pótt og pykir ennpá kon-
ungsgersemi. Þessi feldur er eitt af
undraverkum náttúrunnar og einmitt
pað sem gerir birninum kleift að lifa é
ísbreiðum norðursins.
Pað sem hér er sagt um bjarndýr, er
samantekt úr pýzka vikuritinu Quick.
Þar segir m.a. frá austurríska fjallgöngu-
manninum Bemd Mubka, sem tók pátt í
vísindaleiöangri til Magdalenfjarðar á
Svalbarða. Hann vaknaöi við vondan
draum einn morguninn: Tjakfinu var
svipt ofan af honum, sem væri pað úr
papptr og risastórt bjamdýr stóð á
en heljarafl
afturlöppunum yfir manngreyinu, pegar
Mubka nuddaði stírurnar úr augunum.
gafst ekki tími til að hrópa á hjálp;
bjarndýrið sló til hans með vinstri
hramminum svo sem bjarndýra er vani.
Mubka féll til jarðar stórslasaöur, en
bjöminn réðist pegar á hann og beit
hann til bana. Allt gerðist pað svo skjótt,
að félagar Mubka komu ekki á vettvang
fyrr en um seinan.
í annan stað nefnir þýzka vikuritið
dæmi um bjarndýr, sem kom mönnum á
óvart og svipti upp dyrum í karlaklúbbi í
bænum Churchill í Manitoba. Þar dund-
uðu menn sér við pílukast og urðu
orðlausir, þegar bangsi drattaöist inn-
skeifur eftir gólfinu í áttina til þeirra.
Barþjónninn var fyrrum liöþjálfi úr brezka
hernum. Honum varö á aö æpa: „Aögang-
ur bannaður nema fyrir félaga, — út
héðan“. Og hvað skeður; bjarndýrið,
hlýöir eins og hundur og labbar sneipt út.
Þannig eru birnir; óútreiknanlegir. Hér
eru dæmi um tvö. Annaö er óargardýr, en
hitt er eins og vel vaninn hundur.
Hvernig er raunverulega skaplyndi
þessa dýrs, sem býr á ísbreiöum heim-
skautsins, og er jafnt í sjó sem á landi?
Flestir heimskautafarar yppta öxlum og
fullyröa, um leiö og þeir taka öryggiö af
byssum sínum, aö ísbirnir séu óútreiknan-
Fylgst or moð bjorndýrum úr lofti og til
Pom að gora rannsóknir auðvoldari,
eru sum dýranna svæfð og máluð á
pau númor, som sjást langar loiðir.
í hramminum
legir. En þrátt fyrir, aö þetta spendýr sé
mjög háþróaö, fylgir það vissri eölishvöt í
þessu harögerða umhverfi sínu. Þess
vegna er vel. hægt aö áætla framferöi
þess, eins og hægt er aö áætla framferöi
þeirra dýra, sem eru ótrufluö í umhverfi
sínu. Þetta er skoöun hins kunna spen-
dýrasérfræöings Dr. Theodor Haltenorth í
Múnchen.
Alwin Pedersen, danskur náttúrufræö-
ingur, heldur því fram, aö bjarndýriö vilji í
raun og veru aöeins vera í friöi og fá aö
afla sér matar ótruflaö. Pedersen hefur
oftar en 200 sinnum oröiö á vegi „hvíta
risans“ í daufri birtu miönætursólarinnar.
„Ef björn kemur þrátt fyrir allt í áttina til
manns, er þaö annaðhvort af hungri eöa
forvitni. Þaö er þó sjaldgæft aö hungraður
björn ráöist á mann.“
Bjarndýriö, sem drap Hubka, haföi
veriö á veiðum í ísbreiðunni viö austur-
hluta Spitzbergen, en rekiö síöan meö
rekís aö suöurströndinni, þar sem ísinn
bráönaöi í golfstraumnum. Eftir langa og
matarlausa sjóferö haföi Nanook, eins og
Eskimóarnir kalla hann, synt til lands og
haldið í átt aö selveiöistöövunum f noröri.
Birnir geta veriö lengi matarlausir, því
annars gætu þeir ekki komist af, en löng
fasta veikir siöferöiskennd þeirra. Þessi
björn drap ekki af drápsfýsn, heldur úr
neyö. Hann tók fórnarlamb sitt í kjaftinn
og synti burtu með líkiö og fannst hvorki
af því tangur né tetur.
A öskuhaugunum í Churchill er aftur á
mó.ti svo mikiö af ætu rusli, aö birnirnir
þurfa ekki aö svelta. Churchill er enda-
stöö járnbrautarinnar, sem flytur hveiti frá
kornekrum Kanada aö höfninni, þar sem
því er síöan lestaö í skip til Evrópu. Auk
þessa liggur Churchill á aldagamalli slóö
ísbjarnanna. Á hverju sumri halda þeir í
noröurátt, 400 kílómetra meöfram
ströndinni, að Kap Churchill, sem er
klukkustundar akstur frá bænum. Þar
bíöa stríðalin karldýrin vetrarins. Þau vilja
ekkert meö kvendýrin hafa nema á
frjóvgunartímanum, sem er frá mars til
aprílloka. Þau gerast ráörík og plássfrek
og reka kvendýrin, ungana og hálfvöxnu
karldýrin í burtu í vesturátt, en þaö er
einmitt í áttina að bænum.
„Frá septembermánuði má sjá barndýr
þvælast um göturnar í Churrchill bæöi á
nóttu sem degi,“ segir náttúrufræöingur-
inn Richard C. Davis... „Stundum fylgir
þeim hópur barna og hunda, en einnig má
sjá heimamenn meö Ijósmyndavélar sínar
aö ná myndum af þessu fyrirbæri. Þaö er
gert grín aö yfirvöldum bæjarins, sem
reyna aö halda dýrum í öruggrí fjarlægö
frá mannfólkinu.